Where do new words come from? - Marcel Danesi

1,322,363 views ・ 2017-09-07

TED-Ed


Videoni ijro etish uchun quyidagi inglizcha subtitrlarga ikki marta bosing.

Translator: Nazarbek Nazarov
00:07
Every year, about 1,000 new words are added to the Oxford English Dictionary.
0
7340
5531
Oksford ingliz tili lug'atida har yili 1000 ta yangi so'z paydo bo'ladi.
00:12
Where do they come from,
1
12871
1160
Ular qanday paydo bo'ladi
00:14
and how do they make it into our everyday lives?
2
14031
3596
va ular qanday qilib kundalik hayotimizga kirib keladi?
00:17
With over 170,000 words currently in use in the English language,
3
17627
4855
Hozirda ingliz tilida 170 000 dan ortiq so'z mavjud.
00:22
it might seem we already have plenty.
4
22482
3488
Shuni o'zi yetarlidek ko'rinadi.
00:25
Yet, as our world changes,
5
25970
1809
Biroq dunyomiz doimiy o'zgarishda,
00:27
new ideas and inventions spring forth,
6
27779
2332
yangi g'oyalar va ixtirolar paydo bo'lmoqda,
00:30
and science progresses,
7
30111
1670
ilm-fan rivojlanmoqda va oqibatda
00:31
our existing words leave gaps in what we want to express
8
31781
4550
tilimizda probellar paydo bo'ladi, ta'riflash uchun so'zlar topilmaydi.
00:36
and we fill those gaps in several ingenious,
9
36331
2740
Shunday ekan biz probellarni turli usullarda to'ldiramiz:
00:39
practical,
10
39071
986
sinalgan,
00:40
and occasionally peculiar ways.
11
40057
3794
noodatiy, va ba'zan murakkab yo'l bilan.
00:43
One way is to absorb a word from another language.
12
43851
3651
Masalan, so'z boshqa tildan kirib kelishi mumkin.
00:47
English has borrowed so many words over its history
13
47502
3219
Ingliz tili o'z tarixi davomida shuncha so'zlarni kiritganki,
00:50
that nearly half of its vocabulary comes directly from other languages.
14
50721
5788
zamonaviy ingliz tilidagi so'zlarning yarmi boshqa tillardan kirib keldan.
00:56
Sometimes, this is simply because the thing the word describes
15
56509
3219
Ba'zida bunga sabab, o'sha so'z bilan birgalikda
00:59
was borrowed itself.
16
59728
2510
yangi bir tushuncha ham kirib kelishidir.
01:02
Rome and France brought legal and religious concepts,
17
62241
3410
Qadimgi Rim va Fransiyadan Angliyaga qonunlar va din, va ular bilan
01:05
like altar and jury, to Medieval England,
18
65651
3240
birga yangi so'zlar, masalan, altar [mehrob] va jury [hakamlar],
01:08
while trade brought crops and cuisine,
19
68891
2691
savdo yo'llari orqali yangicha taomlar,
01:11
like Arabic coffee,
20
71582
1300
masalan, arab qahvasi,
01:12
Italian spaghetti,
21
72882
1531
italyan spagaettisi, hind karrisi
01:14
and Indian curry.
22
74413
2520
kirib kelgan. Va shunday ham bo'ladiki, boshqa bir
01:16
But sometimes, another language has just the right word
23
76933
3037
tilda nimanidir tasvirlash, murakkab bir g'oya yoki hisni
01:19
for a complex idea or emotion,
24
79970
2783
tasvirlash uchun mukammal bir so'z mavjud bo'ladi. Masalan
01:22
like naïveté
25
82753
1210
naïveté - soddalik,
01:23
machismo,
26
83963
1140
machismo [machizm]
01:25
or schadenfreude.
27
85103
2076
yoki schadenfreude [ichiqoralik].
01:27
Scientists also use classical languages to name new concepts.
28
87179
4254
Olimlar yangi tushunchalar so'zlarni uchun qadimgi tillardan olishadi.
01:31
Clone, for example, was derived from the Ancient Greek word for twig
29
91433
5021
Masalan, "klon" so'zi qadimgi yunonlardagi "ko'chat" so'zidan olingan.
01:36
to describe creating a new plant from a piece of the old.
30
96454
4559
Chunki eski o'simlikning ko'chatidan xuddi klon qilgandek, yangi o'simlik
01:41
And today, the process works both ways,
31
101013
3691
o'stirish mumkin. Bugungi kunda bu teskarisiga ishlaydi.
01:44
with English lending words like software to languages all over the world.
32
104704
5179
Chunki software kabi so'zlar ingliz tilidan dunyo bo'ylab har xil tillarga
01:49
Another popular way to fill a vocabulary gap
33
109883
4142
tarqalmoqda. Probellarni to'ldirishning boshqa bir samarali usuli ham bor.
01:54
is by combining existing words that each convey part of the new concept.
34
114025
5309
Yangi g'oyaning qismlarini anglatib keluvchi ikkita so'zni qo'shish yo'li.
01:59
This can be done by combining two whole words into a compound word,
35
119334
4031
Buning uchun ikkita oddiy so'zni bitta tarkibga birlashtirish mumkin. Masalan,
02:03
like airport
36
123365
1180
airport [aeroport]
02:04
or starfish,
37
124545
1681
yoki starfish [dengiz yulduzi].
02:06
or by clipping and blending parts of words together, like spork,
38
126226
4628
So'zlarning qismlarini qo'shib ham so'z hosil qilish mumkin, 'spork' [vilkaqoshiq]
02:10
brunch,
39
130854
790
brunch [branch]
02:11
or internet.
40
131644
1859
yoki "internet" so'zlariga o'xshab.
02:13
And unlike borrowings from other languages,
41
133503
2382
Boshqa tillardan olingan so'zlardan farqli o'laroq,
02:15
these can often be understood the first time you hear them.
42
135885
4709
bunday so'zlarning ma'nosini tezda ilib olish mumkin.
02:20
And sometimes a new word isn't new at all.
43
140594
3522
Ba'zida yangi so'zlar aslida bu eskirgan va esdan chiqqan so'zlardir.
02:24
Obsolete words gain new life by adopting new meanings.
44
144116
4079
Iste'moldan chiqqan eski so'zlar o'zlari- ning yangi ma'nosi bilan birga qaytadan
02:28
Villain originally meant a peasant farmer, but in a twist of aristocratic snobbery
45
148195
5260
kirib kelaveradi. Villain [yovuz] so'zi oddiy dehqon ma'nosini anglatgan, biroq
02:33
came to mean someone not bound by the knightly code of chivalry
46
153455
4601
aristokratlarning oliftaligi bilan, ritsarlik sharafiga loyiq bo'lmagan, ya'ni
02:38
and, therefore, a bad person.
47
158056
3270
yomon insonni anglatadigan bo'ldi. Geek [sho'ng'ib ketgan inson]
02:41
A geek went from being a carnival performer
48
161326
2781
deb aslida yarmarkalardagi masxarabozlarga aytishgan
02:44
to any strange person
49
164107
1729
Keyinchalik g'alati insonlarga, va
02:45
to a specific type of awkward genius.
50
165836
3960
nihoyat hozirgi ma'nosi — g'alati daholarga aytishni boshlashgan.
02:49
And other times, words come to mean their opposite through irony,
51
169796
4213
Yana shunaqasi bo'ladiki, ba'zi so'zlar ma'nosi butunlay qarama-qarshi ma'noga
02:54
metaphor,
52
174009
1078
ko'chadi. Kinoya sabab,
02:55
or misuse,
53
175087
2441
yoki shu so'zni noto'g'ri qo'llash natijasida.
02:57
like when sick or wicked are used to describe something literally amazing.
54
177528
6680
Masalan qandaydir maftunkor narsani 'sick' [kasal] yoki 'wicked' [yomon] deyishadi.
03:04
But if words can be formed in all these ways,
55
184208
2727
So'zlar shunchalar oson paydo bo'lar ekan,
03:06
why do some become mainstream while others fall out of use
56
186935
3802
lekin nega ba'zilari juda keng tarqaladi, ba'zilari esa vaqti bilan unutiladi?
03:10
or never catch on in the first place?
57
190737
3751
Ba'zilarini esa umuman yashab qolmasligini aytmasak ham bo'ladi.
03:14
Sometimes, the answer is simple,
58
194488
1750
Ba'zida savollarga javoblar oddiy.
03:16
as when scientists or companies give an official name to a new discovery
59
196238
4129
Masalan, olimlar va kompaniyalar yangi ixtiro yoki texnologiyalarga
03:20
or technology.
60
200367
2081
yangi nom berishadi, rasmiy nom.
03:22
And some countries have language academies to make the decisions.
61
202448
5601
Ba'zi davlatlarda so'zlar masalasida bosh qotiradigan butun boshli akademiyalar bor.
03:28
But for the most part, official sources like dictionaries
62
208049
3129
Lekin ko'p holatlarda rasmiy manbalar, asosan lug'atlar
03:31
only document current usage.
63
211178
2919
bu so'zlarning eskicha variantini namoyon qilishadi.
03:34
New words don't originate from above, but from ordinary people
64
214097
4532
Yangi so'zlar yuqoridan emas, quyidan, ya'ni oddiy insonlardan kelib chiqadi.
03:38
spreading words that hit the right combination
65
218629
3059
Ular oson esda qoluvchi va foydali so'zlarni
03:41
of useful and catchy.
66
221688
3262
maroq bilan talaffuz qilishadi va takrorlashadi.
03:44
Take the word meme,
67
224950
1470
Masalan, 'meme' so'zi. Bu so'z
03:46
coined in the 1970s by sociobiologist Richard Dawkins
68
226420
4558
sotsiobiolog Richard Dokinz tomonidan kiritilgan bo'lib, qadimgi yunon tilida
03:50
from the Ancient Greek for imitation.
69
230978
3561
"taqlid qilmoq" degan ma'noni anglatuvchi so'zdan kelib chiqqan.
03:54
He used it to describe how ideas and symbols propagate through a culture
70
234539
4330
U bu so'z bilan g'oyalar va timsollarning qanday qilib madaniyatga chuqur
03:58
like genes through a population.
71
238869
3312
kirib borishini tasvirlagan. Xuddi gen populyatsiyasi singari.
04:02
With the advent of the Internet,
72
242181
1539
Internet paydo bo'lishi bilan
04:03
the process became directly observable in how jokes and images
73
243720
4199
hazillar va rasmlarning qanchalar keng tarqalishi va mashhur bo'lishi
04:07
were popularized at lightning speed.
74
247919
3405
mumkin ekanligi misolida buning guvohi bo'ldik.
04:11
And soon, the word came to refer to a certain kind of image.
75
251324
4780
Juda tez orada bunday rasmlar aniq bir tasvir turini anglatishni boshladi.
04:16
So meme not only describes how words become part of language,
76
256104
3728
Shunday ekan "mem" so'zi nafaqat so'zlarning tilni bir qismiga aylanishini
04:19
the word is a meme itself.
77
259832
3550
anglatdi, balki uning o'zi ham memga aylandi.
04:23
And there's a word for this phenomenon of words that describe themselves:
78
263382
4409
Hattoki shunday so'zlar ham bor — o'zini ifodalab keluvchi so'zlar:
04:27
autological.
79
267791
2192
avtologik so'zlar.
04:29
Not all new words are created equal.
80
269983
2572
Hamma so'zlar bir-biriga qarshi emas.
04:32
Some stick around for millennia,
81
272555
2002
Ba'zilari ming yillab yashaydi,
04:34
some adapt to changing times,
82
274557
2324
ba'zilari vaqti bilan o'zgaradi,
04:36
and others die off.
83
276881
2606
ayrimlari hatto yo'q bo'lib ketadi.
04:39
Some relay information,
84
279487
1765
Ba'zilari axborot beradi, ba'zilari
04:41
some interpret it,
85
281252
1438
tarkibini ochib beradi, lekin
04:42
but the way these words are created
86
282690
2072
ularning qanday paydo bo'lishi va
04:44
and the journey they take to become part of our speech
87
284762
3007
nuqtimizning bir qismiga aylanish uchun qanday yo'lni bosib
04:47
tells us a lot about our world and how we communicate within it.
88
287769
4294
o'tgani bizga dunyo haqida va unda qanday muloqot qilishimiz haqda ma'lumot beradi.
Ushbu veb-sayt haqida

Ushbu sayt sizni ingliz tilini o'rganish uchun foydali bo'lgan YouTube videolari bilan tanishtiradi. Dunyo bo'ylab eng yaxshi o'qituvchilar tomonidan o'qitiladigan ingliz tili darslarini ko'rasiz. Videoni u yerdan o'ynash uchun har bir video sahifasida ko'rsatilgan inglizcha subtitrlarga ikki marta bosing. Subtitrlar video ijrosi bilan sinxronlashtiriladi. Agar sizda biron bir fikr yoki so'rov bo'lsa, iltimos, ushbu aloqa formasi orqali biz bilan bog'laning.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7