Where do new words come from? - Marcel Danesi

စကားလုံး အသစ်တွေ ဘယ်က လာကြတာလဲ။ - Marcel Danesi

Translator: Sanda Aung Reviewer: Myo Aung

Every year, about 1,000 new words are added to the Oxford English Dictionary.

နှစ်စဉ် Oxford English Dictionary ထဲကို စာလုံးသစ် ၁၀၀၀ ခန့် ထည့်ပေးရပါတယ်။

Where do they come from,

အဲဒါတွေ ဘယ်ကနေ လာကြတာလဲ၊

and how do they make it into our everyday lives?

အဲဒါတွေဟာ ကျွန်ုတို့ ဘဝထဲကို ဘယ်လို ဝင်လာကြတာလဲ။

With over 170,000 words currently in use in the English language,

လောလောဆယ်တွင် အင်္ဂလိပ်ဘာသာစကားထဲတွင် စာလုံး ၁၇၀၀၀၀ ကျော်ကို သုံးနေကြရာ၊

it might seem we already have plenty.

အတော်ကလေး များနေပြီလို့ ထင်ရနိုင်ပါတယ်။

Yet, as our world changes,

ဒါပေမဲ့၊ ကမ္ဘာကြီး ပြောင်းလဲလာနေလျက်

new ideas and inventions spring forth,

အတွေးအခေါ်နဲ့ တီထွင်မှုသစ်တွေ ပေါ်ထွက်လာနေကြလို့၊

and science progresses,

သိပ္ပံပညာ တိုးတက်လာနေလို့၊

our existing words leave gaps in what we want to express

လက်ရှိစကားလုံးတွေနဲ့ ကျနုပ်တို့ ထုတ်​ပြောဖို့ ဟာကွက်တွေ ရှိနေလို့

and we fill those gaps in several ingenious,

ကျွန်ုပ်တို့ဟာ အဲဒီလို ဟာကွက်တွေကို တီထွင်ကြံဆကြတဲ့

practical,

လက်တွေ့ကျတဲ့၊

and occasionally peculiar ways.

ပြီးတော့ ရံဖန်ရံခါဆိုသလို ထူးဆန်းကြတဲ့ နည်းလမ်းတွေဖြင့် အစားထိုးကြရပါတယ်။

One way is to absorb a word from another language.

နည်းလမ်း တစ်ခုက အခြားဘာသာစကားထဲမှ စကားလုံးကို ရယူမှုပါ။

English has borrowed so many words over its history

အင်္ဂလိပ်စကားဟာ သမိုင်းစဉ်မှာ စကားလုံးတွေ အများကြီးကို ငှားယူခဲ့လို့

that nearly half of its vocabulary comes directly from other languages.

သုံးနေတဲ့ ဝေါဟာရ ထက်ဝက်နီးပါးဟာ အခြားဘာသာစကားများမှ လာကြတာပါ။

Sometimes, this is simply because the thing the word describes

မကြာခဏဆိုသလို၊ အဲဒီစကားလုံးက ဆိုလိုတဲ့ အရာကိုယ်၌ကို

was borrowed itself.

ငှားယူခဲ့ခြင်း ဖြစ်ခဲ့လို့ပါ။

Rome and France brought legal and religious concepts,

ခေတ်လယ် အင်္ဂလန်ကို ရောက်လာခဲ့ကြတဲ့ altar နဲ့ jury စကားလုံးတွေလို

like altar and jury, to Medieval England,

ဥပရေးရာနဲ့ ဘာသာရေး အယူအဆတွေကို ရောမနဲ့ ပြင်သစ်တွေ ယူလာခဲ့ကြတယ်။

while trade brought crops and cuisine,

ကုန်သွယ်ရေးနဲ့အတူ crops နဲ့ cuisine ရောက်လာခဲ့တယ်။

like Arabic coffee,

ဥပမာအဖြစ် Arabic coffee၊

Italian spaghetti,

Italian spaghetti၊

and Indian curry.

Indian curry ကို ပြနိုင်တယ်။

But sometimes, another language has just the right word

မကြာခဏ၊ အတော်လေး ရှုပ်ထွေးတဲ့ အတွေး အခေါ် (သို့) ခံစားမှုအတွက်၊

for a complex idea or emotion,

ဥပမာ၊ naïveté၊ machismo၊

like naïveté

schadenfreude ဆိုရင်

machismo,

ဒီ့ပြင် ဘာသာစကား

or schadenfreude.

ထဲမှာသာ ရှိကြပါတယ်။

Scientists also use classical languages to name new concepts.

သိပ္ပံပညာရှင်တွေဟာ သဘောတရား အသစ်တွေကို ဖေါ်ပြရန် ရှေးဘာသာစကားတွေကို သုံးတတ်ကြတယ်။

Clone, for example, was derived from the Ancient Greek word for twig

ဥပမာ၊ Clone ဆိုရင် သစ်ခက်အတွက် ရှေးဟောင်း ဂရိစကားမှ မွေးယူခဲ့တာပါ၊

to describe creating a new plant from a piece of the old.

အဟောင်းထဲက တစ်စကို သုံးပြီး အပင် အသစ် ဖန်တီးမှုကို ဆိုလိုပါတယ်။

And today, the process works both ways,

ဒီနေ့တွင် အဲဒီဖြစ်စဉ်ကို နှစ်လမ်းသွားအဖြစ် တွေ့နိုင်ကြပါတယ်၊

with English lending words like software to languages all over the world.

အင်္ဂလိပ်ကစားဟာ တစ်ကမ္ဘာလုံးရှိ ဘာသာစကား များအား ဆော့ဝဲ စကားလုံးတွေ ငှားပေးနေပါတယ်။

Another popular way to fill a vocabulary gap

ဝေါဟာရ ဟာကွက်ကို ဖြည့်ပေးရန် နောက် တစ်နည်းမှာ

is by combining existing words that each convey part of the new concept.

ရှိနေဆဲ စကားလုံးတွေကို ယူပြီး အတွေးအခေါ် အသစ်ကို ဖေါ်ပြပေးရန် ပေါင်းစပ်သုံးမှုပါပဲ။

This can be done by combining two whole words into a compound word,

airport ဒါမှမဟုတ် starfish တိုလိုစကားလုံး နှစ်လုံးစလုံးကို ပေါင်းစပ်လျက်

like airport

စကားလုံးကို

or starfish,

ဖန်တီးနိုင်သလို၊

or by clipping and blending parts of words together, like spork,

ဒါမှမဟုတ် spork၊ brunch ဒါမှမဟုတ် internet လို စကားလုံးတွေကျတော့ စကားလုံးတွေထဲက

brunch,

အပိုင်းအစတွေကို

or internet.

ညှပ်လျက် စမ်ယူပါတယ်။

And unlike borrowings from other languages,

မွေးယူထားတဲ့ စကားလုံးတွေနဲ့မတူဘဲ အဲဒါတွေကို

these can often be understood the first time you hear them.

စပြီး ကြားမိတာနဲ့ကိုပဲ မကြာခဏဆိုသလို နားလည်ရန် လွယ်ပါတယ်။

And sometimes a new word isn't new at all.

ပြီးတော့ တစ်ခါတစ်ရံတွင် အသစ်ဆိုတဲ့ စကားလုံးဟာ အသစ် လုံးဝမဟုတ်ပါ။

Obsolete words gain new life by adopting new meanings.

ခေတ်ဟောင်း စကားလုံးတွေဟာ အဓိပ္ပါယ် အသစ်တွေဖြင့် ဘဝသစ်ကို ပြန်စနိုင်ကြပါတယ်။

Villain originally meant a peasant farmer, but in a twist of aristocratic snobbery

Villain က ကနဦးတွင် လယ်သမားကို ဆိုလိုပေမဲ့ ဟန်များတဲ့ မင်းမျိုးနွယ်တွေရဲ့ ဘဝထဲမှာ

came to mean someone not bound by the knightly code of chivalry

သူကောင်းတွေရဲ့ ကျင့်စဉ်ကို မလိုက်နာသူ ဆိုတဲ့ အဓိပ္ပါယ်မျိုး ဆောင်လာခဲ့ရာ၊

and, therefore, a bad person.

လူကြမ်း သဘောမျိုး ဝင်လာပါတယ်။

geek က ပျော်ရွှင်ဖွယ်ပွဲတော်တွေမှာ ဖြေဖျော်ပေးသူမှ ဆင်းသက်ခဲ့ပြီး

A geek went from being a carnival performer

to any strange person

ထူးဆန်းတဲ့သူ

to a specific type of awkward genius.

နားလည်မရတဲ့ ပါရမီရှင်ကို ရည်ညွှန်းစရာ ဖြစ်လာတယ်။

And other times, words come to mean their opposite through irony,

တစ်တစလေကျတော့၊ စကားလုံးတွေဟာ သရောမှု၊ တင်စားမှု ဒါမှမဟုတ် မှားသုံးမှုကြောင့်

metaphor,

ပြောင်းပြန်ကျတဲ့

or misuse,

အဓိပ္ပါယ်ကို ဆောင်လာတတ်တယ်၊

like when sick or wicked are used to describe something literally amazing.

အံ့အားသင့်စရာကို ဖေါ်ပြရန် သုံးကြတဲ့ sick ဒါမှမဟုတ် wicked က အဲဒီလို သာဓကပါ။

စကားလုံးတွေကို အဲဒီလို နည်းများဖြင့် ဖွဲ့စည်းတီထွင်နိုင်တာ မှန်ပေမဲ့၊

But if words can be formed in all these ways,

why do some become mainstream while others fall out of use

တချို့ကို လူတွေအားလုံး ဝိုင်းပြီး သုံးလာကြတာမျိုး ရှိပေမဲ့၊ တချိန်တည်းမှာ

or never catch on in the first place?

တစ်ခါမှာမှ ပထမ နေရာမှာ ပေါ်မလာကြတာလဲ။

Sometimes, the answer is simple,

တစ်ခါတစ်ရံတွင် အဖြေဟာ ရိုးရိုးလေးပါ၊

as when scientists or companies give an official name to a new discovery

သိပ္ပံပညာရှင်တွေ ဒါမှမဟုတ် ကုမ္ပဏီတွေက တွေ့ရှိမှု ဒါမှမဟုတ် နည်းပးညာ အသစ်ကို

or technology.

တရားဝင် နားမည်ပေးကြလို့ပါ။

And some countries have language academies to make the decisions.

တချို့နိုင်ငံတွေမှာကျတော့ အဲဒီလို ဆုံးဖြတ် ပေးရန် ဘာသာစကားဆိုင်ရာ အဖွဲ့တွေ ရှိပါတယ်။

But for the most part, official sources like dictionaries

ဒါပေမဲ့ အများအားဖြင့် အဘိဓါန်တွေလို တရားဝင် ရင်းမြစ်တွေဟာ လက်ရှိ

only document current usage.

သုံးနေတာကိုသာ မှတ်တမ်းတင်ကြတာပါ။

New words don't originate from above, but from ordinary people

စကားလုံးသစ်တွေကို အထက်မှ ချပေးမရနိုင်ပါ၊ သာမန် လူတွေမှ ပေါ်ထွက်လာကြတာပါ၊

spreading words that hit the right combination

အသုံးတည့်မှုနဲ့ ထိထိမိမိရှိမှုကို မှန်ကန်စွာ ပေါင်းစပ် ပေးထားတဲ့

of useful and catchy.

စကားလုံးတွေသာ ပြန့်နှံ့လာကြတာပါ။

Take the word meme,

စကားလုံး meme ကို ယူကြည့်ကြပါစို့၊

coined in the 1970s by sociobiologist Richard Dawkins

၁၉၇၀ လွန်နှစ်များတုန်းက လူမှုဇီဝဗေဒ ပညာရှင် Richard Dawkins က

from the Ancient Greek for imitation.

တုပမှု ဆိုတဲ့ ရှေးဂရိ စကားလုံးမှ ရယူသုံးလိုက်တာပါ။

He used it to describe how ideas and symbols propagate through a culture

အတွေးအခေါ်များနဲ့ သင်္ကေတတွေက ယဉ်ကျေးမှု တစ်လျှောက် စိမ့်ဝင်နေပုံဟာ

like genes through a population.

မျိုးရိုးဗီဇက ပြည်သူတွေ အကြား စိမ့်ဝင် နေသလိုပဲ ဆိုတာကို ဖေါ်ပြရန် အတွက်ပါ။

With the advent of the Internet,

အင်တာနက် ထွန်းကားနေချိန်မှာ

the process became directly observable in how jokes and images

နောက်​ပြောင်မှုတွေနဲ့ ပုံတွေဟာ လူတွေအကြား တခဏအတွင်းမှာကို

were popularized at lightning speed.

ဟိုလေး တကျော် ဖြစ်လာတာကို တိုက်ရိုက် မြင်တွေ့နိုင်လာပါပြီ။

And soon, the word came to refer to a certain kind of image.

မကြာခင်တွင် ပုံရိပ် တချို့ကို ရည်ညွှန်းရန် စကားလုံးဟာ ပေါ်လာခဲ့ရပါတယ်။

ဒါကြောင့် meme က စကားလုံးတွေ ဘာသာစကားရဲ့ အစိတ်အပိုင်း ဖြစ်လာပုံကို ဖေါ်ပြနေတာသာမက၊

So meme not only describes how words become part of language,

the word is a meme itself.

အဲဒီစကားလုံးဟာ meme လည်း ဖြစ်နေပါတယ်။

And there's a word for this phenomenon of words that describe themselves:

မိမိကိုမိမိ ဖေါ်ပြကြတဲ့ စကားလုံးတွေရဲ့ သဘာဝအတွက် သုံးတဲ့စကားလုံး ရှိပါသေးတယ်-

autological.

autological ပါ။

Not all new words are created equal.

စာလုံး အသစ်တွေအားလုံးရဲ့ ကံကြမ္မာဟာ မတူကြပါ။

Some stick around for millennia,

တချို့ဆိုရင် ထောင်စုနှစ် အထိ ခံကြတယ်၊

some adapt to changing times,

တချို့ကျတော့ ခေတ်အလိုက် ပြောင်းနိုင်ကြတယ်၊

and others die off.

ကျန်တာတွေက ချုပ်ငြိမ်းကြရပါတယ်။

Some relay information,

တချို့က အချက်အလက်တွေကို တဆင့်လွှင့်ပေးတယ်၊

some interpret it,

တချို့ အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ပေးကြတယ်။

but the way these words are created

စကားလုံးတွေကို ဖန်တီးပေးခဲ့ပုံ၊

and the journey they take to become part of our speech

၎င်းတို့က ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ စကားထဲမှာ ပါဝင် လာဖို့ လာခဲ့ရတဲ့ ခရီးဟာ ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့

tells us a lot about our world and how we communicate within it.

ကမ္ဘာကြီးအကြောင်းနဲ့ ကျွန်ုပ်တို့ ဆက်သွယ် ပြောဆိုကြပုံကို ဖေါ်ပြနေကြပါတယ်။