Dark matter: How does it explain a star's speed? - Don Lincoln

Transcriber: tom carter Reviewer: Bedirhan Cinar

Translator: Tun Lin Aung + 1 Reviewer: Myo Aung

Of all the spectacles mankind has viewed through a telescope,

လူသားတို့ မှန်ပြောင်းဖြင့် မြင်တွေ့ခဲ့ကြရတဲ့ ရင်သပ်ဖွယ်ရာများအနက်

there are few lovelier than a spiral galaxy.

ခရုပတ်ခွေ ကြယ်စုထက် သာလွန်နှစ်လိုဖွယ်ရာ ရှားလှပါတယ်။

Majestic whirlpools of stars, they rotate in a stately and predictable dance.

ကြယ်တို့ရဲ့ ခမ်းနားတဲ့ ဝဲကတော့တို့က၊ တင်ကြိုခန့်မှန်းရနိုင်တဲ့ အကကို ကပြကြတယ်။

The fact that we see many billions of them in our telescopes

တယ်လီစကုပ်များထဲ ၎င်းတို့ကို ဘီလျံချီ မြင်တွေ့ရတဲ့ အချက်ကဖြင့်

tells us they are both common and stable.

၎င်းတို့ဟာ သာမာန်သဘောကို ဆောင်ကြပြီး တည်ငြိမ်ကြတာကို ညွန်ပြနေတယ်။

It is perhaps surprising that it is relatively easy to understand the inner workings of these cosmic pinwheels.

ဒီအာကာသ ဘီးစကြာရဲ့ အတွင်းပိုင်း လုပ်ငန်း တွေကို နားလည်ရလွယ်ခြင်းအာ အံ့ဩစရာကြီးပါ။

By combining physical principles worked out by Sir Isaac Newton in the late 17th century,

၁၇ ရာစုနှောင်းက၊ Sir Isaac Newton ရှာတွေ့ခဲ့တဲ့ အခြေခံ ရူပဗေဒနိယာမတွေကို

ကြယ်စုထဲ တွေ့မြင်နိုင်တဲ့ ဒြပ်ထု ပမာဏနဲ့ ပေါင်းစပ်ကြည့်ခြင်းဖြင့်

with the observed amount of mass in a galaxy,

scientists can calculate the rates at which these galaxies rotate.

အဲဒီ ကြယ်စုများရဲ့ လည်ပတ် နှုန်းများကို သိပ္ပံပညာရှင်တို့ တွက်နိုင်ကြပါတယ်။

Using these techniques, astronomers predict how fast stars at different distances from the center of the galaxy should move.

ဒီနည်းတွေကိုသုံးကာ၊ နက္ခပညာရှင်တို့ ကြယ်စု ဗဟိုမှ ဘယ်အကွာရှိ ကြယ်ရဲ့ နှုန်းကို

ခန့်မှန်းနိုင်ကြတယ်။ ဗဟိုနဲ့ နီးတဲ့ ကြယ်တွေ နှေးကွေးစွာ ရွေ့ရှားကြမှာပါ။

Stars very close to the center move slowly.

That's because there is very little mass between them and the center of the galaxy to pull them along.

၎င်းတို့နဲ့ ကြယ်စု ဗဟို အကြား၌ ၎င်းတို့ကို ဆွဲငင်နိုင်တဲ့ ဒြပ်ထုတွေ နည်းလွန်းလို့ပါ။

Stars a bit further away move faster,

နည်းနည်း ပိုဝေးတဲ့ ကြယ်တွေ ရွေ့လျားပုံ ပိုမြန်ပါတယ်၊

because they are being pulled by all of the stars in between them and the center.

၎င်းတို့နဲ့ ကြယ်စုဗဟို အကြားရှိသမျှ ကြယ် များရဲ့ ဆွဲငင်မှုကို သူတို့ ခံနေကြရလို့ပါ။

As we get really far away, the stars are predicted to move slowly again.

တကယ့်ကို အလွန် ဝေးသွားရင်၊ ကြယ်တွေရဲ့ ရွေ့လျားမှု ပြန်နှေးလာမယ် ခန့်မှန်းရတယ်။

Their great distance reduces gravity to a gentle tug,

၎င်းတို့ သိပ်ကိုဝေးလွန်းလို့ ဆွဲငင်အားဟာ မသိမသာ ကျန်ရစ်ခဲ့ပြီး

so they move leisurely in their orbits.

သူတို့ရဲ့ ပတ်လမ်းများ၌ အသာအယာ ရွေ့လျားနေကြတယ်။

Knowing this, scientists looked at the galaxies and measured how fast stars were moving.

ဒါကိုသိလို့၊ သိပ္ပံပညာရှင်တို့က ကြယ်စုကို လေ့လာရင်း ရွေ့လျားနှုန်းကို တိုင်းကြတယ်။

To their surprise, they found that while the stars closer to the center of the galaxy behaved as predicted,

သူတို့ အံဩခဲ့ကြရတာက၊ ကြယ်စုဗဟိုနဲ့ နီးတဲ့ ကြယ်တွေက ခန့်မှန်းရသလို ပြုမူခဲ့ကြချိန်မှာ

those further away moved far too quickly.

ဝေးတဲ့ ဟာတွေကျတော့ ရွေ့လျားကြတာ သိပ်ကို မြန်နေခဲ့တယ်။

This observation was devastating to the tradtional theories of gravity and motion.

တွေ့ရှိချက်ဟာ ဒြပ်ဆွဲခြင်းနှင့် ရွေ့လျားခြင်း အစဉ်အလာနဲ့ ဆက်စပ်မရခဲ့ပါ။

If the stars were moving as fast as their measurement suggested,

ကြယ်များဟာ တိုင်းလို့သိခဲ့ရတဲ့ အရှိန် နှင့်သာ ရွေ့လားနေကြရင်

galaxies should have torn themselves apart.

ကြယ်စုတွေဟာ အလိုလို ဆုတ်ဖြဲခံခဲ့ကြရမှာ သေချာတယ်။

It was a crisis, and astronomers and physicists scrambled to find a mistake in their calculation.

နက္ခတနဲ့ ရူပပညာရှင်တွေ အဲဒါကို ခွင့်မလွှတ် နိုင်လို့ သူတို့အမှားကို ရှာကြံနေခဲ့ကြတယ်။

Was Newton's theory of gravity wrong?

နယူတန်၏ ဒြပ်ဆွဲခြင်း သီအိုရီက မှားနေတာလား။

Was his theory of motion wrong?

သူ့ရွေ့လျားခြင်းဆိုင်ရာ သီအိုရီ မှားသလား။

Or was it possible that astronomers had incorrectly measured the galaxy's mass?

နက္ခတဗေဒသမားတို့က ကြယ်စု၏ ဒြပ်ထုကို တိုင်းထွာစဉ် မှားနေကြတာလား။

All options were investigated, and all were ruled out. Except one.

ဖြစ်နိုင်ခြေ အားလုံးကို စူးစမ်းခဲ့ကြပြီး၊ အားလုံး၊ တခုမှအပကို ပယ်ချခဲ့ကြတယ်။

Today, scientists believe that the answer lies in a previously unknown kind of matter, called dark matter.

အရင်က မသိခဲ့ကြတဲ့ Dark Matter ခေါ် ဒြပ်နဲ့ အဖြေ ဆက်စပ်နေကြောင်း ပညာရှင်တွေ ယုံကြတယ်။

This dark matter can be envisioned as a cloud which surrounds most galaxies.

အဲဒီ Dark Matter ကို ကြယ်စုအများစုကို ဝန်းရံထားတဲ့ တိမ်တိုက်လို တွေးရနိုင်တယ်။

This matter is very unusual. It is affected by gravity,

အဲဒီဒြပ်ဟာ တမူထူးခြားပါတယ်။ ဆွဲငင်အားက ၎င်းအပေါ် အကျိုးသက်ရောက်ပေမဲ့၊

but it is invisible to visible light and all other forms of electromagnetic radiation.

အလင်းနဲ့ တခြား လျှပ်စစ်-သံလိုက် ရောင်ချည်များက ၎င်းကို လုံး၀ မမြင်နိုင်ပါ။

The name "dark matter" originates in this form of matter's inability to emit or absorb light.

"dark matter" ခေါ်ရတာက အဲဒီဒြပ်ထုက အလင်း ကို ထုတ်လွင့်/စုပ်ယူနိုင်စွမ်း မရှိလို့ပါ။

Dark matter adds to the gravity of the galaxy

Dark Matter ဟာ ကြယ်စုရဲ့ ဆွဲငင်အားကို ဖြည့်စွက်ပေးမှုကမှ

and explains the orbital speed of stars far from the galactic center.

ကြယ်စု ဗဟိုချက်မှ ဝေးကြတဲ့ ကြယ်တွေရဲ့ ပတ်လမ်း အမြန်နှုန်းကို ရှင်းပြနိုင်တယ်။

Dark matter has not yet been directly observed,

Dark Matterကို တိုက်ရိုက် မမြင်ဖူးရပေမဲ့၊

သိပ္ပံပညာရှင်တို့က တကယ် ရှိဖို့များကြောင်း ယုံကြည်နေကြတာက တကယ်တော့

but scientists believe that it is likely to be real,

mostly because the other options have been ruled out.

ရှင်းပြလို့ ရနိုင်တဲ့ အခြားနည်းလမ်းတွေ ပယ်ချခံခဲ့ကြရလို့ပါ။

Using dozens of approaches, astronomers and physicists continue to search for direct evidence

ချည်းကပ်မှုမျိုးစုံဖြင့်၊ နက္ခတနဲ့ ရူပဗေဒ ပညာရှင်တို့က Dark Matter အဆိုကြမ်းကို

that would prove that the dark matter hypothesis is true.

ရှေ့ဆက်လုပ်ကိုင်သည်က Dark Matter အဆိုကြမ်း အမှန်ကြောင်း သက်သေပြလိမ့်မလား။

This question is one of the most important physics research questions of the 21st century.

ထိုမေးခွန်းသည် ၂၁ ရာစု၏ အရေးအပါဆုံးသော ရူပဗေဒ သုတေသန မေးခွန်းများအနက် တစ်ခုပါ။