History’s deadliest colors - J. V. Maranto

Tłumaczenie: Dorota Puchała Korekta: Rysia Wand

In 1898, Marie and Pierre Curie discovered radium.

W 1898 roku Maria i Piotr Curie odkryli rad.

Claimed to have restorative properties,

Ktoś uznał, że rad ma właściwości uzdrawiające,

radium was added to toothpaste,

i zaczęto go dodawać do past do zębów,

medicine,

water,

leków,

wody

and food.

i jedzenia.

A glowing, luminous green,

Rozjarzoną, świecącą zieleń

it was also used in beauty products and jewelry.

wykorzystywano też do produkcji kosmetyków i biżuterii.

It wasn't until the mid-20th century

Dopiero w połowie XX wieku okazało się,

we realized that radium's harmful effects as a radioactive element

że szkodliwe efekty radu jako radioaktywnego pierwiastka

outweighed its visual benefits.

przeważają jego korzyści wizualne.

Unfortunately, radium isn't the only pigment that historically

Niestety, rad nie jest jedynym barwnikiem,

seemed harmless or useful

który z początku wydawał się nieszkodliwy czy przydatny,

but turned out to be deadly.

a okazał się zabójczy.

That lamentable distinction includes a trio of colors and pigments

To opłakane wyróżnienie dotyczy trójki kolorów i barwników,

that we've long used to decorate ourselves and the things we make:

których długo używano do kosmetyki i dekoracji:

white,

biały,

green,

and orange.

zielony

i pomarańczowy.

Our story begins with white.

Nasza historia zaczyna się od białego.

As far back as the 4th century BCE,

Już w IV wieku p.n.e.

the Ancient Greeks treated lead to make the brilliant white pigment we know today.

starożytni Grecy poddawali obróbce ołów, aby uzyskać olśniewająco biały barwnik,

jaki znamy dzisiaj.

The problem?

Problem?

In humans, lead is directly absorbed into the body

Ludzki organizm bezpośrednio wchłania ołów

and distributed to the blood,

i wprowadza go do krwi,

soft tissues,

tkanek miękkich

and mineralized tissues.

i tkanek twardych.

Once in the nervous system,

Raz dostawszy się do układu nerwowego,

lead mimics and disrupts the normal functions of calcium,

ołów naśladuje i zakłóca prawidłowe funkcje wapnia,

co prowadzi do uszkodzeń, począwszy od trudności w nauce,

causing damages ranging from learning disabilities

to high blood pressure.

a skończywszy na wysokim ciśnieniu krwi.

Yet the practice of using this toxic pigment

Jednak praktyka korzystania z tego toksycznego barwnika

continued across time and cultures.

trwała bardzo długo w wielu kulturach.

Lead white was the only practical choice for white oil or tempera paint

Biel ołowiu była jedyną przydatną alternatywą

dla białego oleju i farby temperowej do XIX wieku.

until the 19th century.

To make their paint, artists would grind a block of lead into powder,

Do robienia farby artyści rozdrabniali blok ołowiu w pył,

exposing highly toxic dust particles.

narażając się na wysoce toksyczne cząsteczki kurzu.

The pigment's liberal use resulted in what was known as painter's colic,

Hojne korzystanie z barwnika prowadziło do tak zwanej "kolki malarza",

or what we'd now call lead poisoning.

co dziś nazwalibyśmy zatruciem ołowiem.

Artists who worked with lead complained of palseys,

Po pracy z ołowiem artyści uskarżali się na porażenia nerwowe,

melancholy,

przygnębienie,

coughing,

kaszel,

enlarged retinas,

powiększone siatkówki,

and even blindness.

a nawet ślepotę.

But lead white's density, opacity, and warm tone

Jednak gęstość, nieprzezroczystość i ciepły odcień bieli ołowianej

were irresistible to artists like Vermeer, and later, the Impressionists.

były nieodparte dla artystów takich, jak Vermeer, a później dla impresjonistów.

Its glow couldn't be matched,

Jego blask był nieporównywalny,

and the pigment continued to be widely used until it was banned in the 1970s.

a barwnik szeroko stosowany, dopóki nie został zakazany w latach 70.

As bad as all that sounds,

Mimo że brzmi to wystarczająco źle,

white's dangerous effects pale in comparison

niebezpieczne skutki bieli bledną wobec innego,

to another, more wide-spread pigment, green.

bardziej rozpowszechnionego barwnika,

zieleni.

Two synthetic greens called Scheele's Green and Paris Green

Dwie syntetyczne zielenie zwane zielenią Scheelego i zielenią paryską

were first introduced in the 18th century.

po raz pierwszy wprowadzono w XVIII wieku.

They were far more vibrant and flashy

Były o wiele bardziej jaskrawe i krzykliwe

than the relatively dull greens made from natural pigments,

niż stosunkowo mętne zielenie z naturalnych barwników,

so they quickly became popular choices for paint

więc szybko stały się popularne jako farby

as well as dye for textiles,

i jako barwnik do tekstyliów,

wallpaper,

tapet,

soaps,

mydeł,

cake decorations,

dekoracji tortów,

toys,

zabawek,

candy,

słodyczy

and clothing.

i odzieży.

These green pigments were made from a compound called

Zielone barwniki pochodziły ze związku chemicznego,

cupric hydrogen arsenic.

wodoroarseninu miedzi.

In humans, exposure to arsenic

U ludzi, ekspozycja na arsen

can damage the way cells communicate and function.

może uszkodzić komunikację i funkcjonowanie komórek.

And high levels of arsenic have been directly linked

Wysoki poziom arsenu był bezpośrednio związany

to cancer and heart disease.

z nowotworami i chorobami serca.

As a result, 18th century fabric factory workers were often poisoned,

W rezultacie XVIII-wieczni robotnicy fabryk tkanin często byli zatruci,

and women in green dresses reportedly collapsed

a kobiety w zielonych sukienkach podobno mdlały

from exposure to arsenic on their skin.

przez działanie arsenu na skórę.

Bed bugs were rumored not to live in green rooms,

Podobno pluskwy unikały zielonych pomieszczeń,

and it's even been speculated that Napoleon died from slow arsenic poisoning

a nawet podejrzewano, że Napoleon zmarł przez powolne zatrucie arsenem,

from sleeping in his green wallpapered bedroom.

bo miał sypialnię oklejoną zielonymi tapetami.

The intense toxicity of these green stayed under wraps

Silna toksyczność tych zieleni pozostała tajemnicą do czasu,

until the arsenic recipe was published in 1822.

gdy skład arsenu opublikowano w 1822 roku.

And a century later, it was repurposed as an insecticide.

Sto lat później znów go użyto, jako środka owadobójczego.

Synthetic green was probably the most dangerous color in widespread use,

Syntetyczna zieleń była pewnie najgroźniejszym kolorem

w powszechnym użyciu,

but at least it didn't share radium's property of radioactivity.

ale przynajmniej nie dzieliła właściwości radu – radioaktywności.

Another color did, though - orange.

Inny kolor - i owszem.

Pomarańczowy.

Before World War II, it was common for manufacturers of ceramic dinnerware

Przed II wojną światową producenci naczyń ceramicznych

to use uranium oxide in colored glazes.

nagminnie używali tlenków uranu do produkcji kolorowych glazur.

The compound produced brilliant reds and oranges,

Związek ten tworzył cudowne czerwienie i pomarańcze,

which were appealing attributes, if not for the radiation they emitted.

co było atrakcyjną cechą,

gdyby nie emitowane promieniowanie.

Of course, radiation was something we were unaware of until the late 1800s,

Oczywiście nikt nie wiedział o promieniowaniu

aż do końca XIX wieku, nie mówiąc już o wiązaniu go

let alone the associated cancer risks, which we discovered much later.

z ryzykiem nowotworów, które odkryliśmy wiele później.

During World War II,

Podczas II wojny światowej

the U.S. government confiscated all uranium for use in bomb development.

rząd USA skonfiskował cały uran do produkcji bomb.

However, the atomic energy commission relaxed these restrictions in 1959,

Jednak Komisja Energii Atomowej rozluźniła te ograniczenia w 1959 roku,

and depleted uranium returned to ceramics and glass factory floors.

a uszczuplone zasoby uranu zwróciła fabrykom wyrobów ceramicznych i szkła.

Orange dishes made during the next decade

Pomarańczowe naczynia robione przez następne 10 lat

may still have some hazardous qualities on their surfaces to this day.

wciąż mogą mieć na powierzchni niektóre niebezpieczne właściwości.

Most notably, vintage fiestaware reads positive for radioactivity.

Zwłaszcza klasyczne naczynia typu Fiesta wykazują radioaktywność.

And while the levels are low enough that they don't officially pose a health risk

Choć jej poziom jest na tyle niski,

że naczynie na półce oficjalnie nie grozi zdrowiu,

if they're on a shelf,

the U.S. EPA warns against eating food off of them.

Agencja Ochrony Środowiska przestrzega przed podawaniem w nich jedzenia.

Though we still occasionally run into issues with synthetic food dyes,

Choć wciąż sporadycznie mamy problemy

z syntetycznymi barwnikami spożywczymi,

our scientific understanding has helped us prune hazardous colors out of our lives.

nauka pomogła nam usunąć z życia niebezpieczne kolory