How do drugs affect the brain? - Sara Garofalo

İlaçlar beyni nasıl etkiler? - Sara Garofalo

Çeviri: Figen Ergürbüz Gözden geçirme: Suleyman Cengiz

Most people will take a pill,

Çoğu insan hap alır,

receive an injection,

iğne yaptırır

or otherwise take some kind of medicine during their lives,

ya da yaşamları süresince bir şekilde ilaç kullanırlar,

but most of us don't know anything about how these substances actually work.

fakat çoğumuz bu ilaçların aslında nasıl etkili olduğunu bilmeyiz.

How can various compounds impact the way we physically feel,

Nasıl bu maddeler bizim fiziksel olarak nasıl hissedeceğimizi,

think,

düşüneceğimizi

and even behave?

ve hatta nasıl davranacağımızı etkiliyor?

For the most part, this depends on how a drug alters the communication

Büyük çoğunlukla bu, ilacın beyindeki hücreler arasındaki iletişimi

between cells in the brain.

nasıl değiştirdiğine bağlıdır.

There are a number of different ways that can happen.

Bunun oluşabileceği birkaç farklı yol vardır.

But before it gets into the brain,

Fakat ilaç beyne ulaşmadan önce,

any drug must first reach the bloodstream

ilk olarak kan dolaşımına ulaşmalıdır

on a journey that can take anywhere from seconds to hours,

ki bu yolculuk saniyeler ile saatler arasında sürebilir,

nasıl uygulandığı gibi belirli faktörlere bağlı olarak.

depending on factors like how it's administered.

The slowest method is to take a drug orally

Bir ilacı oral yoldan almak en yavaş metoddur,

because it must be absorbed by our digestive system

çünkü ilaç etkisini göstermeden önce

before it takes effect.

sindirim sistemimiz tarafından emilmelidir.

Inhaling a drug gets it into the bloodstream faster.

Bir ilacı teneffüs etmek kan dolaşımına daha hızlı geçmesini sağlar.

And injecting a drug intravenously works quickly too

Bir ilacı damar yoluyla vermek de hızlı bir yoldur,

because it pumps the chemicals directly into the blood.

çünkü maddeler bu yolla direkt olarak kana karışır.

Once there, the drug quickly reaches the gates of its destination, the brain.

Böylelikle ilaç hedefinin kapısına hızlıca ulaşır, yani beyne.

The entrance to this organ is guarded by the blood-brain barrier,

Beynin girişi kan-beyin bariyeri tarafından korunur,

which separates blood from the nervous system

bu bariyer olası tehlikeli maddelere karşı

to keep potentially dangerous substances out.

dolaşım sistemini sinir sisteminden ayırır.

So all drugs must have a specific chemical composition

Yani bütün ilaçlar bu bariyeri geçmek için

which gives them the key to unlock this barrier and pass through.

özgül bir kimyasal bileşime sahip olmalıdırlar.

Once inside, drugs start to interfere with the brain's normal functioning

İçeriye girdikten sonra, ilaçlar sinaps ve nöron ağlarını hedef alarak

by targeting its web of neurons and synapses.

beynin normal işleyişine müdahale etmeye başlar.

Neurons are brain cells that have a nucleus, dendrites, and an axon.

Nöronlar çekirdeği, dendritleri ve aksonu olan beyin hücreleridir.

Synapses are structures placed along the dendrites or the axon

Sinapslar dendrit ve aksonlar arasında bulunan,

which allow the exchange of electrochemical signals between neurons.

nöronlar arasında elektrokimyasal sinyalleri taşıyan yapılardır.

Those signals take the form of chemicals called neurotransmitters.

Bu sinyaller nörotransmitter adı verilen kimyasallardır.

Each neurotransmitter plays different roles in regulating our behaviors,

Her nörotransmitter davranışlarımızın, duygularımızın ve bilişselliğimizin

emotions,

düzenlenmesinde

and cognition.

farklı şekilde rol alır.

But they all work in one of two ways.

Fakat hepsi iki farklı yoldan biriyle çalışır.

They can either inhibit the receiving neuron,

Ya alıcı nöronu inhibe edip

limiting its activity,

aktivitesini kısıtlar,

or excite it,

ya da uyarıp

creating a new electrochemical signal that spreads throughout the network.

bütün ağ boyunca yayılan bir elektrokimyasal sinyal yaratır.

Any leftover neurotransmitter usually gets degraded

Kullanılmayan nörotransmitterler genelde bozulur

or reabsorbed into the transmitting neuron.

ya da iletici nöron tarafından geri emilir.

A drug's effectiveness stems from its ability

Bir ilacın etkinliği de bu sinaptik iletim işlemini

to manipulate these synaptic transmissions at different phases of the process.

farklı evrelerde değiştirebilme yeteneğinden gelmektedir.

That results in an increase or a decrease

Bu, salınan nörotransmitter miktarında

in the amount of neurotransmitters being spread.

artış veya azalış şeklinde sonuçlanır.

For instance, common antidepressants, like SSRIs,

Örneğin SSRI gibi yaygın kullanılan antidepresanlar,

stop the reabsorption of serotonin,

ruh halimizi kontrol eden bir nörotransmitter olan

a neurotransmitter that modulates our moods.

serotonin geri emilimini durdurur.

This effectively pushes more of it into the neural network.

Bu etkili biçimde nöral ağa daha fazla salınmasına sebep olur.

Meanwhile, painkillers, like morphine,

Morfin gibi ağrı kesiciler ise enerjiyi,

raise levels of serotonin and noradrenaline,

uyanıklılığı,

which regulate energy,

haz duyusunu kontrol eden

arousal,

serotoninin ve

alertness,

noradrenalinin

and pleasure.

miktarında artışa sebep olur.

Those same neurotransmitters also affect endorphin receptors,

Aynı nörotransmitterler ayrıca endorfin reseptörlerine

reducing pain perception.

etki ederek ağrıyı azaltır.

And tranquilizers works by increasing the production of GABA

Sakinleştiriciler GABA üretimi arttırarak

to inhibit neural activity

nöral aktiviteyi inhibe ederler,

putting the person in a relaxed or sedated state.

bu da kişiyi sakinleştirir ya da yatıştırır.

What about illegal or elicit drugs?

Peki ya yasa dışı ilaçlar?

These have powerful impacts on the brain that we're still trying to understand.

Bu ilaçların beyin üzerinde hala anlamaya çalıştığımız güçlü etkileri vardır.

Crystal meth, an amphetamine,

Kristal meth, amfetamin,

induces a long-lasting release of dopamine,

uzun süreli bir dopamin salınımına neden olur,

a neurotransmitter linked with the perception of reward and pleasure.

dopamin ödül ve haz algısıyla bağlantılı bir nörotransmitterdir.

It also activates noradrenaline receptors,

Ayrıca noradrenalin receptörlerini aktive eder,

which increases the heart rate,

bu da kalp atışının hızlanması,

dilates pupils,

göz bebeklerinin büyümesi

and triggers the body's fight or flight response.

ve vücudun savaş ya da kaç tepkisinin tetiklenmesine neden olur.

Cocaine blocks the reuptake of dopamine and serotonin,

Kokain, dopamin ve serotoninin gerialımını engelleyerek

pushing more into the network

daha fazlasını nöral ağa gönderir,

where they boost energy,

orada enerjiyi yükseltirler,

create feelings of euphoria,

öfori hissine neden olurlar

and suppress appetites.

ve iştahı bastırırlar.

And hallucinogenic drugs have some of the most puzzling effects.

Halüsinojenik uyuşturucular ise en şaşırtıcı etkilere sahip olanlardır.

Substances like LSD,

LSD,

mescaline,

meskalin

and DMT

ve DMT

all block the release of serotonin,

gibi maddelerin hepsi ruh hali ve dürtüselliği

which regulates mood and impulsivity.

düzenleyen serotonin salınımını durdurur.

They also have an impact on the neural circuits

Ayrıca nöral devreler üzerinde etkileri vardır

involved in perception, learning, and behavioral regulation,

ki bunlar algı, öğrenme ve davranışların düzenlenmesinde rol almaktadır,

which may explain why these drugs have such powerful impacts.

bu uyuşturucuların böyle güçlü etkileri olmasının açıklaması da bu durum olabilir.

Even if some of these effects sound exciting,

Bu etkilerden çoğu heyecan verici gibi olsa da

there are reasons why some of these drugs are highly controlled and often illegal.

bu uyuşturucuların denetlenmesinin ve genelde yasa dışı olmasının sebepleri var.

Drugs have the power to alter the brain's chemistry,

İlaçlar beynin yapısını değiştirecek güce sahiptir

and repeated use can permanently rewire the neural networks

ve ilaçların sürekli kullanımı nöral ağları kalıcı olarak yeniden yapılandırır,

that support our ability to think,

bu da düşünme kabiliyetimizi,

make decisions,

karar verme,

learn,

öğrenme

and remember things.

ve hatırlama becerimizi değiştirir.

There's a lot we still don't know about drugs and their effects,

İlaçlar ve etkileri hakkında hala bilmediğimiz çok şey var,

both the good and the bad.

hem iyi hem kötü anlamda.

But those we do know about are the ones we've studied closely,

Hakkında bilgi sahibi olduklarımız ise üzerinde sıklıkla çalışılan ilaçlar

and turned into effective medicines.

ve bunlar etkin ilaçlar haline geldi.

As our knowledge grows about drugs and the brain,

İlaçlar ve beyin hakkındaki bilgimiz arttıkça,

the possibilities will also increase

günümüzde sağlık alanındaki problemleri

for treating the many medical problems that puzzle researchers today.

çözme olasılığı da artacak.