The secret messages of Viking runestones - Jesse Byock

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

In the 8th century CE, Vikings surged across the misty seas.

ခရစ်နှစ် ၈ ရာစုမှာ ဗိုက်ကင်းတွေ မြူဆိုင်း တဲ့ ပင်လယ်တွေမှာ တစ်ဟုန်ထိုး တက်ခဲ့တယ်။

They came from Scandinavia in Northern Europe

ဥရောပ မြောက်ပိုင်း စကင်ဒီနေးဗီးယားကနေ လာခဲ့ပေမဲ့

but would travel far and wide.

ကျယ်ကျယ်ပြန်ုပြန့် ခရီးထွက်ခဲ့ကြတာပါ။

Some plundered and settled in the British Isles and France;

တချို့က ဗြိတသျှ ကျွန်းငယ်တွေနဲ့ ပြင်သစ်မှာ လုယက်ပြီး အခြေချခဲ့တယ်။

others braved Artic exploration

အခြားသူတွေက အာတိတ် စူးစမ်းမှုကို အရဲစွန့်တာ

or forged clever new trade routes to the Middle East.

(သို့)အရှေ့အလယ်ပိုင်းအထိ ကုန်သွယ် လမ်းကြောင်းသစ်တွေကို ဆက်တိုးတယ်။

With their steely navigational skills, advanced long-ships and fearsome tactics,

ကြံ့ခိုင်တဲ့ ရေကြောင်း အတတ်တွေ၊ အဆင့်မြင့် သင်္ဘောရှည်တွေ၊ကြောက်မက်ဖွယ် ဗျူဟာတွေနဲ့

the Vikings sustained their seafaring for over three hundred years.

ဗိုက်ကင်းတွေဟာ နှစ် ၃၀၀ ကျော်တိုင်တိုင် ပင်လယ်ခရီးသွားလာခြင်းကို ထိန်းထားခဲ့တယ်။

But for all their might, they left few monuments.

ဒါပေမဲ့ သူတို့ရဲ့ဧရာမအင်အားအတွက် အထိမ်းအမှတ်တွေ မကျန်ခဲ့သလောက်ပါ။

Instead, fragments of stone, bark, and bone

ဒါတွေအစား ကျောက်တုံး၊သစ်ခေါက်နဲ့ အရိုး အပိုင်းအစတွေက

provide the keys to their culture.

ယဉ်ကျေးမှုရဲ့ အဓိကအရာတွေကို ပံ့ပိုးပေးတယ်။

Found in graves, bogs, and sites of ancient settlements,

သင်္ချိုင်းတွေ၊ စိမ့်မြေတွေ၊ ရှေးဟောင်း အခြေချနေထိုင်ရာတွေမှာ တွေ့ရပြီး

many of these objects are inscribed

ဒီအရာဝတ္ထုများစွာကို ရှေးအက္ခရာတွေနဲ့

with messages in Old Norse written in runic letters.

ရေးထားတဲ့ ခေတ်ဟောင်း နော့စ်ဘာသာစကား သတင်းစကားတွေနဲ့ ကမ္ပည်းထိုးထားတယ်။

But the Vikings also scratched runes into household goods,

ဒါပေမဲ့ ဗိုက်ကင်းတွေက အိမ်အသုံးအဆောင်တွေ၊ ရတနာတွေ၊လက်နက်တွေနဲ့

jewellery, weapons, and even shoes.

ရှူးတွေထဲမှာလည်း ရှေးအက္ခရာတွေကို ရေးခြစ်ခဲ့တယ်။

Deciphering these messages is no easy task.

ဒီသတင်းစကားတွေကို အဓိပ္ပါယ်ဖော်တာက လွယ်တဲ့ လုပ်မဟုတ်ဘူး။

Runes are short, straight, and diagonal lines

ရှေးအက္ခရာတွေဟာ “futhark”လို့ ခေါ်တဲ့ အက္ခရာကို

that make up an alphabet called the “futhark.”

ဖွဲ့စည်းပေးတဲ့ တိုပြီး ဖြောင့်တဲ့ ထောင့်ဖြတ်မျဉ်းတွေပါ။

All classes of people spoke and wrote this language, in many different dialects.

လူတန်စားအားလုံးက ဒီဘာသာစကားကို ဒေသိယစကား များစွာနဲ့ ရေးသား၊ပြောဆိုခဲ့တယ်။

There was no standard spelling, they wrote the individual runic letters

စံပြု စာလုံးပေါင်းမရှိဘဲ ဒေသတွင်း ဖိရွတ်သံတွေရဲ့

by pronouncing the sounds of their regional accents.

အသံတွေကို အသံထွက်ကာ ကိုယ်ပိုင် စာလုံးတွေကို ရေးသားခဲ့တယ်။

Some of these inscriptions also bore the influence of other cultures

ဒီကမ္ပည်းစာတချို့ဟာ ဗိုက်ကင်းတွေ ဆက်သွယ်တဲ့ အခြားယဉ်ကျေးမှုတွေရဲ့

the Vikings interacted with—

ဩဇာလွှမ်းမိုးမှုကိုပါ ပြခဲ့တယ်။

the runic inscription “love conquers all,” for example,

ဥပမာ ရှေးအက္ခရာ ကမ္ပည်းစာ “အချစ်က အားလုံးကို အောင်နိုင်တယ်” ဆိုတာက

is originally a Latin phrase from the poet Virgil.

ကဗျာစာဆို Virgil ရဲ့ မူလ လက်တင်စကားစုတစ်ခုပါ။

Many, like the enigmatic Rok runestone, were carved in verse,

ပဟေဠိဆန်တဲ့ Rok ရှေးအက္ခရာထွင်း ကျောက်တုံးလို အများအပြားကို ရှေးဟောင်း

highlighting the tradition of Old Norse poetry.

နော့စ် ကဗျာစာပေ အစဉ်အလာကို အသားပေးတဲ့ လင်္ကာနဲ့ ထွင်းခဲ့တယ်။

So even though modern runologists can read runes,

ခေတ်သစ် ရှေးအက္ခရာပညာရှင်တွေက ရှေးအက္ခရာတွေကို

their meaning isn’t always obvious.

ဖတ်နိုင်တောင် အဓိပ္ပါယ်က အမြဲတမ်းတော့ ရှင်းမနေဘူး။

Still, in spite of the remaining mysteries,

ဒါပေမဲ့ ပဟေဠိတွေ ဖြစ်ကျန်နေသော်လည်း

many inscriptions memorializing the dead

သေဆုံးသူတွေကို အထိမ်းအမှတ်လုပ်ပြီး

and recording local histories have been deciphered—

ဒေသတွင်း သမိုင်းတွေကို မှတ်တမ်းတင်တဲ့ ကမ္ပည်းစာ အများပြားကို

along with some containing magical incantations.

မှော်ဆန်တဲ့ မန္တရားတွေ ပါဝင်တဲ့ တချို့နဲ့အတူ အဓိပ္ပါယ်ဖော်ထားပါတယ်။

The Ramsund runes in Sweden are carved on a rocky outcrop beside a bridge

ဆွီဒင်က Ramsund ရှေးအက္ခရာတွေကို စိမ့်ဆန် တဲ့ မြေပေါ် ဖြတ်သွားတဲ့ ခရီးသွားတွေအတွက်

for travelers passing over swampy ground.

တံတားတစ်စင်းဘေးက ကျောက်ထူတဲ့ ကျောက်စွန်းမှာ ထွင်းထားတယ်။

This causeway was commissioned by a prominent local woman named Sigríðr.

ဒီတာလမ်းကို Sigríðr လို့ဆိုတဲ့ ထင်ရှားတဲ့ ဒေသခံ အမျိုးသမီးတစ်ဦးက ဆောက်ခိုင်းခဲ့တာပါ။

She proclaimed both her importance and her family’s power

သူတို့ရဲ့ အမည်တွေကို ကျောက်တုံးမှာ ထွင်းရင်း သူ့အရေးပါမှုနဲ့

by carving their names in stone,

သူ့မိသားစုရဲ့ ဩဇာကို ဖော်ပြပြီး

and even associated herself and her family with mythical heroism

နဂါးနိုင်သမား Sigurd ရဲ့ သရုပ်ဖော်ပုံတွေကို ထွင်းရင်း

by carving illustrations of Sigurd the dragon slayer.

သူကိုယ်တိုင်နဲ့ သူ့မိသားစုကိုတောင် ဆန်းကြယ်တဲ့ သူရသတ္တိနဲ့ ဆက်စပ်ခဲ့တယ်။

In the town of Jelling in Denmark,

ဒိန်းမတ်က Jelling မြို့ထဲမှာ

two standing stones from the 10th century

တော်ဝင်မိသားစုတစ်စုရဲ့ မတူတဲ့ မျိုးဆက်နှစ်ဆက်ကို

memorialize different generations of a royal family.

အထိမ်းအမှတ်လုပ်ထားတဲ့ ၁၀ ရာစုက ထောင်နေတဲ့ ကျောက်တုံးနှစ်တုံးရှိတယ်။

The first was erected by King Gorm the Old in memory of his Queen Thyrvi,

ပထမတစ်ခုက King Gorm the Old က Queen Thyrvi အတွက် အမှတ်တရ တည်ဆောက်ခဲ့ပြီး

and the second by their son, Harald Bluetooth, after Gorm’s death.

ဒုတိယတစ်ခုက သူ့သား Harald Bluetooth က Gorm ကွယ်လွန်ပြီးနောက် ဆောက်ခဲ့တာပါ။

The stones announce the power of this Viking Age dynasty,

ကျောက်တုံးတွေက ဒှဗိုက်ကင်းခေတ် မင်းဆက်ရဲ့ ဩဇာကို ကြေညာပြီး

and they are among the earliest historical documents of Denmark.

ဒါတွေက ဒိန်းမတ်ရဲ့ အစောဆုံး သမိုင်းဆိုင်ရာ မှတ်တမ်းတွေထဲကပါ။

They indicate that Denmark was the earliest major Viking Age kingdom,

ဒိန်းမတ်ဟာ အဓိက အစောဆုံးဗိုက်ကင်းခေတ် ဘုရင်နိုင်ငံဖြစ်ခဲ့တာကို ဒါတွေကညွှန်ပြတယ်။

by telling that Harald controlled southern Norway,

Harald ဟာ နော်ဝေး တောင်ပိုင်းကို ထိန်းချုပ်ပြီး

and that he converted to Christianity.

ခရစ်ယာန်ဘာသာကို ပြောင်းခဲ့တယ်ဆိုတာ ပြောပြတာပါ။

Today, Harald Bluetooth’s initials make up the Bluetooth logo.

ယနေ့မှာ Harald Bluetooth ရဲ့ အစ အက္ခရာတွေ က Bluetooth တံဆိပ်ကို ဖြစ်စေတာပါ။

The 10th century warrior poet Egil was a well-known carver of runes.

၁၀ ရာစု စစ်သည်စာဆို Egil ဟာ ထင်ရှားတဲ့ ရှေးအက္ခရာ ထွင်းသူတစ်ယောက်ပါ။

According to poetic accounts, he once carved runes on a horn filled with poison,

ကဗျာ မှတ်တမ်းတွေအရ သူဟ အဆိပ် ပြည့်နေတဲ့ ဦးချိုတစ်ခုမှာ ရှေးအက္ခရာတွေ ထွင်းခဲ့တယ်။

causing the horn to shatter.

ဦးချိုကို အစိတ်စိတ်အမွှာမွှာဖြစ်စေတာပါ။

In another story,

နောက်ဇာတ်လမ်းမှာ Egil က

Egil saves a young girl’s life by placing a piece of whale bone

ကုပေးတဲ့ အက္ခရာတွေ ထွင်းထားတဲ့ ဝေလငါးအရိုးကို ခေါင်းအုံးအောက်မှာ

carved with healing runes under her pillow.

ထားကာ မိန်းမပျိုလေးတစ်ယောက်ရဲ့ အသက်ကို ကယ်ခဲ့တယ်။

Norse poetry tells of runic spells, cast to ensure calm seas,

နော့စ် ကဗျာစာပေက ပင်လယ်တွေ ငြိမ်သက်ဖို့၊ ကလေးမွေးတာ ဘေးကင်းဖို့နဲ့

တိုက်ပွဲတွေ အောင်ဖို့ မှော်မန္တန်တွေကို ရွတ်တာကို ပြောပြတယ်။

safe childbirth and triumphant battles.

But the exact nature of these spells isn’t fully understood—

ဒါပေမဲ့ ဒီမန္တန်တွေရဲ့ တိကျတဲ သဘာဝကို အပြည့်အဝ နားမလည်ဘူး။

many of the inscriptions on swords, axes, and spears are indecipherable.

ဓားတွေ၊ပုဆိန်တွေ၊လှံတွေပေါ်က ကမ္ပည်းစာ အများအပြားဟာ အဓိပ္ပါယ်ဖော်မရနိုင်ပါ။

Other objects, like the Lindholm amulet,

Lindholm အဆောင်လို အခြားအရာဝတ္ထုတွေမှာ

have inscriptions that could be incantations, riddles,

မန္တရားတွေ၊ ပဟေဠိတွေ(သို့ )ဘာသာရေးဆိုင်ရာ မှာကြားချက်တွေ

or religious messages.

ဖြစ်နိုင်လောက်တဲ့ ကမ္ပည်းစာတွေရှိတယ်။

While it’s difficult to pinpoint the end of the Viking era,

ဗိုက်ကင်း ခေတ်ရဲ့နိဂုံး ကို ထောက်ပြဖို့ ခက်ပေမဲ့

by 1100 CE their sea-borne expansion had mostly come to an end.

ခရစ်နှစ် ၁၁၀၀ အရောက်မှာ သူတို့ရဲ့ ပင်လယ် ခရီးသွား တိုးချဲ့မှုက အများစု အဆုံးသတ်တယ်။

However, people continued to speak versions of Old Norse

ဒါပေမဲ့ လူတွေဟာ စကင်ဒီနေးဗီးယား တစ်လျှောက်မှာတော့ ခေတ်ဟောင်း နော့စ်ရဲ့

throughout Scandinavia;

မူကွဲတွေကို ဆက်ပြောခဲ့တယ်။

and runes remained in use in rural areas into the 19th century.

၁၉ ရာစုအတွင်းက ကျေးလက်ဒေသတွေမှာ ရှေး အက္ခရာတွေက ဆက်လက် အသုံးဝင်နေခဲ့တယ်။

Today, many runestones remain standing at their original sites.

ယနေ့မှာတော့ ရှေးအက္ခရာ ကျောက်တုံးတွေဟာ မူလနေရာတွေမှာ ထောင်လျက်သား ဆက်ရှိနေတယ်။

The inscription on the Danish Glavendrup stone

Danish Glavendrup ကျေက်တုံး ပေါ်က ကမ္ပည်းစာက

has fearsomely declared for a thousand years:

နှစ်တစ်ထောင်တိုင်တိုင် ကြောက်ခမန်းလိလိ ကြေညာထားတာက

“A warlock be he who damages this stone or drags it in memory of another!”

“ဤကျောက်တုံးကို ဖျက်ဆီးသူ(သို့) အခြားသူ၏ အမှတ်ရမှုထဲသို့ ဆွဲယူသည် ကဝေတစ်ဦး ဖြစ်မည်။