Where do new words come from? - Marcel Danesi

Translator: Buyantogtokh Dorj Reviewer: Sundari Enkhtugs

Every year, about 1,000 new words are added to the Oxford English Dictionary.

Жил бүр ойролцоогоор 1000 гаруй шинэ үг Оксфорд толь бичигт нэмэгддэг.

Where do they come from,

Эдгээр үгс хаанаас үүсч,

and how do they make it into our everyday lives?

бидний өдөр тутмын амьдралд нэвтэрдэг юм бэ?

With over 170,000 words currently in use in the English language,

170 мянга гаруй үг хэллэг Англи хэлэнд тогтмол хэрэглэгддэг.

it might seem we already have plenty.

Энэ нь хангалттай их мэт санагдаж байгаа байх.

Yet, as our world changes,

Манай дэлхий өөрчлөгдөж байгаа учраас

new ideas and inventions spring forth,

шинэ санаа болон бүтээлүүд,

and science progresses,

шинжлэх ухааны дэвшилтүүд гарахад

our existing words leave gaps in what we want to express

одоо байгаа үгийн баялаг бидний юу хэлэх гээд байгааг орхигдуулах нь бий.

and we fill those gaps in several ingenious,

Бид энэхүү хэсгийг нөхөхийн тулд хэд хэдэн

ухаалаг, практик,

practical,

and occasionally peculiar ways.

заримдаа онцгой аргуудыг ашигладаг.

One way is to absorb a word from another language.

Үг бүтээх нэг арга нь өөр өөр хэлний үгийг нэгтгэх юм.

English has borrowed so many words over its history

Түүхэн явцад англи хэлний үгийн сангийн бараг тал нь

that nearly half of its vocabulary comes directly from other languages.

бусад хэлнээс маш олон үгийг шууд зээлсэн байдаг.

Sometimes, this is simply because the thing the word describes

Заримдаа зээлсэн үг нь тухайн зүйлийг дүрсэлж байдаг тул

was borrowed itself.

зээлэх нь хялбар байдаг.

Rome and France brought legal and religious concepts,

Ром, Францаас хуулийн болон шашны ойлголттой холбоотой үгс болох

like altar and jury, to Medieval England,

сүм хийд, шүүх засаглалын гэх мэт үгийг зээлсэн.

while trade brought crops and cuisine,

Дундаж зууны Англи улсад худалдаа арилжаагаар дамжин

like Arabic coffee,

хоол хүнс, буудай тариа авчрахдаа

Italian spaghetti,

Араб кофе, Итали гоймон,

and Indian curry.

Энэтхэг амтлагч гэх мэт үгийг зээлсэн.

But sometimes, another language has just the right word

Гэвч заримдаа өөр хэлэнд ойлгомжгүй санаа бодол,

for a complex idea or emotion,

сэтгэл хөдлөлийг илэрхийлэх оновчтой үг байдаг.

Жишээ нь, "naïveté" [гэнэн байдал],

like naïveté

machismo,

"machismo" [дарангуйлан захирагч],

or schadenfreude.

"schadenfreude" [бусдын зовлонгоор жаргал хийх].

Scientists also use classical languages to name new concepts.

Эрдэмтэд мөн шинэ ухагдахуунуудыг тайлбарлахдаа классик хэлнээс зээлдэг.

Clone, for example, was derived from the Ancient Greek word for twig

Жишээ нь, "clone" гэдэг үг нь эртний грек хэлний саваа гэсэн үгнээс гаралтай ба

to describe creating a new plant from a piece of the old.

өмнө байсан төрлөөс шинэ төрлийн ургамал гаргаж авахыг дүрсэлдэг.

And today, the process works both ways,

Өнөөдөр энэ процесс аль аль чиглэлд явагддаг бөгөөд

with English lending words like software to languages all over the world.

англи хэлнээс яг л "програм" гэдэг үг шиг олон орны хэлэнд үг зээлүүлж байна.

Another popular way to fill a vocabulary gap

Үгийн санг бүрдүүлэх өөр нэг алдартай арга нь

is by combining existing words that each convey part of the new concept.

шинэ ухагдахууныг илэрхийлэхүйц үгнүүдийг нэгтгэх байдаг.

This can be done by combining two whole words into a compound word,

Энэ нь хоёр үгийг бүхэлд нь нийлмэл үг болгон нэгтгэдэг:

like airport

"airport" [онгоцны буудал]

or starfish,

''starfish" [далайн од] гэх мэт.

or by clipping and blending parts of words together, like spork,

Эсвэл үг товчлох болон үгийн хэсгийг хооронд нь нэгтгэдэг.

Жишээ нь, "spork" [халбаган сэрээ], "brunch" [бага үдийн зоог], '"internet".

brunch,

or internet.

And unlike borrowings from other languages,

Энэ аргачлал бусад хэлнээс үг зээлэхээс ялгаатай нь

these can often be understood the first time you hear them.

үгийг анх сонсоход л ойлгомжтой байдаг.

And sometimes a new word isn't new at all.

Заримдаа шинэ үг нь огтхон ч шинэ байдаггүй.

Obsolete words gain new life by adopting new meanings.

Хуучирсан үг шинэ утга санааг гаргахын тулд хэрэглээнд дахин нэвтэрдэг.

Villain originally meant a peasant farmer, but in a twist of aristocratic snobbery

"Villain" гэдэг үг анх эгэл тариачин гэсэн утгатай үг байсан ч,

язгууртанд хамааралгүй байдал нь тэрслэгч мэтээр ойлгогдох болсноор

came to mean someone not bound by the knightly code of chivalry

одоо "муу хүн" гэсэн утгатай болсон.

and, therefore, a bad person.

A geek went from being a carnival performer

"Geek" гэдэг нь багт наадамд үзүүлбэр үзүүлдэг хүнийг хэлдэг байсан ч,

to any strange person

танил биш хүн,

to a specific type of awkward genius.

цаашлаад эв хавгүй ч "толгой сайтай" хүнийг хэлэх болсон.

And other times, words come to mean their opposite through irony,

Зарим тохиолдолд үгс нь егөөдөл, зүйрлэл, буруу хэрэглээнээс үүдэн

metaphor,

эсрэг утгыг илэрхийлдэг болсон нь ч бий.

or misuse,

like when sick or wicked are used to describe something literally amazing.

Ямар нэгэн зүйлийг гайхалтай гэхдээ "sick" [өвчтэй], "wicked" [лайтай] зэрэг

угтаа сөрөг үгсийг хэрэглэдэг.

But if words can be formed in all these ways,

Гэхдээ үгсийг ийм олон төрлөөр шинээр бүтээдэг байхад

why do some become mainstream while others fall out of use

зарим нь ихээр хэрэглэгдэж, зарим нь мартагдан үлдэж

or never catch on in the first place?

эсвэл хэзээ ч хэрэглээнд нэвтэрдэггүй юм бэ?

Sometimes, the answer is simple,

Заримдаа хариулт маш энгийн байдаг.

as when scientists or companies give an official name to a new discovery

Эрдэмтэд, компаниуд нь шинэ нээлт эсвэл технологийг олж нээхдээ

or technology.

албан ёсны нэрийг өгдөг.

And some countries have language academies to make the decisions.

Мөн зарим оронд хэл шинжээчид үгийг хэрэглэх эсэхийг шийддэг.

But for the most part, official sources like dictionaries

Гэхдээ хамгийн гол шалтгаан нь толь бичиг зэрэг албан баримт бичиг

only document current usage.

үгийн тухайн үеийн хэрэглээг л баримтжуулдаг.

New words don't originate from above, but from ordinary people

Шинэ үгсийг өмнө дурдсан хүмүүс биш, энгийн хүмүүс

spreading words that hit the right combination

хялбар, чихэнд сонсголонтой байдлаар

of useful and catchy.

хэрэглэж дадсанаар хэрэглээнд нэвтрүүлдэг.

Take the word meme,

"Meme" гэдэг үгийг жишээ нь

coined in the 1970s by sociobiologist Richard Dawkins

1970-аад онд социологич Ричард Докинс

эртний грек хэлний "дуурайх" гэсэн үгнээс бүтээжээ.

from the Ancient Greek for imitation.

He used it to describe how ideas and symbols propagate through a culture

Тэрээр аливаа үзэл санаа, билэгдэл нь соёлоор дамжих үйл явцыг

like genes through a population.

хүн амын дунд ген дамжихтай адил хэмээн тайлбарласан.

With the advent of the Internet,

Интернэт бий болсноор

the process became directly observable in how jokes and images

энэ үйл явц нь тоглоом шоглоом, зургаар дамжин

were popularized at lightning speed.

гэрлийн хурдаар тарж буйг бид шууд харж байгаа билээ.

And soon, the word came to refer to a certain kind of image.

Удалгүй энэ үг нь тодорхой дүр зургийг илэрхийлэх болсон.

So meme not only describes how words become part of language,

Меме нь үг хэрхэн соёлын нэг хэсэг болж байгааг тодорхойлоод зогсохгүй,

the word is a meme itself.

өөрөө "meme"-н нэг жишээ юм.

And there's a word for this phenomenon of words that describe themselves:

Өөрөө өөрийгөө дүрсэлдэг үгсийг тодорхойлж байгааг

autological.

"autological" [автологик] гэнэ.

Not all new words are created equal.

Шинэ үг бүр эн тэнцүү үүсдэггүй.

Some stick around for millennia,

Зарим нь зуун жилийн турш хэрэглэгддэг,

some adapt to changing times,

зарим нь цаг хугацааны эрхээр өөрчлөгддөг,

and others die off.

зарим нь устдаг.

Some relay information,

Зарим нь мэдээллийг хүргэж,

some interpret it,

зарим нь хөрвүүлж байдаг ч

but the way these words are created

үг хэрхэн бүтэх, хэрхэн бидний хэрэглээнд нэвтрэх нь

and the journey they take to become part of our speech

бидний бүтээж буй ертөнц болон хэрхэн хоорондоо харилцаж байгааг

tells us a lot about our world and how we communicate within it.

илтгэх нэгэн чухал хэлбэр юм.