What happens when you remove the hippocampus? - Sam Kean

Çfarë ndodh kur hiqni hipokampusin? - Sam Kean

Translator: Fitore Fazliu Reviewer: Helena Bedalli

On September 1st, 1953,

Më 1 Shtator 1953,

William Scoville used a hand crank and a cheap drill saw

William Scoville përdori mjete dore dhe një shpuese të lirë

to bore into a young man's skull, cutting away vital pieces of his brain

për të shpuar kafkën e një të riu, duke i prerë një pjesë vitale të trurit

and sucking them out through a metal tube.

dhe nxjerr atë përmes një gypi të metalit.

But this wasn't a scene from a horror film or a gruesome police report.

Veçse kjo nuk ishte skenë filmi horror apo ndonjë raport i frikshëm policie.

Dr. Scoville was one of the most renowned neurosurgeons of his time,

Dr.Scoville ishte një nga neurokirurgët më të njohur të kohës së tij,

and the young man was Henry Molaison, the famous patient known as "H.M.",

kurse i riu ishte Henry Molaison, pacienti i famshëm, i njohur si "H.M.",

whose case provided amazing insights into how our brains work.

rast që ofroi ide të jashtëzakonshme mbi atë se si punon truri.

As a boy, Henry had cracked his skull in an accident

Si i ri, Henry kishte pëlcitur kafkën në një aksident

and soon began having seizures, blacking out and losing control of bodily functions.

e shpejt filloi të ketë kriza epileptike, të fikët dhe nuk komandonte dot trupin.

After enduring years of frequent episodes, and even dropping out of high school,

Pas vitesh durimi të krizave të shpeshta e madje edhe braktisjes së shkollimit,

the desperate young man had turned to Dr. Scoville,

i riu i dëshpëruar u kthye tek Dr.Scoville,

a daredevil known for risky surgeries.

një dreq-guximtari i njohur për operime të rrezikshme.

Partial lobotomies had been used for decades to treat mental patients

Lobotomitë e pjesshme qenë përdorur me dekada për trajtim t'sëmundjeve mendore

based on the notion that mental functions were strictly localized

bazuar në mendimin se funksionet mendore ishin saktësisht të lokalizuara

to corresponding brain areas.

në fusha përkatëse të trurit.

Having successfully used them to reduce seizures in psychotics,

Meqë kishte përdorur ato me sukses në reduktimin e sulmeve psikotike,

Scoville decided to remove H.M.'s hippocampus,

Scoville vendosi t'i heq "H.M"-it hipokampusin,

a part of the limbic system that was associated with emotion

pjesë e sistemit limbik e lidhur me emocionet

but whose function was unknown.

por funksioni i të cilës ishte i panjohur.

At first glance, the operation had succeeded.

Në shikim të parë, operacioni ishte i suksesshëm.

H.M.'s seizures virtually disappeared, with no change in personality,

Sulmet e H.M u zhdukën, pa ndryshime në personalitet,

and his IQ even improved.

dhe IQ e tij madje u përmirësua.

But there was one problem: His memory was shot.

Por kishte një problem: kujtesa e tij ishte goditur.

Besides losing most of his memories from the previous decade,

Përveç humbjes së pjesës më të madhe të kujtesës së dekadave të shkuara,

H.M. was unable to form new ones, forgetting what day it was,

H.M nuk mund të formonte kujtime të reja, harronte çfarë dite ishte,

repeating comments, and even eating multiple meals in a row.

përsëriste komentet, e madje edhe hante disa herë me radhë.

When Scoville informed another expert, Wilder Penfield, of the results,

Kur Scoville informoi një ekspert tjetër, Wilder Penfield, për rezultatin,

he sent a Ph.D student named Brenda Milner to study H.M. at his parents' home,

ai dërgoi një studente të doktoraturës, Brenda Milner, për ta studiuar H.M. në shtëpi

where he now spent his days doing odd chores,

ku ai kalonte shumicën e ditëve duke bërë detyra rasti

and watching classic movies for the first time, over and over.

e shikuar filma klasik përsëri e përsëri, sikur për herë t'parë.

What she discovered through a series of tests and interviews

Çfarë ajo zbuloi pas një seri testesh e intervistash

didn't just contribute greatly to the study of memory.

jo vetem qe kontribuoi shume për studimin e kujtesës por

It redefined what memory even meant.

ne ridefinicionin se çfarë në fakt do të thotë kujtesë.

One of Milner's findings shed light on the obvious fact

Një nga gjetjet e Milner hodhi dritë mbi faktin e dukshëm

that although H.M. couldn't form new memories, he still retained information

se H.M s'mund te krijonte kujtime të reja, por ai mund t'i ruante ato

long enough from moment to moment to finish a sentence or find the bathroom.

mjaft gjatë, nga momenti ne moment, për të të përfunduar fjalinë apo gjetur banjën.

When Milner gave him a random number,

Kur Milner i jepte një numër të rëndomte,

he managed to remember it for fifteen minutes

ai arrinte ta kujtonte për 15 minuta

by repeating it to himself constantly.

duke e përsëritur në vete vazhdimisht.

But only five minutes later, he forgot the test had even taken place.

Por vetëm pas 5 minutash ai harronte madje që ishte testuar.

Neuroscientists had though of memory as monolithic,

Neuroshkencëtarët e kishin menduar kujtesën si monolite;

all of it essentially the same and stored throughout the brain.

e gjitha e njëjtë në esencë dhe e ruajtur nëpër tru.

Milner's results were not only the first clue for the now familiar distinction

Rezultatet e Milner dhanë jo vetëm idetë e para mbi dallimin, tanimë të njohur,

between short-term and long-term memory,

në mes të kujtesës afat-shkurtër dhe afat-gjatë,

but show that each uses different brain regions.

por po ashtu tregouan se secila përdor regjione të ndryshme truri.

We now know that memory formation involves several steps.

Ne e dimë se formimi i kujtesës përfshin disa hapa.

After immediate sensory data is temporarily transcribed by neurons in the cortex,

Pasi të dhënat ndjesore të jenë regjistruar nga neuronet në korteks,

it travels to the hippocampus,

udhëtojnë në hipokampus,

where special proteins work to strengthen the cortical synaptic connections.

ku proteina të veçanta punojnë për të përforcuar lidhjet kortikale sinaptike.

If the experience was strong enough,

Nëse eksperienca ka qenë mjaft e fortë,

or we recall it periodically in the first few days,

apo e kujtojmë periodikisht në ditët e para,

the hippocampus then transfers the memory back to the cortex for permanent storage.

hipokampusi e transferon kujtimin në korteks për ruajtje të përhershme.

H.M.'s mind could form the initial impressions,

Mendja e H.M mund të formonte përshtypjet e para,

but without a hippocampus to perform this memory consolidation,

por pa një hipokampus që bën konsolidimin e kujtimit

they eroded, like messages scrawled in sand.

ato shkatërroheshin, si një mesazh i shkruar në rërë.

But this was not the only memory distinction Milner found.

Por kjo s'ishte veçoria e vetme që Milner gjeti.

In a now famous experiment, she asked H.M. to trace a third star

Në një eksperiment, tashmë të famshëm, ajo kërkoi nga H.M. të vizatoje yllin

in the narrow space between the outlines of two concentric ones

në hapësirën e ngushtë mes vijave të dy yjeve

while he could only see his paper and pencil through a mirror.

përderisa ai mund të shihte vetëm letrën e lapsin përmes pasqyrës.

Like anyone else performing such an awkward task for the first time,

Si kushdo që bën një detyrë aq të veshtirë për herë te parë,

he did horribly.

ai e bëri shume keq.

But surprisingly, he improved over repeated trials,

Por për çudi, u përmirësua gjatë përpjekjeve të përsëritura,

even though he had no memory of previous attempts.

edhe pse nuk kishte kujtesë për përpjekjet e mëparshme.

His unconscious motor centers remembered what the conscious mind had forgotten.

Qendrat e tij motorike, të pavetëdijshme, kujtonin çfarë mendja e tij harronte.

What Milner had discovered was that the declarative memory of names, dates and facts

Çfarë Milner zbuloi ishte se kujtesa deklarative: emrat, datat, faktet

is different from the procedural memory of riding a bicycle or signing your name.

ishte ndryshe nga ajo procedurale; ngasja e biçikletës apo këndimi i emrit.

And we now know that procedural memory

Tani e dimë që kujtesa procedurale

relies more on the basal ganglia and cerebellum,

mbështet më shumë në basal ganglia dhe cerebellum,

structures that were intact in H.M.'s brain.

struktura që nuk ishin prekur në trurin e H.M.

This distinction between "knowing that" and "knowing how"

Dallimi në mes të "të dish diçka" dhe të dish "si të bësh diçka"

has underpinned all memory research since.

që nga ajo kohë, ka përforcuar hulumtimet e kujtesës.

H.M. died at the age of 82 after a mostly peaceful life in a nursing home.

H.M vdiq në moshën 82 vjeçare, pas një jete të qetë në shtëpi përkujdesi.

Over the years, he had been examined by more than 100 neuroscientists,

Përgjatë vitesh, ai ishte ekzaminuar nga më shumë se 100 neuroshkencëtarë,

making his the most studied mind in history.

duke e bërë atë mendjen më të studiuar në histori.

Upon his death, his brain was preserved and scanned

Pas vdekjes, truri i tij ishte skanuar e ruajtur

before being cut into over 2000 individual slices

para se te pritej në mbi 2000 pjesë të veçanta

and photographed to form a digital map down to the level of individual neurons,

dhe fotografuar për të formuar një hartë digjitale në nivel neuronesh individuale,

all in a live broadcast watched by 400,000 people.

e gjitha gjatë një transmetimi direkt të ndjekur nga 400,000 njerëz.

Though H.M. spent most of his life forgetting things,

Edhe pse H.M kaloi jetën e tij duke harruar,

he and his contributions to our understanding of memory

ai dhe kontributi i tij mbi kuptimin tonë për kujtesën

will be remembered for generations to come.

do të kujtohet nëpër gjenerata.