The murder of ancient Alexandria's greatest scholar - Soraya Field Fiorio

Translator: Rebar Atta Reviewer: Ayan Organization

In the city of Alexandria in 415 CE,

لە شاری ئەلیکساندەریا لە ساڵی ٤١٥ ی پێش زاینیدا،

the bishop and the governor were in a fight.

‎سەرۆک قەشەو میری شارەکە لە شەڕدا بوون.

It started with a disagreement over the behavior of a militia of monks,

کە بەھۆی ناڕازی بوون لە ڕەفتاری قەشە میلیشییاکانەوە دەستی پێکرد،

and ended with an accusation of witchcraft

و کۆتایی ھات بە تاوانبار کردنی جادووگەرێک

leveled against one of the most powerful figures in the city.

لە دژی یەکێک لە بەھێزترین کەسایەتیەکانی شارەکە.

Hypatia of Alexandria was a prominent mathematician, philosopher,

ھیپەیشایی ئەلیکساندەریا دیارترین زانای بیرکاری و فەیلەسوف و

and advisor to the city’s leaders.

ڕاوێژکاری سەرکردەکانی شارەکە بوو.

In the centuries since she lived,

بە درێژایی ئەو سەدانەی تێیدا ژیاوە،

the details of her life have been the subject of much dispute

زانیارییەکانی ژیانی ئەو بابەتی گفتوگۆ بووە

and have taken on an almost mythical status.

و بە شێوەیەک لە شێوەکان وێنەیەکی ئەفسانەییان وەرگرتووە.

But while none of Hypatia’s own writings survive,

بەڵام ھەرچەندە ھەموو نووسینەکانی ھیپەیشا لە ناوچوون

her contemporaries’ and students’ accounts of her work and life

ھاودەم و خوێندکارەکانی کارەکانیان گێڕاوەتەوە

paint a picture of the qualities that made her renowned as a scholar,

باسی ئەو تایبەتمەندیانەیان کردووە کە وایکرد وەک زانایەک بە ناوبانگ بێت،

beloved as a teacher, and ultimately led to her downfall.

و خۆشبویسترێت وەک مامۆستایەک، و لەکۆتایدا بوونە ھۆی مردنی.

Hypatia was born around 355 in Alexandria,

ھیپەیشا لە دەوروبەری ساڵی ٣٥٥ لە دایک بووە لە ئەلیکساندەریا،

then part of the Egyptian province of the Eastern Roman Empire,

کە ئەو کات بەشێک بوو لە ھەرێمی میسڕی ڕۆژھەڵاتی ئیمپراتۆریەتی ڕۆمانی،

and an intellectual center.

و ناوەندێکی ڕۆشنبیریش بووە.

Her father Theon was an accomplished Greek mathematician and astronomer;

تیۆنی باوکی، بیرکاری زان و گەردون ناسێکی یۆنانی کارامە بووە،

her mother is unknown.

دایکی نەزاندراوە کێ بووە.

Hypatia was likely an only child, and Theon educated her himself.

ھیپەیشا تاقانە بووە و تیۆن خۆی پەروەردەی کردووە.

By adulthood, she had surpassed her father in both mathematics and philosophy,

لە تەمەنی ھەرزەکاریدا، پێش باوکی داوەتەوە لە بیرکاری و فەلسەفەدا،

becoming the city’s foremost scholar and taking over his position

بووە بە گەورەترین زانای شارەکە و شوێنی باوکی گرتۆتەوە

at the head of the Platonic school, similar to a modern university.

لە سەرۆکایەتی قوتابخانەی ئەفلاتون کە ھاوشێوەی زانکۆی ئەمڕۆیە.

She refined scientific instruments, wrote math textbooks,

ئەو گەشەی دا بە ئامێرە زانستییەکان، و پەرتووکی بیرکاری نووسی،

and developed a more efficient method of long division.

و گەشەیدا بە ڕێگەکانی دابەشی درێژ.

But perhaps her most significant contributions to intellectual life

بەڵام گەورەترین خزمەتی ئەو بە ژیانی ڕۆشنبیری

in Alexandria came through her teaching.

دەکرێت وانەبێژی کردنی بێت لە ئەلیکساندەریا.

The philosophy Hypatia taught drew from the legacy of Plato and Aristotle,

ئەو فەلسەفەی ھیپەیشا دەیوتەوە لە میراتی ئەفلاتوون و ئەرستۆوە کێش کرابوو،

as well as the mystical philosopher Plotinus and the mathematician Pythagoras.

لەگەڵ فەیلەسوفی ئەفسانەی پلۆتێنۆس و زانای بیرکاری پیساگرەس.

The convergence of these influences merged to form a school called Neoplatonism.

بە تێکەڵ کردن و یەکخستنی ھەموو ئەمانە قوتابخانەی فەلسەفەی نوێی ئەفلاتونی پێک ھات.

For the Neoplatonists, mathematics had a spiritual aspect,

بۆ ئەم قوتابخانەیە، بیرکاری لایەنێکی ڕۆحی ھەبوو

divided among the four branches of arithmetic, geometry, astronomy and music.

دابەش ببو بەسەر چوار لقی زانستی، ژمارە، ئەندازیاری، گەردوون ناسی و مۆسیقا.

These subjects were not studied merely for the sake of curiosity

ئەم بابەتانە تەنھا بۆ زانخوازی یان

or practical utility, but because they authenticated the belief

سودی کرداری نەبوون، بەڵکو ئەوان ئەو بڕوایەیان پشتڕاست کردۆتەوە

that numbers were the sacred language of the universe.

کە ژمارە زمانی پیرۆزی گەردوون بووە.

In the repeated patterns of algebraic formulas and geometric shapes,

لە شێوازی دوبارە بووەی جەبری و شێوە ئەندازەییەکان

the orbits of the planets, and the harmonious intervals of musical tones,

لە خولگەی ھەسارەکان، و وچانی ڕێکی تۆنەکانی مۆسیقا،

the Neoplatonists saw a rational cosmic force at work.

فەیلەسوفەکانی ئەم قوتابخانەیە ھێزێکی گەورەی گەردونیان دەدی.

Students delved into this ordered mathematical world

خوێندەکارەکان قوڵ بوونەوە بە نێو ئەم جیھانە ڕێکخراوەی بیرکاریدا

to achieve higher unity with this force, known as “the One.”

بۆ بەدەسختنی یەکڕیزی زیاتر بەھۆی ئەم ھێزەوە کە ناسراو بوو بە یـەک.

While Hypatia was considered pagan—

لە کاتێکدا ھیپەیشا بتپەرست بوو—

a term for traditional Roman belief before Christianity—

کە چەمکێکە بۆ باوەڕی کۆنی کلتوری ڕۆمانی پێش ھاتنی مەسیحیەت —

she worshipped no particular deity or deities,

ئەو نە خودای ژن نە خودای پیاوی نەدەپەرست،

and her ideas could be applied alongside multiple religious viewpoints.

و بیرۆکەکانی دەکرێت بگونجێنرێت لەگەڵ تێڕوانی زۆر ئاین.

Jewish and Christian as well as pagan students

مەسیحییەکان و جولەکەکان و خوێندکارە بت پەرستەکان

travelled from the farthest reaches of the empire to study with her.

لە دورترین شوێنەکانەوە گەشتیان دەکرد بۆ ئیمپراتۆریەتەکە تا دەرس بخوێنن لای.

The nonpartisan environment Hypatia fostered,

ھیپەیشا کەشێکی سەربەستانەی خوڵقاند بوو،

where all students could feel comfortable,

کە ھەموو خوێندەکارەکان ھەستیان بە ئاسودەیی دەکرد،

was especially remarkable given the religious and political turmoil

ئەمەش زۆر بەرچاو بوو، ئاژاوەی خستە ناو سیاسییەکان و پیاوانی ئاینی

that was fracturing the city of Alexandria at the time.

و لەو کاتەدا شاری ئەلیکساندەریای دابەش کرد.

Christianity had recently become the Empire’s state religion.

مەسیحیەت لەم دواییە بوو بە ئاینی ئەم هەرێمەی ئیمپڕاتۆرییەتەکە.

The local archbishop Cyril had steadily gained political power,

سەرۆکی قەشەکان سیڕڵ بە ئاسانی ھێزی سیاسی کەوتە دەست،

commanding zealous militias of Christian monks to destroy pagan temples

فەرمانی دا بە میلیشیا قەشەکان بۆ وێران کردنی پەرستگای بتپەرستەکان

and harass the Jewish population.

و بێزارکردنی دانیشتوانی جولەکە.

In doing so, he encroached on the secular authority of the Roman governor Orestes,

لەم کاتە، دەستی برد بۆ دەسەڵاتی دونیای میری ڕۆمانی ئەرێستەس،

himself a moderate Christian, leading to a bitter public feud between the two men.

کە مەسیحییەکی مۆدێرن بوو، ئەمەش بووە ھۆی ناکۆکی زیاتر لە نێوانیان.

Because she was seen as a wise and impartial figure,

لەبەر ئەوەی وەک کەسێکی زیرەک و بێلایەن دەبینرا،

governor Orestes consulted Hypatia,

میر ئەرێستەس ڕاوێژی بە ھیپەیشا کرد،

who advised him to act with fairness and restraint.

کە ئامۆژگاری کرد بە دادپەروەری لە خۆبوردەییەوە مامەڵە بکات.

But when a group of Cyril’s monks incited a riot,

بەڵام کاتێک کۆمەڵێک لە قەشەکانی سیڕل ئاژەوەیان نایەوە،

badly injuring Orestes in the process, he had their leader tortured to death.

بە خراپی ئەرێستەسییان بریندار کرد ئەویش ئازاری سەرکردەکەیانی دا تا مردن.

Cyril and his followers blamed Hypatia,

سیڕڵ و شوێنکەوتوانی لۆمەی ھیپەیشاییان کرد،

accusing her of witchcraft to turn Orestes against Christianity.

تۆمەتباریان کرد بە جادوو کردن لە ئەرێستەس و بۆ ھەڵگەڕاندنەوەی دژی مەسیحییەت.

In March 415, as Hypatia was traveling through the city,

لە ئاداری ٤١٥، کاتێک ھیپەیشا گەشتی دەکرد بەنێو شاردا،

the bishop’s militia of monks dragged her from her carriage

میلیشیاکانی سەرۆک قەشە لە گالیسکەکەی ھێنایانە خوارەوە

and brutally murdered and dismembered her.

و بە دڕندانە کوشتیان و پارچە پارچەیان کرد.

Hypatia’s death was a turning point in the politics of Alexandria.

مردنی ھیپەیشا خاڵی وەچەرخان بوو لە سیاسەتی ئەلیکساندەریا دا.

In the wake of her murder,

دوا بەدوای ئەو،

other philosophers in the Greek and Roman tradition fled,

فەیلەسوفەکانی تر لە یۆنان و ڕۆمانی کۆن ڕایان کرد،

and the city’s role as a center of learning declined.

و ڕۆڵی شارەکە وەک سەنتەرێکی فێربوون بوونی نەما.

In a very real way,

بە شێوەیەکی زۆر درووست،

the spirit of inquisition, openness, and fairness she fostered

ڕۆحیەتی لێکۆڵینەوە، کرانەوە، و دادپەروەری کە ھیپەیشا بنیادی نا

died with her.

لەگەڵیدا مرد.