The secret messages of Viking runestones - Jesse Byock

Tłumaczenie: Aleksandra Krupinska Korekta: Ola Królikowska

In the 8th century CE, Vikings surged across the misty seas.

W VIII wieku na mglistych wodach morskich pojawili się Wikingowie.

They came from Scandinavia in Northern Europe

Pochodzili ze Skandynawii na północy Europy,

but would travel far and wide.

ale podróżowali wszędzie.

Some plundered and settled in the British Isles and France;

Niektórzy plądrowali i osiedlali się na Wyspach Brytyjskich i we Francji.

others braved Artic exploration

Inni odkrywali Arktykę

or forged clever new trade routes to the Middle East.

albo wyznaczali nowe szlaki handlowe na Bliski Wschód.

With their steely navigational skills, advanced long-ships and fearsome tactics,

Dzięki umiejętnościom nawigacyjnym, nowatorskim łodziom i brutalnej taktyce

the Vikings sustained their seafaring for over three hundred years.

Wikingowie kontynuowali morskie podboje przez ponad 300 lat.

But for all their might, they left few monuments.

Mimo ogromnej potęgi nie pozostawili po sobie wiele.

Instead, fragments of stone, bark, and bone

Kluczem do ich kultury

provide the keys to their culture.

są kawałki kamieni, kory i kości.

Found in graves, bogs, and sites of ancient settlements,

Na wielu obiektach odkrytych w grobowcach, na bagnach i dawnych osadach

many of these objects are inscribed

wyryto treść

with messages in Old Norse written in runic letters.

zapisaną runami w staronordyckim.

But the Vikings also scratched runes into household goods,

Wikingowie pokrywali też runami inne obiekty użytku codziennego,

jewellery, weapons, and even shoes.

biżuterię, broń, a nawet buty.

Deciphering these messages is no easy task.

Rozszyfrowywanie tych wiadomości nie jest proste.

Runes are short, straight, and diagonal lines

Runy to krótkie, proste i ukośne linie

that make up an alphabet called the “futhark.”

tworzące alfabet o nazwie "futhark".

All classes of people spoke and wrote this language, in many different dialects.

Ludzie posługiwali się różnymi dialektami tego języka w mowie i piśmie.

There was no standard spelling, they wrote the individual runic letters

Nie było jednej pisowni.

Każdy zapisywał runy według lokalnych akcentów.

by pronouncing the sounds of their regional accents.

Some of these inscriptions also bore the influence of other cultures

Niektóre napisy zdradzały wpływ innych kultur,

the Vikings interacted with—

z którymi Wikingowie mieli kontakt.

the runic inscription “love conquers all,” for example,

Zapis runiczny "Miłość wszystko zwycięża"

is originally a Latin phrase from the poet Virgil.

to łacińska sentencja Wergiliusza.

Many, like the enigmatic Rok runestone, were carved in verse,

Inskrypcjami pokryto wiele kamieni, w tym enigmatycznego Rökstenena,

highlighting the tradition of Old Norse poetry.

który ukazuje tradycję staronordyckiej poezji.

So even though modern runologists can read runes,

Choć wielu współczesnych runologów potrafi czytać runy,

their meaning isn’t always obvious.

ich znaczenie nie zawsze jest oczywiste.

Still, in spite of the remaining mysteries,

Mimo wielu niewiadomych

many inscriptions memorializing the dead

udało się rozszyfrować wiele napisów

and recording local histories have been deciphered—

upamiętniających zmarłych i lokalne wydarzenia.

along with some containing magical incantations.

Niektóre runy zawierają magiczne zaklęcia.

The Ramsund runes in Sweden are carved on a rocky outcrop beside a bridge

Runy z Ramsund w Szwecji wyryto w skalistym podłożu

w pobliżu mostu dla podróżnych przemierzających podmokły teren.

for travelers passing over swampy ground.

This causeway was commissioned by a prominent local woman named Sigríðr.

Droga została zamówiona przez ważną w okolicy kobietę imieniem Sigríðr.

She proclaimed both her importance and her family’s power

Zapisując imiona członków rodziny,

by carving their names in stone,

podkreślała jej znaczenie i potęgę.

and even associated herself and her family with mythical heroism

Poprzez obrazy Sigurd, pogromczyni smoków,

by carving illustrations of Sigurd the dragon slayer.

łączyła siebie i swoją rodzinę z mitycznym heroizmem.

In the town of Jelling in Denmark,

W miasteczku Jelling w Danii

two standing stones from the 10th century

dwa stojące bloki kamienne z X wieku

memorialize different generations of a royal family.

upamiętniają różne pokolenia dynastii.

The first was erected by King Gorm the Old in memory of his Queen Thyrvi,

Pierwszy kamień wzniósł król Gorm Stary na cześć królowej Thyrvi.

and the second by their son, Harald Bluetooth, after Gorm’s death.

Drugi po śmierci Gorma wzniósł ich syn Harald Sinozębny.

The stones announce the power of this Viking Age dynasty,

Kamienie ukazujące potęgę dynastii epoki wikingów

and they are among the earliest historical documents of Denmark.

zaliczają się do najwcześniejszych duńskich dokumentów historycznych.

They indicate that Denmark was the earliest major Viking Age kingdom,

Wskazują, że Dania była pierwszym znaczącym królestwem ery Wikingów,

by telling that Harald controlled southern Norway,

a jego król Harald kontrolował południe Norwegii

and that he converted to Christianity.

i przyjął chrześcijaństwo.

Today, Harald Bluetooth’s initials make up the Bluetooth logo.

Obecnie inicjały Haralda Sinozębnego tworzą logo Bluetootha.

The 10th century warrior poet Egil was a well-known carver of runes.

Egil, skald skandynawski z X wieku, był znanym twórcą run.

According to poetic accounts, he once carved runes on a horn filled with poison,

Według relacji wyrył runy na rogu wypełnionym trucizną,

causing the horn to shatter.

co spowodowało, że róg się rozpadł.

In another story,

Według innej relacji

Egil saves a young girl’s life by placing a piece of whale bone

Egil uratował życie małej dziewczynki, umieszczając pod jej poduszką

carved with healing runes under her pillow.

kawałek kości wieloryba pokryty uzdrowicielskimi runami.

Norse poetry tells of runic spells, cast to ensure calm seas,

Nordycka poezja opowiada o runicznych zaklęciach mających zapewnić

safe childbirth and triumphant battles.

spokój na morzu, bezpieczny poród i zwycięstwo w bitwie.

But the exact nature of these spells isn’t fully understood—

Sama natura tych zaklęć nie jest w pełni jasna.

many of the inscriptions on swords, axes, and spears are indecipherable.

Wiele zapisów na mieczach, toporach i włóczniach jest nie do rozszyfrowania.

Other objects, like the Lindholm amulet,

Inne obiekty, jak amulet z Lindholm,

have inscriptions that could be incantations, riddles,

pokryte są napisami, które mogą być czarami, zaklęciami

or religious messages.

albo przekazami religijnymi.

While it’s difficult to pinpoint the end of the Viking era,

Choć trudno wskazać koniec epoki Wikingów,

by 1100 CE their sea-borne expansion had mostly come to an end.

w XI wieku ich morska ekspansja należała właściwie do przeszłości.

However, people continued to speak versions of Old Norse

Mimo to ludzie wciąż mówili różnymi wersjami staronordyckiego

throughout Scandinavia;

w całej Skandynawii.

and runes remained in use in rural areas into the 19th century.

Na obszarach wiejskich runy pozostały w użyciu do XIX wieku.

Today, many runestones remain standing at their original sites.

Dziś wiele kamieni runicznych stoi w oryginalnych lokalizacjach.

The inscription on the Danish Glavendrup stone

Napis na duńskim kamieniu z Glavendrup

has fearsomely declared for a thousand years:

od tysiąca lat złowrogo głosi

“A warlock be he who damages this stone or drags it in memory of another!”

"Przeklęty będzie ten,

kto zniszczy ten kamień lub użyje go ku pamięci innego!".