Dark matter: How does it explain a star's speed? - Don Lincoln

Karanlık Madde: Bir yıldızın hızını nasıl açıklar? - Don Lincoln

Transcriber: tom carter Reviewer: Bedirhan Cinar

Çeviri: Sevkan Uzel Gözden geçirme: Halil Sarı

Of all the spectacles mankind has viewed through a telescope,

İnsanların teleskopla baktığı tüm o görülesi şeyler arasında,

there are few lovelier than a spiral galaxy.

sarmal bir galaksiden daha güzeli az bulunur.

Majestic whirlpools of stars, they rotate in a stately and predictable dance.

Yıldızların bu görkemli girdabında, ihtişamlı ve öngörülebilir bir dans var.

The fact that we see many billions of them in our telescopes

Teleskopla onlardan milyarlarcasını gördüğümüz gerçeği,

tells us they are both common and stable.

bize onların hem sıradan hem de durağan olduğunu söylüyor.

It is perhaps surprising that it is relatively easy to understand the inner workings of these cosmic pinwheels.

Şaşırtıcı biçimde, bu kozmik fırıldakların içsel işleyişlerini anlamak epey kolay.

By combining physical principles worked out by Sir Isaac Newton in the late 17th century,

17. yüzyılın sonunda Sir Isaac Newton tarafından çıkarılan fiziksel ilkeleri,

with the observed amount of mass in a galaxy,

gökadada gözlenen kütle miktarı ile birleştirerek,

scientists can calculate the rates at which these galaxies rotate.

bilimciler gökadaların dönüş hızını hesaplayabildi. Bu teknikle, astronomlar

Using these techniques, astronomers predict how fast stars at different distances from the center of the galaxy should move.

galaksi merkezinden farklı uzaklıktaki yıldızların dönüş hızını öngördü.

Merkeze yakın yıldızlar yavaş dönerdi.

Stars very close to the center move slowly.

That's because there is very little mass between them and the center of the galaxy to pull them along.

Bunun nedeni, onlarla galaksi merkezi arasında çekecek çok az kütle olmasıydı.

Stars a bit further away move faster,

Daha uzaktaki yıldızlar, daha hızlı dönerdi.

because they are being pulled by all of the stars in between them and the center.

Çünkü merkezle aralarındaki tüm o yıldızlar tarafından çekilirlerdi.

As we get really far away, the stars are predicted to move slowly again.

Çok daha fazla uzaklaşıldığında ise yıldızlar yine yavaş dönerdi.

Their great distance reduces gravity to a gentle tug,

Aradaki büyük uzaklık, kütleçekimi oldukça zayıflattığından,

so they move leisurely in their orbits.

yörüngelerinde yavaş yavaş gezerlerdi.

Knowing this, scientists looked at the galaxies and measured how fast stars were moving.

Bu bilgiyle, bilimciler gökadalara bakıp yıldızların hareket hızını ölçtü.

To their surprise, they found that while the stars closer to the center of the galaxy behaved as predicted,

Şaşırtıcıydı ama gökada merkezine yakın yıldızlar öngörüldüğü gibi davranırken,

those further away moved far too quickly.

uzaktakiler çok daha hızlı hareket ediyordu.

This observation was devastating to the tradtional theories of gravity and motion.

Bu gözlem, geleneksel kütleçekim ve hareket kuramları için yıkıcıydı.

If the stars were moving as fast as their measurement suggested,

Eğer yıldızlar, ölçüldüğü kadar hızlı hareket ediyorsa,

galaxies should have torn themselves apart.

gökadalar parçalanmış olmalıydı.

It was a crisis, and astronomers and physicists scrambled to find a mistake in their calculation.

Bu bir krizdi. Astronomlar ve fizikçiler

hesaplamalarda bir yanlış bulmaya çabaladı.

Was Newton's theory of gravity wrong?

Newton'un kütleçekim kuramı yanlış mıydı?

Was his theory of motion wrong?

Hareket kuramı yanlış mıydı?

Or was it possible that astronomers had incorrectly measured the galaxy's mass?

Ya da astronomlar gökadanın kütlesini yanlış ölçmüş olabilir miydi?

All options were investigated, and all were ruled out. Except one.

Tüm seçenekler araştırıldı ve hepsi de elendi. Tek bir tanesi dışında.

Today, scientists believe that the answer lies in a previously unknown kind of matter, called dark matter.

Günümüzde, bilimciler yanıtın karanlık madde adındaki

daha önce bilinmeyen bir madde türünde yattığına inanıyor.

This dark matter can be envisioned as a cloud which surrounds most galaxies.

Bu karanlık madde, gökadaların çoğunu saran bir bulut olarak düşünülebilir.

This matter is very unusual. It is affected by gravity,

Bu madde oldukça sıradışıdır. Kütleçekimden etkilenir,

but it is invisible to visible light and all other forms of electromagnetic radiation.

ama görünür ışık ve diğer elektromanyetik ışınımlar için görünmezdir.

The name "dark matter" originates in this form of matter's inability to emit or absorb light.

"Karanlık madde" adı da bu madde türünün ışık yaymamasından ve emmemesinden gelir.

Dark matter adds to the gravity of the galaxy

Karanlık madde gökadanın kütleçekimine eklenince,

and explains the orbital speed of stars far from the galactic center.

gökada merkezinden uzaktaki yıldızların yörünge hızı anlam kazanır.

Dark matter has not yet been directly observed,

Karanlık madde henüz doğrudan gözlemlenmedi,

but scientists believe that it is likely to be real,

ancak bilimciler muhtemelen gerçek olduğunu düşünmekteler.

mostly because the other options have been ruled out.

Çünkü diğer seçenekler elenmiş durumda.

Using dozens of approaches, astronomers and physicists continue to search for direct evidence

Düzinelerce yaklaşımla astronomlar ve fizikçiler, karanlık madde hipotezinin

that would prove that the dark matter hypothesis is true.

doğruluğunu kanıtlayacak, doğrudan bir delil aramayı sürdürmekteler.

This question is one of the most important physics research questions of the 21st century.

Bu soru, 21. yüzyılın en önemli fizik araştırma konularından biri.