History’s deadliest colors - J. V. Maranto

Translator: Tamara Shanoyan Reviewer: Sona Martirossian

1898թ. Մարի և Պիեռ Կյուրիները հայտնաբերեցին ռադիումը:

In 1898, Marie and Pierre Curie discovered radium.

Claimed to have restorative properties,

Վերականգնող միջոց համարվելով՝

radium was added to toothpaste,

ռադիումը մտնում էր ատամի մածուկի,

medicine,

դեղերի,

water,

ջրի

and food.

և սննդի բաղադրության մեջ:

A glowing, luminous green,

Փայլող, լուսարձակող կանաչը

it was also used in beauty products and jewelry.

նաև օգտագործում էին խնամքի պարագաների և զարդերի մեջ:

It wasn't until the mid-20th century

Եվ միայն 20-րդ դարի կեսերին մարդիկ գիտակցեցին,

we realized that radium's harmful effects as a radioactive element

որ ռադիումը վնասակար է առողջության համար, քանի որ ռադիոակտիվ տարրը

outweighed its visual benefits.

գերազանցում է արտաքին հատկություններին:

Unfortunately, radium isn't the only pigment that historically

Դժբախտաբար, պատմության մեջ միայն ռադիումը չէ,

seemed harmless or useful

որ թվում էր անվնաս կամ օգտակար,

but turned out to be deadly.

բայց պարզվեց, որ մահացու է:

That lamentable distinction includes a trio of colors and pigments

Ցավալի է, բայց գոյություն ունեն 3 գույներ,

that we've long used to decorate ourselves and the things we make:

որ մարդիկ երկար ժամանակ կիրառել են ամեն բնագավառում՝

white,

սպիտակը,

green,

and orange.

կանաչը

և նարնջագույնը:

Our story begins with white.

Մեր պատմությունը սկսվում է սպիտակից:

As far back as the 4th century BCE,

Դեռևս մ.թ.ա IV դարում

the Ancient Greeks treated lead to make the brilliant white pigment we know today.

հին հույները կապարից ստանում էին այսօր մեզ հայտնի իդեալական սպիտակը:

The problem?

Իսկ ի՞նչ խնդիր կա:

In humans, lead is directly absorbed into the body

Մարդկանց մարմինը անմիջապես կլանում է կապարը,

and distributed to the blood,

և այն ներծծվում է արյան,

soft tissues,

հյուսվածքների

and mineralized tissues.

և ոսկորների մեջ:

Once in the nervous system,

Հայտնվելով նյարդային համակարգում՝

lead mimics and disrupts the normal functions of calcium,

կապարը նմանակում և քայքայում է կալցիումը՝ առաջացնելով

causing damages ranging from learning disabilities

այնպիսի արատներ, ինչպիսիք են սովորելու անընդունակությունը

to high blood pressure.

կամ բարձր ճնշումը:

Yet the practice of using this toxic pigment

Այնուամենայնիվ կապարը դեռ երկար ժամանակ

continued across time and cultures.

շարունակում էին կիրառել ամենատարբեր մշակույթների մարդիկ:

Lead white was the only practical choice for white oil or tempera paint

Կապարից ստացված սպիտակը մինչև 19-րդ դարը միակն էր սպիտակ յուղաներկ

until the 19th century.

կամ տեմպերա ստանալու համար:

To make their paint, artists would grind a block of lead into powder,

Նկարիչները ներկ ստանալու համար կապարը փոշիացնում էին,

exposing highly toxic dust particles.

որից էլ առաջանում էր խիստ թունավոր փոշի:

The pigment's liberal use resulted in what was known as painter's colic,

Նման ներկի լիառատ օգտագործումը առաջացնում էր «նկարչի սուր ցավ»

or what we'd now call lead poisoning.

կամ ինչպես այժմ հայտնի է՝ կապարից թունավորում:

Artists who worked with lead complained of palseys,

Կապարով աշխատող նկարիչները բողոքում էին կաթվածներից,

melancholy,

մելամաղձությունից,

coughing,

հազից,

enlarged retinas,

ցանցաթաղանթի մեծացումից

and even blindness.

և նույնիսկ կուրությունից:

But lead white's density, opacity, and warm tone

Սակայն կապարե սպիտակի խտությանը, անթափանցիկությանը և նուրբ երանգին

were irresistible to artists like Vermeer, and later, the Impressionists.

չէին կարող դիմադրել ո՛չ Վերմեերի նման նկարիչները, ո՛չ էլ իմպրեսիոնիստները:

Its glow couldn't be matched,

Ոչինչ չէր կարող համեմատվել դրա փայլի հետ,

and the pigment continued to be widely used until it was banned in the 1970s.

և այն օգտագործվում էր ընդհուպ մինչև 1970-ականները՝ մինչև արգելվելը:

As bad as all that sounds,

Որքան էլ ցավալի է հնչում,

white's dangerous effects pale in comparison

բայց սպիտակի վնասաբեր ազդեցությունը խամրում է, համեմատվելով մեկ այլ՝

to another, more wide-spread pigment, green.

ավելի տարածված գույնի՝ կանաչի հետ:

Two synthetic greens called Scheele's Green and Paris Green

2 սինթեթիկ կանաչները՝ Շեելեի կանաչը և Փարիզյան կանաչը

were first introduced in the 18th century.

առաջին անգամ ի հայտ եկան 18-րդ դարում:

They were far more vibrant and flashy

Դրանք շատ ավելի վառ ու աչքի զարնող էին,

than the relatively dull greens made from natural pigments,

քան բնական նյութերից ստացվող խամրած կանաչները,

so they quickly became popular choices for paint

և շատ արագ այդ երկու գույները դարձան ինչպես ներկի,

as well as dye for textiles,

այնպես էլ մանածագործվածքի,

wallpaper,

պաստառների,

soaps,

օճառների,

cake decorations,

տորթերի ձևավորման,

toys,

խաղալիքների,

candy,

հրուշակեղենի

and clothing.

և հագուստի բաղադրիչներ:

These green pigments were made from a compound called

Այս կանաչները պատրաստվում էին մի խառնուրդից,որ հայտնի է

cupric hydrogen arsenic.

իբրև ջրածնի արսենիտ (մկնդեղ):

In humans, exposure to arsenic

Հայտնվելով օրգանիզմում,

can damage the way cells communicate and function.

այն կարող է վնասել բջիջիների փոխներգործման գործառույթը:

And high levels of arsenic have been directly linked

Մկնդեղի բարձր չափաբաժինը անմիջականորեն նպաստում է քաղցկեղի

to cancer and heart disease.

և սրտի հիվանդությունների առաջացմանը:

As a result, 18th century fabric factory workers were often poisoned,

Արդյունքում, 18-րդ դարի գործարանային աշխատողները հաճախ թունավորվում էին,

and women in green dresses reportedly collapsed

իսկ կանաչ զգեստներով կանայք ուշագնաց էին լինում՝

from exposure to arsenic on their skin.

մկնդեղի ազդեցությունից իրենց մաշկի վրա:

Bed bugs were rumored not to live in green rooms,

Փայտոջիլները չէին ցանկանում ապրել կանաչ սենյակներում,

and it's even been speculated that Napoleon died from slow arsenic poisoning

և նույնիսկ կա վարկած, որ Նապոլեոնը մահացել է դանդաղ թունավորվելով մկնդեղից՝

from sleeping in his green wallpapered bedroom.

քնելով իր կանաչ պաստառներով ննջարանում:

The intense toxicity of these green stayed under wraps

Այս կանաչների՝ թունավոր լինելու փաստը մնում էր սքողված մինչև 1822թ,

until the arsenic recipe was published in 1822.

երբ հրապարակվեց մկնդեղի բաղադրությունը:

And a century later, it was repurposed as an insecticide.

Իսկ մեկ դար հետո այն նորից սկսեցին օգտագործել՝ իբրև միջատասպան միջոց:

Synthetic green was probably the most dangerous color in widespread use,

Արհեստական կանաչը, հավանաբար, լայնորեն կիրառվող ամենավնասակար գույնն է,

but at least it didn't share radium's property of radioactivity.

սակայն այն առնվազն ռադիոակտիվ չէր:

Another color did, though - orange.

Ի տարբերություն հաջորդի՝ նարնջագույնի:

Before World War II, it was common for manufacturers of ceramic dinnerware

Մինչև II համաշխարհային պատերազմը, կերամիկական սպասք արտադրողները

to use uranium oxide in colored glazes.

օգտագործում էին ուրանի օքսիդը գունավոր ջնարակներ ստանալու համար:

The compound produced brilliant reds and oranges,

Խառնուրդից ստանում էին իդեալական կարմիր և նարնջագույն,

which were appealing attributes, if not for the radiation they emitted.

որոնք չափազանց գրավիչ էին, եթե չլիներ դրանցից արձակվող ռադիացիան:

Of course, radiation was something we were unaware of until the late 1800s,

Իհարկե ռադիացիայի մասին մարդիկ անտեղյակ էին ընդհուպ մինչև XIX դարի վերջը,

let alone the associated cancer risks, which we discovered much later.

ուր մնաց քաղցկեղի մասին, որը բացահայտվեց շատ ավելի ուշ:

During World War II,

II համաշխարհային պատերազմի ընթացքում

the U.S. government confiscated all uranium for use in bomb development.

ԱՄՆ կառավարությունը բռնագրավեց ողջ ուրանը՝ ռումբեր արտադրելու համար:

However, the atomic energy commission relaxed these restrictions in 1959,

Այնուամենայնիվ, ատոմային էներգիայի հանձ- նաժողովը 1959թ. մեղմացրեց սահմանափակումը,

and depleted uranium returned to ceramics and glass factory floors.

և բռնագրավված ուրանը վերադարձվեց կերամիկայի և ապակու գործարաններ:

Orange dishes made during the next decade

Հաջորդ տասնամյակի ընթացքում արտադրված նարբնջագույն սպասքը

may still have some hazardous qualities on their surfaces to this day.

մինչ օրս էլ կարող է ռադիոակտիվ հատկություններ ունենալ:

Most notably, vintage fiestaware reads positive for radioactivity.

Ավելին, վինտաժային կերամիկան այսօր էլ ռադիոակտիվ է:

And while the levels are low enough that they don't officially pose a health risk

Եվ չնայած ճառագայթման մակարդակը ցածր է և առողջությանը չի սպառնում,

if they're on a shelf,

եթե այն պահարանում է պահվում,

the U.S. EPA warns against eating food off of them.

ԱՄՆ շրջակա միջավայրի պահպանման գործակալությունը

խորհուրդ է տալիս դրանցից չսնվել:

Though we still occasionally run into issues with synthetic food dyes,

Չնայած որ, մենք այսօր էլ երբեմն խնդիրներ ենք ունենում սննդի սինթեթիկ ներկերի հետ,

our scientific understanding has helped us prune hazardous colors out of our lives.

գիտությունը օգնել է մեզ զերծ մնալ այդքան վտանգավոր գույներից: