Where do new words come from? - Marcel Danesi

Tłumaczenie: A. Konstancja Wiszniewska Korekta: Ola Królikowska

[Czy wiecie, skąd wzięło się słowo "clue", czyli wskazówka?"]

[Na końcu lekcji zostawiliśmy wskazówkę.]

Słownik Oxford English co roku dodaje około tysiąca nowych słów.

Every year, about 1,000 new words are added to the Oxford English Dictionary.

Where do they come from,

Skąd się one biorą

and how do they make it into our everyday lives?

i jak wchodzą w codzienne użycie?

With over 170,000 words currently in use in the English language,

Ponad 170 tysięcy słów w użyciu w języku angielskim

it might seem we already have plenty.

może się wydać ogromną liczbą.

Yet, as our world changes,

Ale świat się zmienia,

new ideas and inventions spring forth,

powstają nowe idee i wynalazki,

and science progresses,

rozwija się nauka,

our existing words leave gaps in what we want to express

więc w języku pojawiają się luki w treściach, które chcemy wyrazić.

and we fill those gaps in several ingenious,

Zapełniamy te luki na parę sprytnych,

practical,

praktycznych,

and occasionally peculiar ways.

a czasem dziwnych sposobów.

One way is to absorb a word from another language.

Jeden to zapożyczanie słów z innego języka.

English has borrowed so many words over its history

W ciągu swojej historii angielski zapożyczył tak wiele wyrazów,

that nearly half of its vocabulary comes directly from other languages.

że prawie połowa słów pochodzi bezpośrednio z innych języków.

Sometimes, this is simply because the thing the word describes

Czasami opisywana rzecz

was borrowed itself.

sama była zapożyczeniem.

Rome and France brought legal and religious concepts,

Starożytny Rzym i Francja dały średniowiecznej Anglii

like altar and jury, to Medieval England,

pojęcia prawnicze i religijne, jak ołtarz czy jury,

while trade brought crops and cuisine,

a drogą handlową przybyły pojęcia kulinarne,

like Arabic coffee,

jak kawa arabska,

Italian spaghetti,

włoskie spaghetti

and Indian curry.

i indyjskie curry.

But sometimes, another language has just the right word

Czasami inny język ma idealne słowo

for a complex idea or emotion,

na złożone pojęcie albo uczucie,

like naïveté

jak naïveté,

machismo,

machismo

or schadenfreude.

czy schadenfreude.

Scientists also use classical languages to name new concepts.

Do tworzenia nowych pojęć naukowcy wykorzystują też języki klasyczne.

Clone, for example, was derived from the Ancient Greek word for twig

Od starogreckiego słowa gałązka pochodzi słowo klon,

to describe creating a new plant from a piece of the old.

które opisuje nową roślinę powstałą z kawałka starej.

And today, the process works both ways,

Dziś ten proces działa w obie strony.

with English lending words like software to languages all over the world.

Angielski użycza językom całego świata słów typu software.

Another popular way to fill a vocabulary gap

Innym popularnym sposobem wypełnienia luki w leksyce

is by combining existing words that each convey part of the new concept.

jest łączenie istniejących słów.

This can be done by combining two whole words into a compound word,

Można połączyć całe słowa w słowo złożone,

like airport

jak airport - lotnisko,

or starfish,

czy starfish - rozgwiazda,

or by clipping and blending parts of words together, like spork,

albo połączyć fragmenty słów, jak spork,

brunch,

brunch

or internet.

czy internet.

And unlike borrowings from other languages,

W przeciwieństwie do zapożyczeń,

these can often be understood the first time you hear them.

można je zrozumieć, nawet słysząc po raz pierwszy.

And sometimes a new word isn't new at all.

Czasem nowe słowo wcale nie jest nowe.

Obsolete words gain new life by adopting new meanings.

Przestarzałe słowa otrzymują nowe życie, przyjmując nowe znaczenia.

Villain originally meant a peasant farmer, but in a twist of aristocratic snobbery

"Villain" najpierw był wieśniakiem, ale arystokratyczny snobizm

came to mean someone not bound by the knightly code of chivalry

zrobił z niego kogoś, kogo nie obowiązuje kodeks rycerski,

and, therefore, a bad person.

a więc złego człowieka.

A geek went from being a carnival performer

"Geek" występował w widowiskach karnawałowych,

to any strange person

potem stał się nieznajomym,

to a specific type of awkward genius.

a na koniec niezdarnym geniuszem.

And other times, words come to mean their opposite through irony,

Czasami słowa zaczynają znaczyć coś zupełnie przeciwnego przez ironię,

metaphor,

przenośnię

or misuse,

albo niewłaściwe użycie,

like when sick or wicked are used to describe something literally amazing.

jak sick, czyli chory, lub wicked, czyli niegodziwy,

do opisania czegoś wspaniałego.

But if words can be formed in all these ways,

Skoro można tworzyć słowa na tyle sposobów,

why do some become mainstream while others fall out of use

czemu przyjmują się tylko niektóre, a inne wychodzą z użycia

or never catch on in the first place?

albo w ogóle nie trafiają do obiegu?

Sometimes, the answer is simple,

Czasami odpowiedź jest prosta,

as when scientists or companies give an official name to a new discovery

jak wtedy, gdy naukowcy lub firmy nadają oficjalną nazwę nowemu odkryciu

or technology.

albo nowej technologii.

And some countries have language academies to make the decisions.

W niektórych państwach decyzje podejmują językoznawcy.

But for the most part, official sources like dictionaries

Ale w większości przypadków oficjalne źródła, jak słowniki,

only document current usage.

zawierają tylko słowa używane obecnie.

New words don't originate from above, but from ordinary people

Nowe słowa nie biorą się znikąd, tylko wymyślają je zwykli ludzie,

spreading words that hit the right combination

rozpowszechniający słowa,

of useful and catchy.

które są i praktyczne, i chwytliwe.

Take the word meme,

Weźmy słowo mem,

coined in the 1970s by sociobiologist Richard Dawkins

wymyślone w latach 90. przez socjobiologa Richarda Dawkinsa

from the Ancient Greek for imitation.

na bazie starogreckiego słowa imitacja.

He used it to describe how ideas and symbols propagate through a culture

Dawkins pokazał, że idee i symbole krzewią się poprzez kulturę,

like genes through a population.

podobnie jak geny w populacji ludzkiej.

With the advent of the Internet,

Z nadejściem internetu

the process became directly observable in how jokes and images

najlepiej pokazują to dowcipy i obrazki

were popularized at lightning speed.

błyskawicznie rozpowszechniane w sieci.

And soon, the word came to refer to a certain kind of image.

Mem szybko zaczął oznaczać określony typ obrazków.

So meme not only describes how words become part of language,

Mem nie tylko opisuje, jak słowa stały się częścią języka.

the word is a meme itself.

Samo słowo mem jest memem.

And there's a word for this phenomenon of words that describe themselves:

Istnieją też słowa opisujące same siebie,

autological.

czyli słowa autologiczne.

Not all new words are created equal.

Nie wszystkie słowa są równe.

Some stick around for millennia,

Niektóre istnieją tysiące lat,

some adapt to changing times,

inne się zmieniają,

and others die off.

inne wymierają.

Some relay information,

Niektóre przekazują informacje,

some interpret it,

inne je interpretują,

but the way these words are created

ale sposób, w jaki powstają,

and the journey they take to become part of our speech

i podróż, jaką przebywają, żeby stać się częścią naszej mowy,

tells us a lot about our world and how we communicate within it.

wiele mówi o świecie i o tym, jak się porozumiewamy.