Where do new words come from? - Marcel Danesi

Translator: Chi Quách Reviewer: Hung Tran Phi

Mỗi năm, khoảng 1.000 từ mới được bổ sung vào từ điển tiếng anh Oxford.

Every year, about 1,000 new words are added to the Oxford English Dictionary.

Where do they come from,

Chúng đến từ đâu và đi vào đời sống của ta như thế nào?

and how do they make it into our everyday lives?

With over 170,000 words currently in use in the English language,

Với khoảng hơn 170.000 từ hiện được sử dụng trong tiếng Anh,

it might seem we already have plenty.

có vẻ như ta đã có rất nhiều từ vựng rồi.

Yet, as our world changes,

Dù vậy, thế giới luôn thay đổi

new ideas and inventions spring forth,

những ý tưởng và sáng tạo mới ra đời,

and science progresses,

khoa học ngày càng tiến bộ

our existing words leave gaps in what we want to express

những từ hiện có bị bỏ lại phía sau những gì ta muốn thể hiện

and we fill those gaps in several ingenious,

và chúng ta lấp đầy chúng bằng vài cách khéo léo, thiết thực,

practical,

đôi khi còn kỳ quặc.

and occasionally peculiar ways.

One way is to absorb a word from another language.

Một cách trong số đó là tiếp thu từ ngôn ngữ khác.

English has borrowed so many words over its history

Tiếng Anh, trước đây, từng vay mượn rất nhiều từ vựng.

that nearly half of its vocabulary comes directly from other languages.

Gần một nửa số từ vựng được vay mượn trực tiếp từ ngôn ngữ khác.

Sometimes, this is simply because the thing the word describes

Đôi lúc, thứ mà từ vựng mô tả cũng đơn giản là vay mượn.

was borrowed itself.

Rome and France brought legal and religious concepts,

Rome và Pháp mang những khái niệm pháp lý và tôn giáo

like altar and jury, to Medieval England,

như bàn thờ và bồi thẩm đoàn, tới nước Anh thời Trung Cổ,

while trade brought crops and cuisine,

trong khi thương mại mang tới cây trồng và ẩm thực

like Arabic coffee,

như cà phê Ả rập, mỳ Ý, và cà ri Ấn Độ.

Italian spaghetti,

and Indian curry.

But sometimes, another language has just the right word

Đôi khi, một ngôn ngữ khác có một từ chính xác

for a complex idea or emotion,

diễn tả một ý tưởng hay cảm xúc phức tạp.

like naïveté

như naiveté, machismo hay schadenfreude.

machismo,

or schadenfreude.

Scientists also use classical languages to name new concepts.

Các nhà khoa học sử dụng ngôn ngữ cổ điển để đặt tên các khái niệm mới.

Clone, for example, was derived from the Ancient Greek word for twig

Ví dụ, từ "hệ vô tính" (clone), bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp cổ " cành con".

to describe creating a new plant from a piece of the old.

để mô tả việc tạo ra một cây mới từ một phần của cây cũ.

And today, the process works both ways,

Ngày nay, quá trình này diễn ra theo cả 2 cách

with English lending words like software to languages all over the world.

với các từ vay mượn từ tiếng Anh như software phổ biến trên toàn thế giới.

Another popular way to fill a vocabulary gap

Một cách phổ biến khác để lấp đầy khoảng trống từ vựng

is by combining existing words that each convey part of the new concept.

là kết hợp 2 từ đã có, mỗi từ truyền đạt một phần ý nghĩa của khái niệm mới.

This can be done by combining two whole words into a compound word,

Có thể thực hiện bằng cách kết hợp toàn bộ 2 từ thành một từ ghép

like airport

như airport,

or starfish,

starfish,

or by clipping and blending parts of words together, like spork,

hay cắt ghép và kết hợp các phần của mỗi từ với nhau,

brunch,

như spork, brunch, hay internet.

or internet.

And unlike borrowings from other languages,

Không giống như vay mượn từ ngôn ngữ khác,

these can often be understood the first time you hear them.

những từ kiểu này có thể vừa nghe đã hiểu.

And sometimes a new word isn't new at all.

Vì vậy, đôi khi từ mới không "mới" chút nào.

Obsolete words gain new life by adopting new meanings.

Những từ cũ có cuộc sống mới bằng việc nhận thêm những ý nghĩa mới.

Villain originally meant a peasant farmer, but in a twist of aristocratic snobbery

Villain ban đầu có nghĩa nông nô, nhưng thói hợm hĩnh của quý tộc đã thay đổi

came to mean someone not bound by the knightly code of chivalry

ý nghĩa sang ám chỉ một người không bị ép buộc bởi tinh thần hiệp sĩ.

and, therefore, a bad person.

và do đó, là người xấu.

A geek went from being a carnival performer

"Geek" đối nghĩa từ người biểu diễn lễ hội cho bất kỳ ai,

to any strange person

to a specific type of awkward genius.

sang ám chỉ một kiểu thiên tài vụng về, nhàm chán.

And other times, words come to mean their opposite through irony,

Đôi khi, các từ lại mang nghĩa đối lập qua sự mỉa mai châm biếm,

metaphor,

phép ẩn dụ, hay sử dụng sai mục đích.

or misuse,

like when sick or wicked are used to describe something literally amazing.

như "sick" hay "wicked" được dùng để miêu tả những thứ đáng kinh ngạc.

But if words can be formed in all these ways,

Nhưng nếu các từ được tạo thành theo các cách này,

why do some become mainstream while others fall out of use

tại sao một số trở thành từ ngữ chính trong khi một số khác thì không

or never catch on in the first place?

hoặc không được ưa chuộng từ ngày đầu?

Sometimes, the answer is simple,

Đôi khi, câu trả lời rất đơn giản,

as when scientists or companies give an official name to a new discovery

như khi các nhà khoa học hay công ty đặt tên chính thức cho một khám phá

or technology.

hoặc công nghệ mới.

And some countries have language academies to make the decisions.

Một số quốc gia có học viện ngôn ngữ để ra các quyết định.

But for the most part, official sources like dictionaries

Nhưng phần lớn các nguồn chính thống như từ điển

only document current usage.

chỉ ghi chép lại cách sử dụng hiện hành của từ ngữ.

New words don't originate from above, but from ordinary people

Từ mới không phải ở từ điển mà ra, mà do những người thường

spreading words that hit the right combination

truyền bá những từ vừa bắt tai vừa hữu ích.

of useful and catchy.

Take the word meme,

Ví dụ như "meme",

coined in the 1970s by sociobiologist Richard Dawkins

được nhà sinh học xã hội Richard Dawkins đưa ra vào những năm 1970s

from the Ancient Greek for imitation.

từ "imitation" trong tiếng Hy Lạp cổ.

He used it to describe how ideas and symbols propagate through a culture

Ông dùng nó để mô tả cách ý tưởng, biểu tượng truyền bá trong một nền văn hóa,

like genes through a population.

giống như các gen trong quần thể.

Với sự xuất hiện của internet,

With the advent of the Internet,

the process became directly observable in how jokes and images

quá trình này trở nên dễ nhận thấy khi mà những lời đùa và hình ảnh

were popularized at lightning speed.

được phổ biến với tốc độ cực nhanh.

And soon, the word came to refer to a certain kind of image.

Không lâu sau, từ này được dùng để nói đến một loại hình ảnh nhất định.

So meme not only describes how words become part of language,

Như vậy, "meme" không chỉ mô tả cách từ vựng trở thành một phần của ngôn ngữ,

the word is a meme itself.

bản thân nó cũng đã là một "meme".

And there's a word for this phenomenon of words that describe themselves:

Cũng có một từ để chỉ hiện tượng các từ ngữ mô tả chính mình:

autological.

"autological"

Not all new words are created equal.

Không phải tất cả các từ mới đều được tạo ra đồng đều.

Some stick around for millennia,

Một số không thay đổi hàng thiên niên kỷ,

some adapt to changing times,

một số thích nghi với thời gian và số khác thì biến mất.

and others die off.

Some relay information,

Một số chuyển tiếp thông tin, một số giải thích nó,

some interpret it,

but the way these words are created

nhưng cách các từ này được tạo ra

and the journey they take to become part of our speech

và hành trình trở thành một phần trong cuộc hội thoại

tells us a lot about our world and how we communicate within it.

cho ta biết nhiều điều về thế giới và cách ta giao tiếp trong thế giới ấy.