The secret messages of Viking runestones - Jesse Byock

Translator: Rebar Atta Reviewer: Ayan Organization

In the 8th century CE, Vikings surged across the misty seas.

لە سەدەی ھەشتەمی زاینیدا، ڤایکینگەکان هێرشیان بەرەو دەریا تەمومژاویەکان برد.

They came from Scandinavia in Northern Europe

لە ئەسکەندەنەیڤیاوە ھاتن لە باکووری ئەوروپاوە

but would travel far and wide.

بەڵام گەشتیان کرد بۆ ناوچەی دوور و فراوان.

Some plundered and settled in the British Isles and France;

ھەندێک تاڵانیان کرد و نیشتەجێبوون لە دورگە بچوکەکانی بەریتانیا و فەڕەنسا؛

others braved Artic exploration

ئەوانیتر چاونەترسانە ناوچە ساردەکان دەگەڕان

or forged clever new trade routes to the Middle East.

یان ڕێگەی قاچاغی بازرگانی نوێیان دەگرتەبەر بەرەو ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست.

With their steely navigational skills, advanced long-ships and fearsome tactics,

بە توانای پۆڵاینی دەریاوانیان، و کەشتی پێشکەوتوو و تاکتیکی ترسناکییان،

the Vikings sustained their seafaring for over three hundred years.

ڤایکینگەکان بەردەوام بوون لە گەشتە دەریاییەکانیان بۆ زیاتر لە سێ سەد ساڵ.

But for all their might, they left few monuments.

بەڵام سەرەڕای ئەو ھەموو ھێزەیان، تەنھا چەند پەیکەرێکیان بەجێھێشت.

Instead, fragments of stone, bark, and bone

لە جیاتی پەیکەر، پارچە بەرد، توێکڵی درەخت و ئێسقان،

provide the keys to their culture.

نهێنی کلوتورییەکەشیان جێ هێشت.

Found in graves, bogs, and sites of ancient settlements,

کە لە گۆڕەکان، زەلکاوەکان، و لە شوێنی جێگیرگە کۆنەکان دۆزراونەتەوە،

many of these objects are inscribed

زۆرێک لەم شتانە ھەڵکۆڵدراون

with messages in Old Norse written in runic letters.

و نامەیان بە زمانی نەرویجی کۆن بە پیتی ڕونیـک لەسەر نوسراوە.

But the Vikings also scratched runes into household goods,

ڤایکینگەکان تەنانەت پیتی ڕونیکیان لەسەر کەلوپەلەکانی ماڵ ھەڵکۆڵیوە،

jewellery, weapons, and even shoes.

خشڵ و، چەک، و تەنانەت پێڵاویش.

Deciphering these messages is no easy task.

لێکدانەوەی ئەم نامانە کارێکی ئاسان نییە.

Runes are short, straight, and diagonal lines

پیتەکان کورت و ڕێک و ھێڵی لارن،

that make up an alphabet called the “futhark.”

کە ئەمە ئەلفوبێیەک درووست دەکات "پێی دەوترێت "فوثارک.

All classes of people spoke and wrote this language, in many different dialects.

ھەموو خەڵکەکەیان بەم زمانە دەیاننووسی و قسەیان دەکرد، بە چەند شێوەزارێکی جیاواز.

There was no standard spelling, they wrote the individual runic letters

ڕێنوسێکی سەرەکی بوونی نەبووە، ئەوان ھەر پیتێکی ڕونیکییان بەپێی

by pronouncing the sounds of their regional accents.

خوێندنەوەی شێوەزاری ھەرێمەکەی خۆیان دەنووسی.

Some of these inscriptions also bore the influence of other cultures

ھەندێک لەم نوسینانەش کاریگەری ئەو کلتورانەی لەسەرە

the Vikings interacted with—

کە ڤایکینگەکان تێکەڵیان بوون. بۆ نموونە

the runic inscription “love conquers all,” for example,

نوسینەکانی ڕونیک ھەموو داگیرەکەرەکانی خۆشدەوێت.

is originally a Latin phrase from the poet Virgil.

ئەمە لە بنەڕەتدا دەستەواژەیەکی لاتینییە لە هۆنراوەیەکی ڤێرجیڵەوە وەرگیراوە.

Many, like the enigmatic Rok runestone, were carved in verse,

زۆرێک، بەردی ڕونیکی مەبەستیان نادیارە، بە شێوەی هۆنراوە نەخشێنراون،

highlighting the tradition of Old Norse poetry.

تیشکیان خستۆتە سەر کلتوری هۆنراوەیی کۆنی نەرویج.

So even though modern runologists can read runes,

ھەرچەندە پیتناسەکانی ئەمڕۆ دەتوانن ئەلفوبێی ڕونیک بخوێننەوە،

their meaning isn’t always obvious.

بەڵام ماناکانییان ھەمووکات ئاشکرا نییە.

Still, in spite of the remaining mysteries,

جگە لەو نھێنیانەی ئاشکرا نەبوون،

many inscriptions memorializing the dead

زۆرێک لە نووسینەکان لێکدراونەتەوە بەوەی

and recording local histories have been deciphered—

یادی مردووەکان دەکەنەوە و مێژووی ناوخۆیی تۆمار دەکەن—

along with some containing magical incantations.

ھەندێکیان نوشتەی جادوگەریین.

The Ramsund runes in Sweden are carved on a rocky outcrop beside a bridge

پیتی ڕوونیکی ڕامسۆند لە سوید ھەڵکۆڵراوە لەسەر بەردێکی گەورە لەتەنیشت پردێک

for travelers passing over swampy ground.

بۆ ئەو گەشتیارانەی تێدەپەڕن بەو ناوچە زەلکاویەدا.

This causeway was commissioned by a prominent local woman named Sigríðr.

ئەم تولەڕێیە لە لایەن ئافرەتێکی دیاری ناوچەکە بە ناوی سیگریڵ درووست کراوە.

She proclaimed both her importance and her family’s power

ئەو گرنگی خۆی و ھێزی خانەوادەکەی بەیان کردووە

by carving their names in stone,

بە ھەڵکۆڵینی ناویان لەسەر بەرد،

and even associated herself and her family with mythical heroism

و تەنانەت خۆیی و خانەوادەکەی بەستۆتەوە بە پاڵەوانە ئەفسانەییەکانەوە

by carving illustrations of Sigurd the dragon slayer.

بە ھەڵکۆڵینی وێنەی سیگەردی ئەژدیھا کوژەکە لەسەر بەردەکە.

In the town of Jelling in Denmark,

لە ناوچەی یەڵینگ لە دانیمارک،

two standing stones from the 10th century

دوو بەردی وەستاوی سەدەی دەیەم

memorialize different generations of a royal family.

یادی نەوە جیاوازەکانی خانەوادایەکی شاھانە دەکەنەوە.

The first was erected by King Gorm the Old in memory of his Queen Thyrvi,

پاشا گۆرمی پیر بە یادی شاژنەکەیی سیرڤی یەکەم بەردی درووست کردووە،

and the second by their son, Harald Bluetooth, after Gorm’s death.

دوای مردنی پاشا، کوڕەکەی بە ناوی هێرلد بلوسوس دووەم دانەی درووست کرد.

The stones announce the power of this Viking Age dynasty,

بەردەکان ھێزی سەردەمی ئەم بنەماڵە ڤایکینگە نیشان دەدەن،

and they are among the earliest historical documents of Denmark.

و ئەم بەردانە لە ناو کۆنترین بەڵگەنامە مێژوویەکانی دانیمارکدان.

They indicate that Denmark was the earliest major Viking Age kingdom,

ئەمە ئەوە دەردەخات کە دانیمارک کۆنترین شانشینی بەھێزی سەردەمی ڤایکینگەکانە،

by telling that Harald controlled southern Norway,

بەو پێیەی ھێڕڵد باشووری نەرویجی کۆنتڕۆڵ کرد بوو،

and that he converted to Christianity.

و دواتر بوو بە مەسیحی.

Today, Harald Bluetooth’s initials make up the Bluetooth logo.

لە ھێڕلد بلوتوسی کۆنەوە، ئەمڕۆ لۆگۆی بلوتوس درووست کراوە.

The 10th century warrior poet Egil was a well-known carver of runes.

هۆزانڤان و جەنگاوەری سەدەی دەیەم ئایوڵ ھەڵکۆڵەرێکی بەناوبانگی پیتی ڕونیک بووە.

According to poetic accounts, he once carved runes on a horn filled with poison,

بە پێی سەرچاوە هۆنراوەییەکان، جارێک شاخێکی ئاژەڵی ھەڵکۆڵیوە و پڕی کردووە لە ژەھر،

causing the horn to shatter.

و بووەتە ھۆی وردوخاش بوونی شاخەکە.

In another story,

لە چیرۆکێکی تردا،

Egil saves a young girl’s life by placing a piece of whale bone

ئایوڵ ژیانی کچێکی گەنجی ڕزگار کردووە بە دانانی پارچەیەک لە ئێسکی نەھەنگ

carved with healing runes under her pillow.

لە ژێر سەرینەکەیدا کە نوشتەی چارەسەریی لەسەر ھەڵکۆڵی بوو.

Norse poetry tells of runic spells, cast to ensure calm seas,

هۆنراوەی نەرویجی دەڵێت نوسینی ڕونیک، بە ناو دەریا ھێمنەکاندا دەڕۆی،

منداڵی تازە لەدایک بووی دەپاراست و سەرکەوتنی دەبەخشی لە جەنگدا.

safe childbirth and triumphant battles.

But the exact nature of these spells isn’t fully understood—

بەڵام سروشتی ڕاستەقینەی ئەم پیتانە ڕوون نەبونەتەوە—

many of the inscriptions on swords, axes, and spears are indecipherable.

زۆرێک لە نووسینەکانی سەر شمشێر و تەور و ڕمەکان لێک نادرێنەوە.

Other objects, like the Lindholm amulet,

شتەکانی تر، وەک چاوەزاری لیندھۆڵم،

have inscriptions that could be incantations, riddles,

نوسینیان لەسەرە کە دەکرێت جادوو یان مەتەڵ،

or religious messages.

یان پەیامی ئاینی بن.

While it’s difficult to pinpoint the end of the Viking era,

لە کاێکدا دیاریکردنی کۆتایی سەردەمی ڤایکینگەکان گرانە،

by 1100 CE their sea-borne expansion had mostly come to an end.

لە ١١٠٠ زاینی، زۆربەی فراوانخوازییەکانیان لە دەریادا بەرەو کۆتایی چوو.

However, people continued to speak versions of Old Norse

ھەرچۆنێک بێت، خەڵک بەردەوامیدا بە قسەکردن بە شێوازی کۆنی نەرویجی

throughout Scandinavia;

لەناو ئەسکەندەناڤیا؛

and runes remained in use in rural areas into the 19th century.

و پیتی ڕونیک بەکار دەھات لە ناوچە گوندییەکان تا سەدەی نۆزدەھەم.

Today, many runestones remain standing at their original sites.

ئەمڕۆ، زۆرێک لە بەردە ڕونیکەکان لە شوێنی کۆنی خۆیاندا وەستاون.

The inscription on the Danish Glavendrup stone

نوسینێک لەسەر بەردی دانیمارکی گلاڤندروپ

has fearsomely declared for a thousand years:

بۆ هەزاران ساڵە پێمان دەڵێت:

“A warlock be he who damages this stone or drags it in memory of another!”

"هەرکەسێک ئەم بەردە لەناوبەرێت یان وەکو دیاری بیبەخشێت، ئەوا بەر نەفرین دەکەوێت!"