Dark matter: How does it explain a star's speed? - Don Lincoln

Jak ciemna materia wyjaśnia prędkość gwiad? - Don Lincoln

Transcriber: tom carter Reviewer: Bedirhan Cinar

Tłumaczenie: Capa Girl Korekta: Monika Sulima

Of all the spectacles mankind has viewed through a telescope,

Ze wszystkich widowiskowych rzeczy, jakie ludzkość dostrzegła przez teleskop,

there are few lovelier than a spiral galaxy.

niewiele jest piękniejszych niż galaktyka spiralna.

Majestic whirlpools of stars, they rotate in a stately and predictable dance.

Majestatyczne wiry gwiazd, obracające się w dostojnym i przewidywalnym tańcu.

The fact that we see many billions of them in our telescopes

Fakt, że widzimy ich w teleskopie miliardy

tells us they are both common and stable.

oznacza, że są powszechne i stałe.

It is perhaps surprising that it is relatively easy to understand the inner workings of these cosmic pinwheels.

Zaskakująco łatwo można zrozumieć funkcjonowanie wnętrza tych kosmicznych wiatraków.

By combining physical principles worked out by Sir Isaac Newton in the late 17th century,

Dzięki połączeniu zasad fizycznych Isaaca Newtona z XVII wieku,

with the observed amount of mass in a galaxy,

z zaobserwowaną ilością masy w galaktyce,

scientists can calculate the rates at which these galaxies rotate.

naukowcy są w stanie obliczyć tempo z jakim te galaktyki się poruszają.

Using these techniques, astronomers predict how fast stars at different distances from the center of the galaxy should move.

Korzystając z tych technik, astronomowie przewidują, jak szybko gwiazdy w różnych odległościach od centrum galaktyki powinny się poruszać.

Stars very close to the center move slowly.

Gwiazdy bliżej centrum poruszają się wolniej

That's because there is very little mass between them and the center of the galaxy to pull them along.

ponieważ nie ma zbyt dużo masy pomiędzy nimi i centrum galaktyki, by ciągnąć je wzdłuż.

Stars a bit further away move faster,

Gwiazdy znajdujące się dalej poruszają się szybciej

because they are being pulled by all of the stars in between them and the center.

ponieważ ciągną je wszystkie gwiazdy, między nimi i centrum.

As we get really far away, the stars are predicted to move slowly again.

Przewiduje się, że gwiazdy znajdujące się najdalej ponownie poruszają się wolniej.

Their great distance reduces gravity to a gentle tug,

Wielka odległość zmniejsza grawitację, do delikatnego przyciągania

so they move leisurely in their orbits.

dlatego poruszają się spokojnie na swoich orbitach.

Knowing this, scientists looked at the galaxies and measured how fast stars were moving.

Wiedząc to, naukowcy przyjrzeli się galaktykom i zmierzyli jak szybko poruszają się gwiazdy.

To their surprise, they found that while the stars closer to the center of the galaxy behaved as predicted,

Ku ich zdziwieniu, okazało się, że gwiazdy bliżej centrum galaktyki zachowywały się zgodnie z przewidywaniami,

those further away moved far too quickly.

jednak te dalej poruszały się zdecydowanie za szybko.

This observation was devastating to the tradtional theories of gravity and motion.

Ta obserwacja, była miażdżąca dla tradycjonalnych teorii grawitacji i dynamiki.

If the stars were moving as fast as their measurement suggested,

Jeśli gwiazdy poruszały się tak szybko, jak sugerował pomiar

galaxies should have torn themselves apart.

galaktyki powinny się rozpadać.

It was a crisis, and astronomers and physicists scrambled to find a mistake in their calculation.

Nastąpił kryzys,a astronomowie i fizycy prześcigali się, by znaleźć błąd w obliczeniach.

Was Newton's theory of gravity wrong?

Czyżby teoria grawitacji Newtona myliła się?

Was his theory of motion wrong?

A może mylą się jego teorie dynamiki?

Or was it possible that astronomers had incorrectly measured the galaxy's mass?

Czy to możliwe, że astronomowie błędnie zmierzyli masę galaktyki?

All options were investigated, and all were ruled out. Except one.

Wszystkie opcje zostały zbadane, i wykluczone. Z wyjątkiem jednej.

Today, scientists believe that the answer lies in a previously unknown kind of matter, called dark matter.

Dzisiaj, naukowcy uważają, że odpowiedź znajduje się w uprzednio nieznanym rodzaju materii, zwanej ciemną materią.

This dark matter can be envisioned as a cloud which surrounds most galaxies.

Można ją sobie wyobrazić jako chmurę, która otacza większość galaktyk.

This matter is very unusual. It is affected by gravity,

Jest nadzwyczajna. Podlega grawitacji,

but it is invisible to visible light and all other forms of electromagnetic radiation.

ale jest niewidoczna dla światła widzialnego i wszystkich innych form promieniowania elektromagnetycznego.

The name "dark matter" originates in this form of matter's inability to emit or absorb light.

Nazwa "ciemna materia", pochodzi od jej właściwości. Nie jest ona zdolna do emitowania lub pochłaniania światła.

Dark matter adds to the gravity of the galaxy

Ciemna materia wpływa na grawitację galaktyki

and explains the orbital speed of stars far from the galactic center.

i wyjaśnia prędkość orbitalną gwiazd dalej od jej centrum.

Dark matter has not yet been directly observed,

Ciemna materia nie została jeszcze bezpośrednio zaobserwowana,

but scientists believe that it is likely to be real,

jednak naukowcy uważają jej istnienie za prawdopodobne,

mostly because the other options have been ruled out.

głównie dlatego, że inne możliwości zostały wykluczone.

Using dozens of approaches, astronomers and physicists continue to search for direct evidence

Wykorzystując wiele różnych metod, astronomowie i fizycy

that would prove that the dark matter hypothesis is true.

nadal poszukują bezpośrednich dowodów na potwierdzenie tej hipotezy.

This question is one of the most important physics research questions of the 21st century.

Ta kwestia, to jedno z najważniejszych pytań badawczych fizyki XXI wieku.