History’s deadliest colors - J. V. Maranto

8,227,464 views ・ 2017-05-22

TED-Ed


ဗီဒီယိုကိုဖွင့်ရန် အောက်ပါ အင်္ဂလိပ်စာတန်းများကို နှစ်ချက်နှိပ်ပါ။

Translator: Ko Ko Oo Reviewer: sann tint
00:07
In 1898, Marie and Pierre Curie discovered radium.
0
7455
4481
၁၈၉၈ ခုနှစ်မှာ Marie နဲ့ Pierre Curie ဟာ ရေဒီယမ်ကို ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့ပါတယ်။
00:11
Claimed to have restorative properties,
1
11936
2069
အားသစ်ဖြစ်စေတဲ့ ဂုဏ်သတ္တိရှိတာကြောင့်
00:14
radium was added to toothpaste,
2
14005
1781
ရေဒီယမ်ကို သွားတိုက်ဆေးတွေ
00:15
medicine,
3
15786
871
ဆေး၀ါးတွေ
00:16
water,
4
16657
761
ရေတွေနဲ့
00:17
and food.
5
17418
1197
အစားအစာမှာ သုံးခဲ့ပါတယ်
00:18
A glowing, luminous green,
6
18615
1871
သူ့ရဲ့တောက်ပတဲ့အစိမ်းရောင်ကြောင့်
00:20
it was also used in beauty products and jewelry.
7
20486
3521
အလှအပ ပစ္စည်းတွေနဲ့ လက်၀တ်ရတနာတွေမှာပါ ထည့်သွင်းအသုံးပြုခဲ့ပါတယ်။
00:24
It wasn't until the mid-20th century
8
24007
2290
၂၀ ရာစု အလယ်ပိုင်းမှာမှ
00:26
we realized that radium's harmful effects as a radioactive element
9
26297
3968
ရေဒီယမ်ရဲ့ ရေဒီယိုသတ္တိကြွဆိုးကျိုးတွေဟာ
00:30
outweighed its visual benefits.
10
30265
2691
ကောင်းကျိုးထက်တောင် ပိုများနေကြောင်း တွေ့ရှိခဲ့ပါတယ်။
00:32
Unfortunately, radium isn't the only pigment that historically
11
32956
2920
ကံဆိုးချင်တော့ ရေဒီယမ်ဟာ သမိုင်းကြောင်းအရ အန္တရာယ်ကင်းတယ်
00:35
seemed harmless or useful
12
35876
2709
(သို့) အသုံးဝင်တယ်လို့ထင်ရတဲ့ သဘာဝအရောင်ဖြစ်ရုံသာမက
00:38
but turned out to be deadly.
13
38585
1950
ဖြစ်သွားတာက သေစေနိုင်လောက်တယ်ဆိုတာပါ
00:40
That lamentable distinction includes a trio of colors and pigments
14
40535
3502
ဒီကြေကွဲဖွယ် အရည်အသွေးမှာ ကိုယ်တိုင်နဲ့ ကိုယ်ဖန်တီးတဲ့ အရာတွေကို
00:44
that we've long used to decorate ourselves and the things we make:
15
44037
3198
အလှဆင်ဖို့ ရှည်ကြာစွာသုံးခဲ့တဲ့ အရောင် ရောင်ခြယ်ပစ္စည်း သုံးခုပါတယ်
00:47
white,
16
47235
881
အဖြူရောင်
00:48
green,
17
48116
701
00:48
and orange.
18
48817
2909
အစိမ်းရောင်နဲ့
လိမ္မော်ရောင် တို့ ဖြစ်ပါတယ်။
00:51
Our story begins with white.
19
51726
2051
ကဲ အဖြူရောင်ကို စပြောရအောင်။
00:53
As far back as the 4th century BCE,
20
53777
2390
ဘီစီလေးရာစုလောက်မှာ
00:56
the Ancient Greeks treated lead to make the brilliant white pigment we know today.
21
56167
5230
ဂရိတွေဟာ ခဲကို ယနေ့ ကျွန်တော်တို့သိကြတဲ့ အဖြူရောင်ခြယ်ပစ္စည်းအဖြစ် အသုံးပြုခဲ့တယ်။
01:01
The problem?
22
61397
912
ပြသာနာကတော့
01:02
In humans, lead is directly absorbed into the body
23
62309
3629
လူတွေမှာ ခဲဟာ ခန္ဓာကိုယ်ထဲ တိုက်ရိုက်စိမ့်၀င်ပြီး
01:05
and distributed to the blood,
24
65938
1430
သွေးမှတစ်ဆင့်
01:07
soft tissues,
25
67368
849
တစ်ရှူးတွေကို
01:08
and mineralized tissues.
26
68217
2351
မွှေနှောက်ပါတယ်။
01:10
Once in the nervous system,
27
70568
1349
အာရုံကြောစနစ်ထဲကိုရောက်တာနဲ့
01:11
lead mimics and disrupts the normal functions of calcium,
28
71917
3260
ကယ်စီယမ်ဓာတ်ရဲ့ လုပ်ငန်းတွေကို နှောင့်ယှက်ပြီး
01:15
causing damages ranging from learning disabilities
29
75177
2590
ဉာဏ်ထိုင်းတာတွေကနေ
01:17
to high blood pressure.
30
77767
3312
သွေးတိုးတာတွေအထိ ဖြစ်စေပါတယ်။
01:21
Yet the practice of using this toxic pigment
31
81079
2499
ဒီအဆိပ်အတောက်အချက်အလက်တွေ မတွေ့ရှိသေးခင်
01:23
continued across time and cultures.
32
83578
3092
၁၉ ရာစုအထိ ခဲကို
01:26
Lead white was the only practical choice for white oil or tempera paint
33
86670
4188
အဖြူရောင်ခြယ်ဆေးအဖြစ် သမိုင်းတစ်လျှောက်
01:30
until the 19th century.
34
90858
2050
စွဲစွဲမြဲမြဲသုံးခဲ့ကြပါတယ်။
01:32
To make their paint, artists would grind a block of lead into powder,
35
92908
4111
အဖြူရောင်ဆေးကို ပြုလုပ်ဖို့ ခဲတုံးကို အမှုန့်ဖြစ်အောင် ခြေရတာမို့
01:37
exposing highly toxic dust particles.
36
97019
3069
အဆိပ်အမှုန့်တွေအများကြီး ထိတွေ့ရပါတယ်။
01:40
The pigment's liberal use resulted in what was known as painter's colic,
37
100088
4200
အဲ့သည့်တုန်းက ပန်းချီဆရာလေနာ လို့ လူသိတဲ့ရောဂါဟာ
01:44
or what we'd now call lead poisoning.
38
104288
3240
တကယ်တော့ ခဲဆိပ်သင့်ခြင်း ပါပဲ။
01:47
Artists who worked with lead complained of palseys,
39
107528
2670
ပန်းချီဆရာတွေဟာ အကြောဆွဲတာ
01:50
melancholy,
40
110198
961
စိတ်ကျရောဂါဖြစ်တာ
01:51
coughing,
41
111159
880
ချောင်းဆိုးတာ
01:52
enlarged retinas,
42
112039
1101
မြင်လွှာကျဥ်းတာ
01:53
and even blindness.
43
113140
3618
မျက်စိကွယ်တာအထိ ဖြစ်ကြပါတယ်။
01:56
But lead white's density, opacity, and warm tone
44
116758
3171
ဒါပေမဲ့ ခဲဖြူရဲ့ စွဲမက်ဖွယ်အဖြူရောင်ဟာ
01:59
were irresistible to artists like Vermeer, and later, the Impressionists.
45
119929
4842
Vermeer တို့လို ပန်းချီဆရာကြီးတွေကိုတောင် မသုံးရမနေနိုင်လောက်အောင်
02:04
Its glow couldn't be matched,
46
124771
1631
ပြိုင်ဘက်ကင်း စွဲဆောင်နိုင်ခဲ့လို့
02:06
and the pigment continued to be widely used until it was banned in the 1970s.
47
126402
5257
၁၉၇၀ မှာ ဥပဒေနဲ့ ပိတ်ရတဲ့အထိ ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။
02:11
As bad as all that sounds,
48
131659
1612
အဖြူရောင်ဟာ ဖြူဖျော့အားနည်းခြင်း
02:13
white's dangerous effects pale in comparison
49
133271
2499
ဆိုတဲ့အသွင်ကို ဆောင်သလိုမျိုး
02:15
to another, more wide-spread pigment, green.
50
135770
4421
နောက်ထပ်ကြောက်စရာအရောင်တစ်ခုက အစိမ်းပါ။
02:20
Two synthetic greens called Scheele's Green and Paris Green
51
140191
3919
၁၈ ရာစုနှစ်မှာ Scheele's နဲ့ Paris ဆိုတဲ့
02:24
were first introduced in the 18th century.
52
144110
3721
လူလုပ် အစိမ်းရောင်ခြယ်ပစ္စည်းတွေ စတင်အသုံးပြုလာခဲ့ပါတယ်။
02:27
They were far more vibrant and flashy
53
147831
2189
သူတို့ဟာ သာမန်သဘာ၀ပစ္စည်းကထုတ်တဲ့
02:30
than the relatively dull greens made from natural pigments,
54
150020
3221
စိမ်းရောင်ခြယ်ပစ္စည်းတွေထက် ပိုတောက်ပပြီး ပိုစိုစိုပြေပြေရှိပါတယ်။
02:33
so they quickly became popular choices for paint
55
153241
2379
ဒါ့ကြောင့် အချိန်တိုအတွင်း လူသိများလာပြီး
02:35
as well as dye for textiles,
56
155620
2010
အ၀တ်အထည်
02:37
wallpaper,
57
157630
1000
နံရံကပ်စက္ကူ
02:38
soaps,
58
158630
843
ဆပ်ပြာ
02:39
cake decorations,
59
159473
1027
ကိတ်မုန့်အလှဆင်
02:40
toys,
60
160500
790
ကလေးကစားစရာ
02:41
candy,
61
161290
781
ချိုချဥ် နဲ့
အ၀တ်တွေမှာ ဆိုးဆေးအဖြစ် သုံးလာပါတယ်
02:42
and clothing.
62
162071
1590
02:43
These green pigments were made from a compound called
63
163661
2571
ဒီရောင်ခြယ်ပစ္စည်းတွေဟာ cupric hydrogen arsenic ဆိုတဲ့
02:46
cupric hydrogen arsenic.
64
166232
2409
ဓာတ်ပေါင်းတစ်မျိုးကနေ ပြုလုပ်ထားပါတယ်။
02:48
In humans, exposure to arsenic
65
168641
1868
အာဆင်းနစ်ဟာ လူသားတွေရဲ့
02:50
can damage the way cells communicate and function.
66
170509
3250
ဆဲလ်အချင်းချင်း ချိတ်ဆက်လုပ်ဆောင်မှုကို ပျက်စီးပါတယ်။
02:53
And high levels of arsenic have been directly linked
67
173759
2480
ပမာဏများလာတာနဲ့
02:56
to cancer and heart disease.
68
176239
2361
ကင်ဆာနဲ့ နှလုံးရောဂါတွေကိုပါ ဖြစ်စေပါတယ်။
02:58
As a result, 18th century fabric factory workers were often poisoned,
69
178600
4821
ဒါ့ကြောင့် ၁၈ ရာစုမှာ အထည်ချုပ်လုပ်သားတွေ အဆိပ်မိတာ
03:03
and women in green dresses reportedly collapsed
70
183421
3161
အစိမ်းရောင်၀တ်ဆင်တဲ့ အမျိုးသမီးတွေ သတိလစ်လဲကျတာတွေ
03:06
from exposure to arsenic on their skin.
71
186582
3040
မကြာခဏ ဖြစ်ပွားလာပါတယ်။
03:09
Bed bugs were rumored not to live in green rooms,
72
189622
2919
အစိမ်းရောင်အိပ်ခန်းမှာ ကြမ်းပိုးမနေဘူးလို့တောင် ပြောခဲ့ပါတယ်။
03:12
and it's even been speculated that Napoleon died from slow arsenic poisoning
73
192541
4311
နပိုလီယံ အာဆင်းနစ်အဆိပ်မိသေဆုံးတာကလည်း သူ့ရဲ့ အစိမ်းရောင်သုတ်ထားတဲ့ အိပ်ခန်းမှာ
03:16
from sleeping in his green wallpapered bedroom.
74
196852
3999
နှစ်ရှည်အိပ်ခဲ့တာကြောင့်လို့ ခန့်မှန်းကြပါတယ်။
03:20
The intense toxicity of these green stayed under wraps
75
200851
3519
အဆိပ်မှန်း မသိခဲ့လို့ သုံးစွဲခဲ့ကြပြီး
03:24
until the arsenic recipe was published in 1822.
76
204370
3783
၁၈၂၂ မှာမှ အဆိပ်သင့်ပစ္စည်းမှန်း သိလာခဲ့ရပါတယ်။
03:28
And a century later, it was repurposed as an insecticide.
77
208153
3869
ရာစုနှစ်တစ်ခုအကြာမှာတော့ ပိုးသတ်ဆေးအဖြစ် ပြန်လည်သုံးစွဲခဲ့ပါတယ်။
03:32
Synthetic green was probably the most dangerous color in widespread use,
78
212022
4381
လူလုပ်အစိမ်းရောင်ဟာ ကြောက်စရာအကောင်းဆုံးအရောင် ဆိုပေမဲ့
03:36
but at least it didn't share radium's property of radioactivity.
79
216403
3430
ရေဒီယမ်ရဲ့ ရေဒီယိုသတ္တိကြွမှုတွေ မပါသေးပါဘူး။
03:39
Another color did, though - orange.
80
219833
3260
နောက်ထပ်ကြောက်မက်ဖွယ်အရောင်ကတော့ လိမ္မော်ရောင်ပါ။
03:43
Before World War II, it was common for manufacturers of ceramic dinnerware
81
223093
4200
ဒုတိယကမ္ဘာစစ်မတိုင်မှီက ကြွေထည်ထုတ်လုပ်သူတွေဟာ
03:47
to use uranium oxide in colored glazes.
82
227293
3150
ယူရေနီယမ်အောက်ဆိုက် ကို အရောင်ခြယ်ဖို့ အသုံးပြုခဲ့ပါတယ်။
03:50
The compound produced brilliant reds and oranges,
83
230443
2531
သူတို့ရဲ့ အနီနဲ့ လိမ္မော်ရောင်တောက်တောက်ဟာ
03:52
which were appealing attributes, if not for the radiation they emitted.
84
232974
4260
အတော်ကလေးဆွဲဆောင်မှုရှိပါတယ်။ ရေဒီယိုသတ္တိကြွမှုဆိုတာကြီးကို
03:57
Of course, radiation was something we were unaware of until the late 1800s,
85
237234
4459
၁၈၀၀ နှောင်းပိုင်းအထိ လူတွေမသိကြသေးပါဘူး။
04:01
let alone the associated cancer risks, which we discovered much later.
86
241693
4767
ကင်ဆာရောဂါတွေဖြစ်စေတယ်ဆိုတာရော မသိခဲ့ကြပါဘူး။
04:06
During World War II,
87
246460
1294
ဒုတိယကမ္ဘာစစ်မှာတော့
04:07
the U.S. government confiscated all uranium for use in bomb development.
88
247754
4829
အမေရိကန်အစိုးရဟာ အနုမြူဗုံးလုပ်ဖို့ ယူရေနီယမ်ကို လိုက်သိမ်းခဲ့တယ်ဆိုပေမဲ့့
04:12
However, the atomic energy commission relaxed these restrictions in 1959,
89
252583
5222
၁၉၅၉ အနုမြူစွမ်းအင် အစည်းအ၀ေးအပြီးမှာ ပြန်လည်ဖြေလျှော့ပေးခဲ့တာကြောင့်
04:17
and depleted uranium returned to ceramics and glass factory floors.
90
257805
4639
ကြွေထည် ဖန်ထည်တွေမှာ ပြန်လည်အသုံးပြုခဲ့ပါတယ်။
04:22
Orange dishes made during the next decade
91
262444
1951
ဆယ်စုနှစ်တစ်ခုစာ ဆက်လက်ထုတ်ခဲ့တဲ့
04:24
may still have some hazardous qualities on their surfaces to this day.
92
264395
3869
လိမ္မော်ရောင်ပန်းကန်တွေဟာ ဒီကနေ့အထိ ဆိုကျိုးများပေးနေဆဲဖြစ်ပါတယ်။
04:28
Most notably, vintage fiestaware reads positive for radioactivity.
93
268264
4781
အဆိုပါခေတ်ဟောင်းပန်းကန်တွေမှာ ရေဒီယိုသတ္တိကြွမှုတွေ ရှိနေပေမဲ့့
04:33
And while the levels are low enough that they don't officially pose a health risk
94
273045
3930
အန္တရာယ်သတိပေးချက်တွေ ထုတ်ရလောက်အောင်တော့ မများပါဘူး သို့သော်
04:36
if they're on a shelf,
95
276975
1609
US ပတ်၀န်းကျင်ထိန်းသိမ်းရေးအဖွဲ့က
04:38
the U.S. EPA warns against eating food off of them.
96
278584
5575
ဒီပန်းကန်တွေနဲ့ အစားအစာမစားဖို့ တိုက်တွန်းထားပါတယ်
04:44
Though we still occasionally run into issues with synthetic food dyes,
97
284159
3875
ကျွန်တော်တို့ဟာ ဆိုးဆေးတွေကနေ ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးတွေ ကြုံတွေ့နေဆဲဖြစ်ပေမဲ့
ကျွန်တော်တို့ရဲ့ သိပ္ပံပညာအသိကလည်း ဒီဆိုးကျိုးတွေကို ရှောင်ဖို့
04:48
our scientific understanding has helped us prune hazardous colors out of our lives.
98
288034
5101
အကူအညီပေးနေခဲ့ပါတယ်။
ဤဝဘ်ဆိုဒ်အကြောင်း

ဤဆိုက်သည် သင့်အား အင်္ဂလိပ်စာလေ့လာရန်အတွက် အသုံးဝင်သော YouTube ဗီဒီယိုများနှင့် မိတ်ဆက်ပေးပါမည်။ ကမ္ဘာတစ်ဝှမ်းမှ ထိပ်တန်းဆရာများ သင်ကြားပေးသော အင်္ဂလိပ်စာသင်ခန်းစာများကို သင်တွေ့မြင်ရပါမည်။ ဗီဒီယိုစာမျက်နှာတစ်ခုစီတွင် ပြသထားသည့် အင်္ဂလိပ်စာတန်းထိုးများကို နှစ်ချက်နှိပ်ပါ။ စာတန်းထိုးများသည် ဗီဒီယိုပြန်ဖွင့်ခြင်းနှင့်အတူ ထပ်တူပြု၍ လှိမ့်သွားနိုင်သည်။ သင့်တွင် မှတ်ချက်များ သို့မဟုတ် တောင်းဆိုမှုများရှိပါက ဤဆက်သွယ်ရန်ပုံစံကို အသုံးပြု၍ ကျွန်ုပ်တို့ထံ ဆက်သွယ်ပါ။

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7