Does grammar matter? - Andreea S. Calude

Czy gramatyka ma znaczenie? - Andreea S. Calude

Tłumaczenie: Alicja Majczak Korekta: Ola Królikowska

You're telling a friend an amazing story,

Opowiadasz znajomemu niesamowitą historię

and you just get to the best part when suddenly he interrupts,

i właśnie ma nastąpić to, co najlepsze, a on nagle ci przerywa.

"The alien and I," not "Me and the alien."

Mówi się "tę krowę", nie "tą krowę".

Most of us would probably be annoyed,

Większość z nas pewnie zirytowałaby się,

but aside from the rude interruption,

bo nikt nie lubi, jak mu się przerywa,

does your friend have a point?

ale może on ma rację?

Was your sentence actually grammatically incorrect?

Czy twoje zdanie jest niepoprawne gramatycznie?

And if he still understood it, why does it even matter?

Jeśli on i tak je rozumie, to jakie to ma znaczenie?

From the point of view of linguistics,

Z perspektywy językoznawczej

grammar is a set of patterns for how words are put together

gramatyka to zbiór zasad łączenia słów

to form phrases or clauses,

w celu formułowania frazy lub zdania

czy to w mowie, czy piśmie.

whether spoken or in writing.

Different languages have different patterns.

Różne języki mają różne konstrukcje.

In English, the subject normally comes first,

W angielskim podmiot zwykle stoi na początku,

followed by the verb,

po nim orzeczenie,

and then the object,

a następnie dopełnienie.

while in Japanese and many other languages,

Japoński i wiele innych języków

the order is subject, object, verb.

ma kolejność: podmiot, dopełnienie, orzeczenie.

Some scholars have tried to identify patterns common to all languages,

Niektórzy badacze próbowali wskazać konstrukcje

wspólne dla wszystkich języków, ale poza podstawowymi cechami,

but apart from some basic features,

like having nouns or verbs,

jak obecność rzeczowników czy czasowników,

few of these so-called linguistic universals have been found.

znaleziono niewiele językowych uniwersaliów.

And while any language needs consistent patterns to function,

Choć każdy język potrzebuje do funkcjonowania stałych konstrukcji,

the study of these patterns opens up an ongoing debate between two positions

badania nad nimi otwierają niekończącą się debatę

między dwoma nurtami,

known as prescriptivism and descriptivism.

preskryptywizmem i deskryptywizmem.

Grossly simplified,

W wielkim uproszczeniu

prescriptivists think a given language should follow consistent rules,

preskryptywiści twierdzą, że język powinien kierować się stałymi zasadami,

a deskryptywiści uważają różnice i adaptacje

while descriptivists see variation and adaptation as a natural

za naturalne i konieczne dla języka.

and necessary part of language.

For much of history, the vast majority of language was spoken.

Dawniej języki istniały głównie w ustnej formie.

W miarę zacieśniana więzi międzyludzkich i zwiększenia znaczenia pisma

But as people became more interconnected and writing gained importance,

written language was standardized to allow broader communication

forma pisana stała się standardem, umożliwiającym szerszą komunikację

and ensure that people in different parts of a realm could understand each other.

i zrozumienie ludzi z różnych zakątków kraju.

In many languages, this standard form came to be considered the only proper one,

W wielu językach formę pisaną uznano za jedyną poprawną,

despite being derived from just one of many spoken varieties,

choć była ona odmianą jednej z wielu form ustnych,

usually that of the people in power.

którą posługiwali się ludzie u władzy.

Puryści językowi pracowali nad jej ustanowieniem i propagowaniem,

Language purists worked to establish and propagate this standard

by detailing a set of rules that reflected the established grammar of their times.

udoskonalając ówczesny zbiór zasad gramatyki.

Te zasady obowiązywały również w mówionej odmianie języka.

And rules for written grammar were applied to spoken language, as well.

Speech patterns that deviated from the written rules were considered corruptions,

Nieprzestrzeganie zasad w mowie było uznawane za ich naruszenie

or signs of low social status,

lub wyznacznik niskiego statusu społecznego.

and many people who had grown up speaking in these ways

Wiele osób przyzwyczajonych do innego sposobu mówienia

were forced to adopt the standardized form.

musiało przyjąć formę standardową.

More recently, however,

Ostatnio jednak

linguists have understood that speech is a separate phenomenon from writing

językoznawcy zrozumieli, że mowa to nie pismo

i rządzi się własnymi regułami i konstrukcjami.

with its own regularities and patterns.

Most of us learn to speak at such an early age that we don't even remember it.

Większość z nas uczy się mówić tak wcześnie,

że nawet tego nie pamięta.

We form our spoken repertoire through unconscious habits,

Tworzymy własny repertuar mowy poprzez nieświadome nawyki,

not memorized rules.

a nie wyuczone regułki.

And because speech also uses mood and intonation for meaning,

Ponieważ w mowie znaczenie wyrażają nastrój i intonacja,

its structure is often more flexible,

struktury są zwykle bardziej elastyczne

adapting to the needs of speakers and listeners.

i dostosowane do potrzeb mówcy i słuchacza.

This could mean avoiding complex clauses that are hard to parse in real time,

Unika się zdań złożonych,

które trudno na szybko rozłożyć na czynniki pierwsze,

making changes to avoid awkward pronounciation,

zmienia się wymowę, żeby nie brzmieć dziwnie,

or removing sounds to make speech faster.

lub połyka głoski, żeby przyspieszyć mowę.

The linguistic approach that tries to understand and map such differences

Podejście językoznawcze, które stara się zrozumieć

i określić różnice bez wskazywania poprawnych opcji,

without dictating correct ones is known as descriptivism.

to deskryptywizm.

Rather than deciding how language should be used,

Zamiast decydować o tym, jak powinno się używać języka,

it describes how people actually use it,

opisuje, jak naprawdę ludzie mówią,

and tracks the innovations they come up with in the process.

i śledzi nowości, jakie się w nim pojawiają.

But while the debate between

Choć debata między preskryptywistami a deskryptywistami trwa,

prescriptivism and descriptivism continues,

the two are not mutually exclusive.

te nurty wcale się nie wykluczają.

At its best, prescriptivism is useful for informing people

Preskryptywizm pozwala dowiedzieć się ludziom,

jaka norma obowiązuje w danym czasie.

about the most common established patterns at a given point in time.

This is important, not only for formal contexts,

Ma to znaczenie w oficjalnych sytuacjach,

but it also makes communication easier between non-native speakers

ale ułatwia też komunikację z nierodzimymi użytkownikami języka

from different backgrounds.

z różnych środowisk.

Descriptivism, on the other hand,

Deskryptywizm daje wgląd w pracę naszych umysłów,

gives us insight into how our minds work

and the instinctive ways in which we structure our view of the world.

pokazując, jak instynktownie budujemy postrzeganie świata.

Ultimately, grammar is best thought of as a set of linguistic habits

Najlepiej myśleć o gramatyce jako zbiorze nawyków językowych,

that are constantly being negotiated and reinvented

stale uzgadnianych i określanych na nowo

by the entire group of language users.

przez wszystkich użytkowników języka.

Like language itself,

Gramatyka, jak i sam język,

it's a wonderful and complex fabric

to wspaniały i złożony materiał,

woven through the contributions of speakers and listeners,

utkany przez mówców i słuchaczy,

pisarzy i czytelników,

writers and readers,

prescriptivists and descriptivists,

preskryptywistów i deskryptywistów,

from both near and far.

tych stąd i tych z daleka.