The murder of ancient Alexandria's greatest scholar - Soraya Field Fiorio

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Moon Thit

In the city of Alexandria in 415 CE,

ခရစ်နှစ် ၄၁၅ ခုနှစ်၊ အလက်ဇန္ဒြီးယားမြို့တော်မှာ

the bishop and the governor were in a fight.

ဂိုဏ်းချုပ်နဲ့ ဘုရင်ခံတို့ဟာ တိုက်ခိုက်နေကြတယ်။

It started with a disagreement over the behavior of a militia of monks,

ဒါက ဘုန်းကြီး စစ်သည် တစ်ယောက်ရဲ့ အပြုအမူ အပေါ် သဘောထားကွဲလွဲမှုတစ်ခုနဲ့ စတင်ခဲ့ပြီး

and ended with an accusation of witchcraft

မြို့တော်ထဲက အာဏာအရှိဆုံး ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ယောက်ကို စွဲချက်တင်တဲ့

leveled against one of the most powerful figures in the city.

စုန်းအတတ် စွပ်စွဲမှုတစ်ခုနဲ့ အဆုံးသတ်ခဲ့တယ်၊

Hypatia of Alexandria was a prominent mathematician, philosopher,

အလက်ဇန္ဒြီးယားက ဟစ်ပေးရှားက အထင်ကရ သင်္ချာပညာရှင်၊ အတွေးအခေါ်ပညာရှင်နဲ့

and advisor to the city’s leaders.

မြို့တော်ခေါင်းဆောင်တွေအတွက် အကြံပေးပုဂ္ဂိုလ်ပါ။

In the centuries since she lived,

သူ ရှင်သန်ခဲ့တဲ့ ရာစုနှစ်တွေအတွင်း

the details of her life have been the subject of much dispute

သူ့ဘဝရဲ့ အသေးစိတ်အချက်အလက်တွေဟာ အငြင်းပွားစရာ အများကြီးရှိခဲ့ပြီး

and have taken on an almost mythical status.

ဒဏ္ဍာရီဆန်တဲ့ အခြေအနေတစ်ခု နီးပါး ရောက်ရှိခဲ့တယ်။

But while none of Hypatia’s own writings survive,

ဒါပေမဲ့ ဟစ်ပေးရှားရဲ့ ကိုယ်ပိုင်စာပေတွေ မကျန်ခဲ့ပေမဲ့၊

her contemporaries’ and students’ accounts of her work and life

သူရဲ့ ခေတ်ပြိုင်တွေနဲ့ ကျောင်းသားတွေရဲ့ လက်ရာနဲ့ ဘဝမှတ်တမ်းတွေက

paint a picture of the qualities that made her renowned as a scholar,

သူ့ကို ပညာရှင်အနေနဲ့ ကျော်ကြားစေပြီး  ဆရာမတစ်ယောက်အနေနဲ့ ချစ်မြတ်နိူးခံရစေတဲ့

beloved as a teacher, and ultimately led to her downfall.

အရည်အသွေးတွေကို ပုံဖော်ထားပြီး နောက်ဆုံးမှာ သူ့ကို ကျဆုံးသွားစေခဲ့တယ်။

Hypatia was born around 355 in Alexandria,

ဟစ်ပေးရှားကို အရှေ့ ရောမအင်ပါယာရဲ့ အီဂျစ်နယ် တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း၊

then part of the Egyptian province of the Eastern Roman Empire,

ပညာရပ်ဗဟိုဌာနဖြစ်တဲ့ အလက်ဇန္ဒြီးယားမှာ

and an intellectual center.

ခရစ်နှစ် ၃၅၅ ခန့်မှာ မွေးဖွားခဲ့တယ်။

Her father Theon was an accomplished Greek mathematician and astronomer;

သူ့ဖခင်၊သီယွန်က ပြောင်မြောက်တဲ့ ဂရိသင်္ချာ ပညာရှင်နဲ့ နက္ခတ္တဗေဒပညာရှင်တစ်ဦးဖြစ်ပြီး

her mother is unknown.

သူ့မိခင်ကိုတော့ မသိရဘူး။

Hypatia was likely an only child, and Theon educated her himself.

ဟစ်ပေးရှားက တစ်ဦးတည်းသောကလေးဖြစ်နိုင်ကာ သီယွန် ကိုယ်တိုင်က သူ့ကို ပညာပေးခဲ့တယ်။

By adulthood, she had surpassed her father in both mathematics and philosophy,

လူကြီးဘဝမှာ သူဟာ  သင်္ချာနဲ့ ဒဿနိကဗေဒ နှစ်မျိုးစလုံးမှာ ဖခင်ကို ကျော်လွန်ပြီး

becoming the city’s foremost scholar and taking over his position

မြို့တော်ရဲ့ ပထမဆုံး ပညာရှင်ဖြစ်လာကာ ခေတ်သစ်တက္ကသိုလ်နဲ့ ဆင်တူတဲ့

at the head of the Platonic school, similar to a modern university.

ပလေတိုနစ်ကျောင်းရဲ့ ခေါင်းဆောင် ရာထူးကို လွှဲပြောင်းယူခဲ့တယ်။

She refined scientific instruments, wrote math textbooks,

သူက သိပ္ပံဆိုင်ရာ တိုင်းတာမှုတွေကို မွမ်းမံခဲ့ပြီး သင်္ချာ ပြဋ္ဌာန်းစာအုပ်တွေ

and developed a more efficient method of long division.

ရေးသားခဲ့ကာ ပိုထိရောက်တဲ့ အရှည်အစားနည်းတစ်ခုကို တီထွင်ခဲ့တယ်။

But perhaps her most significant contributions to intellectual life

ဒါပေမဲ့ အလက်ဇန္ဒြီးယားက ပညာရပ်ဆိုင်ရာ သက်တမ်းမှာ သူ့ရဲ့ အရေးပါဆုံး

in Alexandria came through her teaching.

အထောက်အကူတွေက သူ့ရဲ့ သင်ကြားမှုကနေ လာခဲ့လောက်တယ်။

The philosophy Hypatia taught drew from the legacy of Plato and Aristotle,

ဟစ်ပေးရှား သင်ကြားခဲ့တဲ့ ဒဿနက ပလေတိုနဲ့ အရစ္စတိုတယ်အပြင်၊

as well as the mystical philosopher Plotinus and the mathematician Pythagoras.

ပညာရှင် ပလော့တီနပ်စ်၊ သင်္ချာပညာရှင် ပိုက်သဂိုရပ်စ်ဆီက အမွေအနှစ်ကို ထုတ်ယူတာပါ။

The convergence of these influences merged to form a school called Neoplatonism.

လွှမ်းမိုးမှုတွေကိုပေါင်းတာက နီအိုပလက်တွန် ဝါဒလို့ခေါ်တဲ့  ကျောင်းကို ဖွဲ့စည်းဖို့ပါ။

For the Neoplatonists, mathematics had a spiritual aspect,

နီအိုပလက်တွန်နစ်တွေအတွက်၊ သင်္ချာပညာရပ်က ဘာသာရေး အသွင်အပြင်တစ်ခုရှိပြီး

divided among the four branches of arithmetic, geometry, astronomy and music.

သင်္ချာ၊ ဘူမိဗေဒ၊ နက္ခတ္တဗေဒနဲ တေးဂီတ ဆိုပြီး ကိုင်းခွဲ လေးခု ပိုင်းခြားထားတယ်။

These subjects were not studied merely for the sake of curiosity

ဒီအကြောင်းအရာတွေကို သိလိုစိတ်၊ လက်တွေ့ အသုံးအတွက်သာ လေ့လာခဲ့ကြတာမဟုတ်ဘဲ

or practical utility, but because they authenticated the belief

ကိန်းဂဏန်းတွေက စကြဝဠာရဲ့ မြင့်မြတ်တဲ့ ဘာသာစကားဆိုတဲ့

that numbers were the sacred language of the universe.

ယုံကြည်မှုကို သက်သေပြခဲ့တာကြောင့်ပါ။

In the repeated patterns of algebraic formulas and geometric shapes,

အထပ်ထပ်ဖြစ်နေတဲ့ အက္ခရာသင်္ချာ ပုံသေနည်း ပုံစံတွေ၊ ဂျီဩမေတြီသဏ္ဌန်တွေ၊  

the orbits of the planets, and the harmonious intervals of musical tones,

ဂြိုဟ်ပတ်လမ်းတွေနဲ့ ဂီတသံ မိတ်ဖက် ကြားအဟတွေမှာ နျူပလက်တွန်ဝါဒီတွေက

the Neoplatonists saw a rational cosmic force at work.

လက်ရာမှာ မူမှန်တဲ့ စကြာဝဠာ စွမ်းအားကို တွေ့မြင်ခဲ့ကြတယ်။

Students delved into this ordered mathematical world

ကျောင်းသားတွေဟာ "အရှင်" လို့ အများသိတဲ့ ဒီအင်အားနဲ့ ပိုမြင့်မားတဲ့

to achieve higher unity with this force, known as “the One.”

ညီညွတ်မှု ရရှိဖို့ ဒီအစီအစဉ်ကျတဲ့ သင်္ချာလောကကို စူးစမ်းလေ့လာခဲ့ကြတယ်။

While Hypatia was considered pagan—

ဟစ်ပေးရှားကို ခရစ်ယာန်ဘာသာ မတိုင်မီ အစဉ်အလာ

a term for traditional Roman belief before Christianity—

ရောမ ယုံကြည်မှုအတွက် စကားရပ်၊ ဗာဟီရဝါဒီလို့ မှတ်ယူခဲ့ပေမဲ့၊

she worshipped no particular deity or deities,

သူဟာ သီးခြား နတ်ဘုရား ဒါမှမဟုတ် နတ်ဘုရားတွေကို

and her ideas could be applied alongside multiple religious viewpoints.

မကိုးကွယ်ဘဲ၊ ဘာသာပေါင်းစုံ ရှုထောင့်တွေ နဲ့အတူ သူ့အယူအဆတွေကို ကျင့်သုံးနိုင်တယ်။

Jewish and Christian as well as pagan students

ဂျူးနဲ့ခရစ်ယာန်တွေအပြင်၊  ဗာဟီရဝါဒီ ကျောင်းသားတွေက

travelled from the farthest reaches of the empire to study with her.

သူနဲ့အတူ လေ့လာဖို့ အင်ပါယာရဲ့ အဝေးဆုံးနေရာကနေ ရောက်လာကြတယ်။

The nonpartisan environment Hypatia fostered,

ကျောင်းသားအားလုံး သက်သောင့်သက်သာ ရှိနိုင်တဲ့ တစ်ဖက်စွန်းမကျတဲ့

where all students could feel comfortable,

ပတ်ဝန်းကျင်က ဟစ်ပေးရှားကို  အားပေးခဲ့တယ်၊ 

was especially remarkable given the religious and political turmoil

အထူး မှတ်သားစရာက  အလက်ဇန္ဒြီးယား မြို့တော်ကို ကျိုးပဲ့ပျက်စီးစေခဲ့တဲ့

that was fracturing the city of Alexandria at the time.

ဘာသာရေးနဲ့ နိုင်ငံရေး မငြိမ်မသက်မှုတွေကြောင့်ပါ။  

Christianity had recently become the Empire’s state religion.

ခရစ်ယာန်ဘာသာက မကြာခင် အင်ပါယာရဲ့  နိုင်ငံတော် ဘာသာဖြစ်လာခဲ့တယ်။

The local archbishop Cyril had steadily gained political power,

ဒေသခံဂိုဏ်းချုပ် ဆီရယ်လ်က နိုင်ငံရေးအာဏာကို တဖြည်းဖြည်းရရှိခဲ့ပြီး

commanding zealous militias of Christian monks to destroy pagan temples

ခရစ်ယာန်ဘုန်းကြီးတွေရဲ့  စိတ်ထက်သန်တဲ့ စစ်သည်တွေကို  ဗာဟီရ ကျောင်းတွေ ဖျက်ဆီးကာ

ဂျူးလူမျိုးတွေကို နှောင့်ယှက်ဖို့ အမိန့်ပေးခဲ့တယ်။

and harass the Jewish population.

In doing so, he encroached on the secular authority of the Roman governor Orestes,

ဒီလိုလုပ်တာကနေ ကိုယ်တိုင် အစွန်းမရောက်တဲ့ ခရစ်ယာန် ရောမဘုရင်ခံ အော်ရက်စတီရဲ့  လောကီ

himself a moderate Christian, leading to a bitter public feud between the two men.

အမိန့်အာဏာကို ချိုးဖောက်တာကြောင့် ဒီလူနှစ်ဦးကြား ခါးသီးတဲ့ ရန်စဖြစ်စေခဲ့တယ်။

သူ့ကို ပညာရှိပြီး ဘက်မလိုက်တဲ့ ပုဂ္ဂိုလ်အဖြစ် မြင်တာကြောင့်၊

Because she was seen as a wise and impartial figure,

governor Orestes consulted Hypatia,

ဘုရင်ခံ အော်ရက်စတီက ဟစ်ပေးရှားကို တိုင်ပင်ခဲ့တယ်၊

who advised him to act with fairness and restraint.

သူက ဘုရင်ခံကို မျှတမှု၊ ချုပ်တည်းမှုနဲ့ လုပ်ဆောင်ဖို့ အကြံပေးခဲ့တယ်။

But when a group of Cyril’s monks incited a riot,

ဒါပေမဲ့ ဘုန်းကြီးတစ်စုက အဓိကရုဏ်းဖြစ်ဖို့ လှုံ့ဆော်ပေးပြီး

badly injuring Orestes in the process, he had their leader tortured to death.

ဖြစ်စဉ်မှာ အော်ရက်စတီကို ဆိုးဆိုးရွားရွား ဒဏ်ရာရစေတဲ့အခါ ခေါင်းဆောင်ကို သေဒဏ်ပေးတယ်။

Cyril and his followers blamed Hypatia,

ဆီရယ်လ်နဲ့ နောက်လိုက်တွေက ဟစ်ပေးရှားကို အပြစ်တင်ပြီး

accusing her of witchcraft to turn Orestes against Christianity.

အော်ရက်စတီကို ခရစ်ယာန်ဘာသာကိုဆန့်ကျင်ဖို့ စုန်းအတတ်နဲ့ လုပ်တာလို့ စွပ်စွဲခဲ့တယ်။

In March 415, as Hypatia was traveling through the city,

မတ်လ ၄၁၅ ခုနှစ်မှာ ဟစ်ပေးရှားက မြို့ကို ဖြတ်သွားစဉ်မှာ

the bishop’s militia of monks dragged her from her carriage

ဂိုဏ်းချုပ်ရဲ့ ဘုန်းကြီး စစ်သည်က သူ့ကို လှည်းပေါ်ကနေ ဆွဲထုတ်ကာ

and brutally murdered and dismembered her.

ရက်ရက်စက် သတ်ပြီး ခြေလက်တွေကို ဖြတ်လိုက်တယ်။

Hypatia’s death was a turning point in the politics of Alexandria.

ဟစ်ပေးရှား သေဆုံးမှုက အလက်ဇန္ဒြီးယား နိုင်ငံရေးမှာ အလှည့်အပြောင်းဖြစ်ခဲ့တယ်။

In the wake of her murder,

သူ့ကို သတ်ဖြတ်ပြီးနောက်မှာ

other philosophers in the Greek and Roman tradition fled,

ဂရိနဲ့ ရောမ အစဉ်အလာထဲက  အခြားအတွေးအခေါ် ပညာရှင်တွေ ထွက်ပြေးခဲ့ကြပြီး

and the city’s role as a center of learning declined.

သင်ယူရေး ဗဟိုအဖြစ် မြို့တော်ရဲ့ ကဏ္ဍက ကျဆင်းသွားခဲ့တယ်။

In a very real way,

လက်တွေ့မှာတော့

the spirit of inquisition, openness, and fairness she fostered

သူ အားပေးတဲ့ စုံစမ်းမေးမြန်းမှု၊ ပွင့်လင်းမှုနဲ့ တရားမျှတမှု စိတ်ဓာတ်က

died with her.

သူနဲ့အတူ သေဆုံးသွားခဲ့တာပါ။