Why plague doctors wore beaked masks

1,352,675 views ・ 2022-11-22

TED-Ed


Proszę kliknąć dwukrotnie na poniższe angielskie napisy, aby odtworzyć film.

Tłumaczenie: Natalie Kam Korekta: Ola Królikowska
00:07
The year is 1656.
0
7128
2711
Jest rok 1656.
00:09
Your body is wracked by violent chills.
1
9839
3212
Wasze ciało jest wycieńczone przez gwałtowne dreszcze.
00:13
Your head pounds, your muscles are too weak to sit up,
2
13217
3879
W głowi wam dudni, mięśnie są zbyt słabe, byście mogli usiąść,
00:17
and you feel like rancid, hard-boiled eggs
3
17096
2711
i macie wrażenie, jakby zjełczałe jajka na twardo
00:19
are squeezing out of your neck and armpits.
4
19807
3087
miały przebić się przez skórę waszego karku i pach.
00:23
In your feverish state, you see a strange-looking man approach,
5
23436
4171
Rozgorączkowani widzicie, jak zbliża się dziwnie ubrany człowiek.
00:27
his face obscured by a beak-like mask, his body covered from head to toe.
6
27607
5464
Twarz zasłania mu maska z ptasim dziobem, a ciało ma zakryte od stóp do głów.
00:33
He examines you and even without seeing his face,
7
33571
3086
Bada was i nawet nie musicie widzieć jego twarzy,
00:36
you know the diagnosis:
8
36657
1836
by poznać diagnozę:
00:38
you have the plague.
9
38493
1293
dżuma.
00:39
The plague stands out as one of the most terrifying and destructive diseases
10
39786
4587
Dżuma to jedna z najbardziej przerażających i destrukcyjnych chorób
00:44
in human history.
11
44373
1460
w dziejach ludzkości.
00:46
It swept across large parts of Afro- Eurasia in three separate pandemics
12
46000
4838
Przetoczyła się przez olbrzymie części Afroeurazji, powodując trzy pandemie
00:50
starting in the 6th, 14th, and 19th centuries;
13
50838
4129
począwszy od VI, XIV i XIX wieku.
00:55
killed tens of millions of people,
14
55176
2753
Zabiła dziesiątki milionów ludzi,
00:57
and had— in the best of cases— about a 40% survival rate.
15
57929
4754
osiągając w najlepszym przypadku wskaźnik przeżycia na poziomie 40%.
01:03
The European plague doctor, with his beaked mask and wizard-like robes,
16
63851
4838
Europejski medyk walczący z zarazą, odziany w ptasią maskę i dziwaczny strój,
01:08
is one of the images most popularly associated with plague today.
17
68856
4588
to dziś jeden z obrazów najczęściej kojarzących się z dżumą.
01:13
He’s often found in books and films about the 14th century pandemic
18
73653
4337
Można go znaleźć w książkach i filmach o pandemii z XIV wieku,
01:17
known as the Black Death.
19
77990
1919
znanej jako czarna śmierć.
01:20
The only problem is that’s about as accurate as placing
20
80368
3211
Problem w tym, że obraz ten jest równie rzetelny jak umieszczenie
01:23
a modern surgeon at the court of Louis the 14th in Versailles.
21
83579
4630
wizerunku współczesnego chirurga na dworze króla Ludwika XIV w Wersalu.
01:28
The confusion is understandable though—
22
88292
2419
Można jednak zrozumieć tę pomyłkę,
01:30
the Black Death had several aftershocks,
23
90711
2586
bo czarna śmierć miała kilka reperkusji,
01:33
including a series of devastating outbreaks in Western Europe
24
93297
3754
w tym szereg śmiercionośnych wybuchów w Europie Zachodniej
01:37
during the 17th century.
25
97051
2252
w XVII wieku.
01:39
This is when the iconic plague doctor actually emerged on the scene.
26
99303
4588
To właśnie wtedy na scenie pojawił się słynny doktor plagi.
01:45
First described in the early 17th century,
27
105017
2795
Po raz pierwszy opisano go na początku XVII wieku,
01:47
the outfit consisted of a hood with crystal eyepieces
28
107812
3754
a jego strój składał się z kapelusza ze szklanymi otworami na oczy
01:51
and a beak filled with a pungent combination of herbs and compounds.
29
111566
4129
i dzioba wypełnionego mieszanką wonnych ziół i związków chemicznych.
01:56
This could include cinnamon, pepper, turpentine,
30
116028
3963
Dziób mógł być wypełniony cynamonem, pieprzem, terpentyną,
01:59
roast copper, and powdered viper flesh.
31
119991
3670
miedzią oraz sproszkowanym mięsem żmii.
02:03
This recipe was inspired by the famed 2nd century Greco-Roman physician Galen,
32
123744
5756
Przepis ten zaczerpnięty od słynnego starożytnego lekarza Galena z II wieku
02:09
and was thought to ward off poisoned air known as miasma.
33
129500
3962
miał pomóc zniwelować wpływ zatrutego powierza, zwanego morowym.
02:14
People believed this bad air spread plague after emanating from swamps
34
134005
4754
Ludzie wierzyli, że brudne powietrze roznosiło chorobę, parując nad bagnami
02:18
and sources of decay,
35
138759
1293
i źródłami zgnilizny,
02:20
such as dead plants or animal carcasses.
36
140052
2753
jak rozkładające się rośliny czy truchła zwierząt.
02:23
In earlier centuries, doctors across Europe carried metal pomanders
37
143973
4171
W poprzednich wiekach europejscy medycy nosili metalowe kulki zapachowe
02:28
filled with similar mixtures,
38
148144
1752
napełnione podobnymi miksturami.
Możliwe, że dziobate maski zastąpiły je jako alternatywa niewymagająca użycia rąk.
02:30
and it’s possible that the beak evolved as a hands-free alternative.
39
150062
3838
02:35
The rest of the costume, which included an oiled leather robe, boots and gloves,
40
155109
5172
Reszta stroju złożona z naoliwionej skórzanej szaty, butów i rękawic
02:40
acted as kind of an early hazmat suit,
41
160281
2544
służyła za prototyp kombinezonu ochronnego
02:42
likely designed to block miasma from entering through the skin’s pores.
42
162950
4213
zaprojektowanego po to, by uniemożliwić wniknięcie moru przez pory skóry.
02:47
While this shows some basic understanding that plague
43
167371
3462
Choć widać w tym podstawową wiedzę o tym, że zaraza
02:50
spread from one place to another,
44
170833
2336
rozprzestrzenia się z miejsca na miejsce,
02:53
these doctors couldn’t know that, in most cases,
45
173169
2794
ci lekarze nie mogli wiedzieć, że w większości przypadków
02:56
the true culprit was a tiny flea transmitting the bacteria,
46
176130
3921
prawdziwą winowajczynią była mała pchła, która przenosiła bakterię
03:00
Yersinia pestis, from one person or animal to another.
47
180051
3795
Yersinia pestis z człowieka lub zwierzęcia na kolejne organizmy.
03:04
It’s possible that the plague doctor’s outfit may have provided
48
184138
3045
Możliwe, że stój doktora plagi mógł zapewniać
03:07
some unintentional protection from flea bites.
49
187183
2919
pewną niezamierzoną ochronę przed ukąszeniami pcheł.
03:10
However, not enough information survives to know whether
50
190186
2961
Nie przetrwało jednak dość informacji świadczących o tym,
03:13
the costumed doctors fared any better than their ordinarily robed counterparts.
51
193147
5130
czy kostiumowi medycy żyli dłużej niż ich tradycyjnie odziani odpowiednicy.
03:19
It's no surprise that this bizarre getup has captured popular imagination,
52
199153
4421
Nie dziwi więc, że ten dziwaczny strój poruszył zbiorową wyobraźnię,
03:23
despite the fact that its use was limited to a few places in Italy and France
53
203574
4963
mimo że jego użycie ograniczało się do kilku miejsc we Włoszech i Francji
03:28
during the 17th and early 18th centuries.
54
208537
3087
w XVII i na początku XVIII wieku.
03:31
Even at the time, it was viewed with macabre fascination
55
211874
3796
Nawet w tamtych czasach jego widok wywoływał makabryczną fascynację,
03:35
and occasionally used to mock the ineffective and corrupt
56
215670
3587
a czasem drwiny z nieskutecznych i skorumpowanych
03:39
practices of some physicians.
57
219257
2460
praktyk niektórych medyków.
03:42
Until the 20th century, there was no effective treatment for the plague,
58
222718
4547
Aż do XX wieku nie istniało skuteczne lekarstwo na dżumę,
03:47
but that didn’t stop doctors— costumed or not— from trying.
59
227265
4379
ale to nie powstrzymało lekarzy, kostiumowych czy nie, przed próbami.
03:51
They consulted the works of earlier physicians for guidance,
60
231811
3253
Sięgali do prac lekarzy z tamtych lat,
03:55
did what they could to fend off miasma,
61
235314
2294
robili co mogli, żeby odeprzeć mór,
03:57
and prescribed a variety of concoctions and antidotes.
62
237608
3545
i przepisywali wiele mikstur i odtrutek.
04:01
They also relied on pre-modern medical mainstays.
63
241404
3712
Bazowali też na dawnych metodach.
04:05
These could include bloodletting,
64
245283
1793
Należało do nich upuszczanie krwi,
04:07
which involved draining (sometimes concerningly large amounts of) blood
65
247076
4421
co oznaczało odprowadzenie czasem niepokojąco ogromnych jej ilości
04:11
in an attempt to remove poison or restore the body’s natural balance.
66
251497
4421
w celu usunięcia trucizny lub przywrócenia naturalnej równowagi ciału.
04:16
Or cupping, where the rim of a heated glass
67
256294
2502
Stawiano też bańki, przykładając rozgrzane naczynie
04:18
was placed over swollen lymph nodes in hopes of making them burst sooner—
68
258796
4963
na opuchnięte węzły chłonne, licząc na ich szybsze pęknięcie,
04:23
a sign, when it occurred naturally, that a plague patient was on the mend.
69
263759
4463
znak, który w naturalnym przebiegu świadczył o powrocie chorego do zdrowia.
04:28
Or— perhaps most painfully— cautery,
70
268389
2878
Była jeszcze najboleśniejsza z metod, czyli przyżeganie,
04:31
which involved lancing the lymph nodes with a red-hot poker
71
271267
3628
które polegało na nacięciu węzłów chłonnych rozpalonym pogrzebaczem,
04:34
to release the blackened pus within.
72
274895
2545
by wydostała się z nich czarna ropa.
04:38
A lot has changed since their times.
73
278357
2169
Od tamtych czasów wiele się zmieniło.
04:40
Modern medicine has given us the means to quickly identify
74
280609
3337
Współczesna medycyna zapewnia nam środki do wczesnego rozpoznawania
04:43
bacterial as well as viral threats
75
283946
2419
zagrożeń bakteryjnych i wirusowych
04:46
and to effectively mobilize against them.
76
286365
2169
oraz skutecznej mobilizacji przeciwko nim.
04:49
We also have access to technologies like test kits,
77
289118
3045
Mamy też dostęp do technologii takich jak zestawy testowe,
04:52
masks to deter the spread of respiratory viruses, and vaccines;
78
292163
4087
maski ograniczające rozprzestrzenianie się wirusów oddechowych, szczepionki.
04:56
and we conduct robust trials to make sure they’re safe and effective.
79
296250
3670
Prowadzimy solidne badania, by sprawdzić ich bezpieczeństwo i skuteczność.
05:00
But some things don’t change:
80
300212
1836
Ale pewne rzeczy się nie zmieniają.
05:02
we still depend on the courage and compassion of medical professionals
81
302048
3920
Wciąż liczymy na odwagę i współczucie personelu medycznego,
05:05
who voluntarily risk their lives
82
305968
2211
który dobrowolnie ryzykuje swoje życie,
05:08
against an invisible attacker to help and comfort those who need it most.
83
308179
4713
stawiając czoło niewidzialnym napastnikom i wspierając tych, którzy tego potrzebują.
O tej stronie

Na tej stronie poznasz filmy z YouTube, które są przydatne do nauki języka angielskiego. Zobaczysz lekcje angielskiego prowadzone przez najlepszych nauczycieli z całego świata. Kliknij dwukrotnie na angielskie napisy wyświetlane na stronie każdego filmu, aby odtworzyć film od tego miejsca. Napisy przewijają się synchronicznie z odtwarzaniem filmu. Jeśli masz jakieś uwagi lub prośby, skontaktuj się z nami za pomocą formularza kontaktowego.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7