What causes kidney stones? - Arash Shadman

ကျောက်ကပ် ကျောက်တည်မှုရဲ့ အ​ကြောင်းရင်းများ - Arash Shadman

Translator: Sanda Aung Reviewer: Myo Aung

The biggest kidney stone on record weighed more than a kilogram

ကျောက်ကပ်ထဲ တွေ့ခဲ့ရတဲ့ စံချိန်တင် ကျောက်ဟာ တစ်ကီလိုဂရမ်ကျော် လေးခဲ့ပါတယ်

and was 17 centimeters in diameter.

၎င်းရဲ့အချင်းဟာ ၁၇ စင်တီမီတာ ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။

The patient didn't actually swallow a stone the size of a coconut.

အုန်းသီးအရွယ်ရှိတဲ့ အဲဒီလို ကျောက်ကို လူနာဟာ မျိုချခဲ့တာ မဟုတ်ပါ။

Kidney stones form inside the body,

ကျောက်ကပ် ကျောက်တွေဟာ ခန္ဓာကိုယ် အတွင်းမှာ ပေါ်လာတတ်ပါတယ်၊

but unfortunately, they're extremely painful to get out.

၎င်းတို့ကို ထုတ်ယူရေးကိစ္စဟာ သိပ်ကို နာကျင်တတ်ပါတယ်။

A kidney stone is a hard mass of crystals that can form in the kidneys,

ကျောက်ကပ် ကျောက်ဆိုတာက ကျောက်ကပ်၊ ဆီးလမ်းကြောင်း၊ ဆီးအိမ်၊

ureters,

ဆီးထွက်ရာ၊

bladder,

စတဲ့နေရာတွေမှာ

or urethra.

ပေါ်လာပြီး တည်နေနိုင်ပါတယ်။

Urine contains compounds that consist of calcium,

ဆီးထဲမှာ ကယ်လစီယမ်၊ ဆိုဒီယမ်၊ ပိုတက်ဆီယံ

sodium,

oxalate၊

potassium,

ပိုတက်စီယမ်,

oxalate,

oxalate,

uric acid,

uric acid နဲ့

and phosphate.

ဖော့စဖိတ် စတဲ့ ဒြပ်ပေါင်းတွေ ပါဝင်ပါတယ်။

If the levels of these particles get too high,

အဲဒီလို အမှုန်တွေရဲ့ ပါဝင်မှုနှုန်းက သိပ်မြင့်မလားမယ်၊

or if urine becomes too acidic or basic,

ဒါမှမဟုတ် ဆီးထဲ အက်စစ်ဓာတ် ပြင်းလာမယယ် ဒါမှမဟုတ် အ​ခြေခံသဘောကို ဆောင်လာပါက၊

the particles can clump together and crystallize.

အဲဒီအမှုန်တွေဟာ ပေါင်းစည်းလျက် ဓာတ်ဆားပွင့် ဖြစ်လာနိုင်ကြပါတယ်။

Unless the problem is addressed,

အဲဒီပြဿနာကို မကုစားဖြစ်လျှင်၊

the crystals will gradually grow over a few weeks, months, or even years,

အဲဒီဓာတ်ဆားပွင့်တွေဟာ ရက်သတ္တပါတ်များ၊ လများ ဒါမှမဟုတ် နှစ်တွေ အကြာတွင်၊

forming a detectable stone.

ရှာတွေ့လို့ရနိုင်တဲ့ ကျောက်တုံး ဖြစ်လာပါတယ်။

Calcium oxalate is the most common type of crystal to form this way,

Calcium oxalate ဟာ အဲဒီလိုနည်းဖြင့် အများဆုံး ပေါ်လာတတ်တဲ့ ကျောက်မျိုးပါ။

and accounts for about 80% of kidney stones.

ကျောက်ကပ် ကျောက်တွေ အားလုံးအနက် ၈၀% က အဲဒါမျိုးတွေပါ။

Less common kidney stones are made of calcium phosphate, or uric acid.

ပိုတွေ့ခဲတဲ့ ဒီ့ပြင်ကျောက်ကပ် ကျောက်တွေက ကယ်လစီယမ်ဖော့စဖိတ်၊ ယူရစ်အက်စစ် ကျောက်ပါ။

A slightly different type of stone

နည်းနည်း ပုံစံမတူတဲ့ ကျောက်တစ်မျိုးကျတော့

made of the minerals magnesium ammonium phosphate, or struvite,

မဂ္ဂနီဆီယမ် အမိုနီယံ ဖော့စဖိတ် ဒါမှမဟုတ် struvite ဒြပ်ပေါင်းစုမှ ပေါ်လာတတ်ပြီး

can be caused by bacterial infection.

ဘက်တီးရီးယား ရောဂါပိုးကူးစက်မှုကြောင့် ဖြစ်လာတတ်ပါတယ်။

And even rarer stones can result from genetic disorders

ရှားရှားပါးပါး ကျောက်တစ်ချို့ဆိုရင် မျိုးရိုးဗီဇ ပြဿနာတွေကြောင့် နဲ့ အချို့သော

or certain medications.

သောက်ဆေးတွေ​ကြောင့် ပ​ေါ်လာနိုင်ကြပါတယ်။

A kidney stone can go undetected until it starts to move.

ကျောက်ကပ် ကျောက် မရွေ့မချင်း ရှာမတွေ့တတ်ပါဘူး။

When a stone travels through the kidney and into the ureter,

ကျောက် တစ်ခုက ကျောက်ကပ်နဲ့ ဆီးလမ်း​ကြောင်းကို ဖြတ်သွားတဲ့ အခါမှာ၊

its sharp edges scratch the walls of the urinary tract.

၎င်းရဲ့ ချွန်ထက်တဲ့ အနားတွေက ဆီးလမ်းကြောင်းရဲ့ နံရံတွေကို ခြစ်တတ်ပါတယ်။

Nerve endings embedded in this tissue transmit excruciating pain signals

အဲဒီ တစ်သျှူးတွေထဲက အာရုံကြောတွေက အရမ်းကို နာကျင်နေတဲ့ အချက်ပြမှုတွေကို

through the nervous system.

အာရုံကြောစနစ်ထံသို့ စေလွှတ်ကြပါတယ်။

And the scratches can send blood flowing into the urine.

ပြီးတော့ အဲဒီလို ခြစ်ရာတွေကြောင့် ဆီးထဲမှာ သွေးတွေပါလာနိုင်ပါတယ်။

အဲဒီတချိန်တည်းမှာ မအီမသာဖြစ်မှု လက္ခဏာတွေ၊ ပျို့အန်ချင်တဲ့ လက္ခဏာတွေ

This can be accompanied by symptoms of nausea,

vomiting,

တွေ့နိုင်ပါတယ်။

and a burning sensation while urinating.

ပြီးတော့ ဆီးသွားရင် စပ်ဖျဉ်းဖျဉ်း နာကျင်တာ ခံစားရနိုင်ပါတယ်။

If a stone gets big enough to actually block the flow of urine,

အဲဒီလို ကျောက်ဟာ ကြီးလွန်းလို ဆီးလမ်း​ကြောင်းကို ပိတ်ဆို့မိလိုက်ပါက၊

it can create an infection, or back flow,

ကူးစက်ရောဂါ ဒါမှမဟုတ် နောက်ပြန် စီးဆင်းမှုကို ဖြစ်စေနိုင်ပြီး

and damage the kidneys themselves.

ကျောက်ကပ်များ ကိုယ်၌ကို ထိခိုက်စေနိုင်ပါတယ်။

But most kidney stones don't become this serious,

ဒါပေမဲ့ ကျောက်ကပ် ကျောက်အများစုက ပြဿနာကို မဖန်တီးကြသလို

or even require invasive treatment.

စွက်ဖက် ကုသပေးရန် မလိုတတ်ပါ။

Masses less than five millimeters in diameter

အချင်း ငါးမီလီမီတာထက် သေးတဲ့ ထုထယ်မျိုးဆိုရင်

will usually pass out of the body on their own.

သူတို့ဘာသာသူတို့ ခန္ဓာကိုယ်ထဲက နေပြီး ထွက်သွားကြမှာပါ။

A doctor will often simply recommend drinking large amounts of water

အဲဒီလို ထွက်သွားမှု မြန်ဆန်လာစေရန် ဆရာဝန်က ရေကို တအားသောက်ပေးရန်

to help speed the process along,

အကြံပေးတတ်ပြီး နာကျင်မှု

and maybe taking some pain killers.

သက်သာစေရန် ဆေးတချို့ကို သောက်ခိုင်းနိုင်ပါတယ်။

If the stone is slightly larger, medications like alpha blockers

ကျောက်က နည်းနည်းလေး ပိုကြီးရင်၊ alpha blocker ကဲ့သို့ ဆေးတွေက

can help by relaxing the muscles in the ureter

ဆီးလမ်းကြောင်း တလျှောက် ကြွက်သားတွေကို ပြေလျော့လာစေခြင်းဖြင့်

and making it easier for the stone to get through.

၎င်းတို့ကို လွယ်ကူစွာ ထွက်သွားအောက် ထောက်ကူပေးနိုင်ကြပါတယ်။

Another medication called potassium citrate

potassium citrate ဆိုတဲ့ နောက်ဆေး တစ်မျိုးကျတော့

can help dissolve the stones by creating a less acidic urine.

ဆီးရဲ့ အက်စစ်ဓာတ်ကို လျှော့ချပေးခြင်းဖြင့် ကျောက်တွေ ကျေပျက်သွားစေနိုင်ပါတယ်။

For medium-sized stones up to about ten millimeters,

တစ်ဆယ်မီလီမီတာအထိ ရှိကြတဲ့ အလတ်စား ကျောက်များကိစ္စမျိုးမှာ၊

one option is pulverizing them with soundwaves.

တစ်ခုလုပ်နိုင်တာက အသံလှိုင်းများဖြင့် ချေဖျက်ပစ်မှု ဖြစ်ပါတယ်။

Extracorporeal shock wave lithotripsy uses high-intensity pulses

ကျောက်ဆီကို တိုက်ရိုက် ဦးတည်ပေးထားတဲ့ အသံလွန်စွမ်းအင်တွေရဲ့

of focused ultrasonic energy aimed directly at the stone.

Extracorporeal shock wave lithotripsy ကို သုံးရနိုင်ပါတယ်။

The pulses create vibrations inside the stone itself

အဲဒါက ကျောက်ကိုယ်၌ထဲမှာကို တုန်ခါမှုကို ဖန်တီးပေးလျက်

and small bubbles jostle it.

ပူဖောင်းလေးတွေဖြင့် ထိုးဆွပေးပါတယ်။

These combined forces crush the stone into smaller pieces

အဲဒီလို စွမ်းအားတွေကို ပေါင်းစပ်လိုက်မှုက ကျောက်ကို သေးအောင် ကျိတ်ခွဲပစ်ပါတယ်။

that can pass out of the body more easily.

၎င်းတို့ဟာ ခန္ဓာကိုယ်ထဲကနေပြီး ပိုလွယ်ကူစွာ ထွက်သွားနိုင်ကြမှာပါ။

But zapping a stone with sound doesn't work as well

ဒါပေမဲ့ ကျောက်က သိပ်ကိုကြီးနေရင် အသံနည်းဖြင့် ကျိတ်ခွဲနည်းဟာ

if it's simply too big.

အလုပ်ကောင်းကောင်း မဖြစ်နိုင်ပါ။

So sometimes, more invasive treatments are necessary.

အဲဒါကြောင့် တခါတရံတွင် ဆေးကုသမှုများဖြင့် ကူးပေးရန် လိုပါမယ်။

A rigid tube called a stent can be placed in the ureter to expand it.

စတင့်ခေါ် အမာစားပြွန်လေးကို ဆီးလမ်း ကြောင်းမှာ ထည့်ပေးပြီး ချဲ့ပေးနိုင်ပါတယ်။

Optical fibers can deliver laser pulses to break up the stone.

ကျောက်ကို ခွဲစိတ်ပစ်ရန် optical အမျှင်နဲ့ လေဆာစေ့ဆော်ချက်ကို ပို့လွှတ်နိုင်ပါတယ်။

Stones can also be surgically removed through an incision

ကျောက်တွေကို ခွဲစိတ်နည်းဖြင့်လည်း ထုတ်ယူပေးလို့ ရနိုင်ပါသေးတယ်။

in the patient's back or groin.

လူနာရဲ့ နောက်ကျော ဒါမှဟမုတ် ပေါင်ခြံထဲမှ ခွဲစိတ်ရနိုင်ပါတယ်။

What about just avoiding kidney stones in the first place?

အဲဒီလို ကျောက်ကပ် ကျောက်တွေ ဖြစ်မလာ အောင် ရှောင်ရှားလို့ကို မရနိုင်ဘူးလား။

For people prone to them,

အဲဒီလို ဖြစ်ဖို့ အလားအလာရှိပုံရသူကို

their doctor may recommend drinking plenty of water,

ဆရာဝန်တွေက ရေကို များများ သောက်ပေးဖို့ အကြံပြုပါလိမ့်မယ်၊

which dilutes the calcium oxalate and other compounds

နာကျင်ဖွယ်ရာ ကျောက်တွေကို ဖန်တီးပေးကြတဲ့ calcium oxalate နဲ့

that eventually build up into painful stones.

အခြားဒြပ်ပေါင်းတွေထဲ ရေကို ထည့်ရောပေးကြပါလိမ့်မယ်။

Foods like potato chips,

အာလူးကြော်၊

spinach,

ဟင်းနုနွယ်ရွက်၊

rhubarb,

ရူဗတ်၊

and beets are high in oxalate,

နဲ့ သကြားမုန်လာ လိုအရာများထဲမှာ oxalate များတတ်လို့၊

so doctors might advise limiting them.

ဆရာဝန်တွေက စားသုံးမှု ကန့်သတ်ရန် အကြံပေးပါလိမ့်မယ်။

Even though calcium is often found in stones,

ခုနက ကျောက်တွေထဲမှာ ကယ်လစီယမ်ကို မကြာခဏ တွေ့ရတတ်ပေမဲ့၊

calcium in foods and beverages can actually help

အစားအစာနဲ့ ယမကာများထဲက ကယ်လစီယမ်ကျတော့ လက်တွေ့တွင်

by binding to oxalate in the digestive tract

အစားလမ်းကြောင်း တလျှောက်မှာ oxalate အနေနဲ့

before it can be absorbed and reach the kidneys.

ကျောက်ကပ်ဆီကို မရောက်မီတွင် စုပ်ယူပစ်ခြင်းဖြင့် ကူပေးနိုင်ပါတယ်။

ခင်ဗျားဆီမှာ ကျောက်ကပ် ကျောက် တွေ့ရလျှင် ခင်ဗျားဟာ တစ်ယောက်တည်း မဟုတ်ပါဘူး။

If you do end up with a kidney stone, you're not alone.

Data suggests that rates are rising,

ကျောက်တည်မှုနှုန်းဟာ မြင့်တက်လာနေကြောင်း ဒေတာက ထောက်ပြနေပေမဲ့၊

but that world record probably won't be broken any time soon.

ကမ္ဘာ့စံချိန်ကိုတော့ အနီးဆုံး အနာဂတ်တွင် ရိုက်ချိုးဖြစ်မယ်လို့ မထင်ရပါဘူး။