How Mendel's pea plants helped us understand genetics - Hortensia Jiménez Díaz

Translator: Andrea McDonough Reviewer: Bedirhan Cinar

Translator: Sanntint Tint Reviewer: Myo Aung

These days scientists know

ဒီနေ့ခေတ် သိပ္ပံပညာရှင်တွေဟာ

how you inherit characteristics from your parents.

မိဘတွေဆီက စရိုက်လက္ခဏာတွေကို အမွေဆက်ခံပုံကိုသိတယ်။

They're able to calculate probabilities of having a specific trait

သူတို့ဟာ မိဘတွေနဲ့ မိသားစုရာဇဝင်မှ အချက်အလက်အရ ထူးခြားတဲ့

or getting a genetic disease

မျိုးရိုးဗီဇရှိတာ သို့မဟုတ်

according to the information from the parents and the family history.

မျိုးရိုးဗီဇဆိုင်ရာ ရောဂါဖြစ်နိုင်ခြေကို တွက်ချက်နိုင်တယ်။

But how is this possible?

ဒါပေမဲ့ ဒါက ဘယ်လိုဖြစ်နိုင်လဲ။

To understand how traits pass from one living being to its descendants,

သက်ရှိကနေ သားစဉ်မြေးဆက်ကို စရိုက် လက္ခဏာတွေ လွှဲပြောင်းပုံကို နားလည်ဖို့

we need to go back in time to the 19th century

၁၉ ရာစုအချိန်နဲ့ Gregor Mendel လို့ခေါ်တဲ့

and a man named Gregor Mendel.

လူတစ်ယောက်ဆီ ပြန်သွားဖို့ လိုတယ်။

Mendel was an Austrian monk and biologist

Mendel က ဩစတြီးယား ဘုန်းကြီး၊ဇီဝဗေဒပညာရှင်

who loved to work with plants.

အပင်တွေနဲ့ အလုပ်လုပ်တာ နှစ်သက်တယ်။

By breeding the pea plants he was growing in the monastery's garden,

ဘုန်းကြီးကျောင်းဥယျာဉ်မှာ စိုက်ထားတဲ့ ပဲပင်တွေကို ပွားယူရင်း

he discovered the principles that rule heredity.

မျိုးရိုးဗီဇ အခြေခံမူတွေကို ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့တယ်။

In one of most classic examples,

စံ ဥပမာအများစုထဲက တစ်ခုမှာ

Mendel combined a purebred yellow-seeded plant

Mendel ဟာ မျိုးစေ့စိမ်း အပင်နဲ့ မျိုးသန့်

with a purebred green-seeded plant,

အဝါရောင် အစေ့အပင်ကို ပေါင်းစပ်တော့

and he got only yellow seeds.

အဝါရောင် မျိုးစေ့တွေပဲရရှိခဲ့တယ်။

He called the yellow-colored trait the dominant one,

အစေ့သစ်က ထင်ရှားတာကြောင့် အဝါ လွှမ်းမိုးတဲ့

because it was expressed in all the new seeds.

စရိုက်လက္ခဏာလ်ို့ ခေါ်တယ်။

ဒီနောက် အဝါရောင်အစေ့ရှိတဲ့ မျိုးစပ် အပင်သစ်တွေကို အလိုလိုမျိုးကူးစေတယ်။

Then he let the new yellow-seeded hybrid plants self-fertilize.

And in this second generation, he got both yellow and green seeds,

ဒုတိယမျိုးဆက်မှာ အဝါနဲ့ အစိမ်းရောင်အစေ့ နှစ်မျိုးစလုံးကိုရတယ်။

which meant the green trait had been hidden by the dominant yellow.

ဆိုလိုတာက အဝါ လွှမ်းတာက အစိမ်းလက္ခဏာကို ဖုံးကွယ်စေတာပါ၊

He called this hidden trait the recessive trait.

ဒီလျှို့ဝှက်လက္ခဏာကို ငုပ်နေတဲ့လက္ခဏာလို့ခေါ်တယ်။

From those results, Mendel inferred

ရလဒ်တွေကနေ စရိုက်တစ်ခုစီက

that each trait depends on a pair of factors,

အကြောင်းခံ တစ်စုံပေါ် မူတည်ပါတယ်။

one of them coming from the mother

တစ်ခုက မိခင်ဆီကဖြစ်ပြီး

and the other from the father.

နောက်တစ်ခုက ဖခင်ဆီက လာတာပါ။

Now we know that these factors are called alleles

ဒီအချက်တွေကို alleles လို့ခေါ်ပြီး မျိုးရိုးဗီဇ

and represent the different variations of a gene.

ကွဲပြားမှုတွေကို ကိုယ်စားပြုတာကို အခု သိရတာပါ။

Depending on which type of allele Mendel found in each seed,

တစ်စေ့စီမှာ Mendelတွေ့ရတဲ့ Allele အမျိုးအစားပေါ်မူတည်ကာ

we can have what we call a homozygous pea, where both alleles are identical,

heterozygous pea ဆိုတာကို ရနိုင်တယ်။ နှစ်ခုစလုံးက တူညီပြီး

and what we call a heterozygous pea,

alleles နှစ်ခု မတူတဲ့အခါ

homozygous pea ကို ရရှိတယ်။

when the two alleles are different.

This combination of alleles is known as genotype

ဒီ alleles ပေါင်းစပ်မှုကို genotype လို့ခေါ်ပြီး

and its result, being yellow or green,

၎င်း၏ ရလဒ် အဝါ (သို့) အစိမ်းရောင်ကို

is called phenotype.

phenotype လို့ခေါ်တယ်။

To clearly visualize how alleles are distributed amongst descendants,

သားစဉ်မြေးဆက်တွေအကြား alleles ဖြန့်ဝေပုံကို ရှင်းလင်းစွာ

we can a diagram called the Punnett square.

မြင်ယောင်ဖို့ Punnett square ရှိပါတယ်။

You place the different alleles on both axes

မတူတဲ့ allele တွေကို ဝင်ရိုးနှစ်ခုမှာထားကာ

and then figure out the possible combinations.

ဖြစ်နိုင်တဲ့ ပေါင်းစပ်မှုတွေကို မှန်းဆပါ။

Let's look at Mendel's peas, for example.

ဥပမာ Mendel ရဲ့ ပဲစေ့တွေကို ကြည့်ရအောင်။

Let's write the dominant yellow allele as an uppercase "Y"

လွှမ်းမိုးတဲ့ အဝါရောင် allele ကို စာလုံးအကြီး “Y” ငုပ်နေတဲ့

and the recessive green allele as a lowercase "y."

အစိမ်းရောင် allele ကို စာလုံးသေး “y” လို့ ရေးရအောင်။

The uppercase Y always overpowers his lowercase friend,

Y အကြီးက သူ့မိတ်ဆွေ စာလုံးသေးကို လွှမ်းမိုးတာကြောင့်

so the only time you get green babies

y အသေးရှိရင် အစိမ်းရောင် ကလေးငယ်တွေ

is if you have lowercase Y's.

ရတဲ့ တစ်ခုတည်းသောအချိန်ပါ။

In Mendel's first generation, the yellow homozygous pea mom

Mendel ရဲ့ ပထမမျိုးဆက်မှာ အဝါရောင် homozygous pea မိခင်ဟာ

will give each pea kid a yellow-dominant allele,

ပဲစေ့တိုင်းကို အဝါ လွှမ်းတဲ့ allele တစ်ခုစီပေးပြီး

and the green homozygous pea dad will give a green-recessive allele.

အစိမ်း homozygous pea ဖခင်က အစိမ်း ငုပ်နေတဲ့ allele ကိုပေးမှာပါ။

So all the pea kids will be yellow heterozygous.

ဒါကြောင့် ပဲစေ့လေးအားလုံး အဝါ heterozygous ဖြစ်မယ်။

Then, in the second generation,

ဒီနောက် ဒုတိယမျိုးဆက်မှာ

where the two heterozygous kids marry,

heterozygous ကလေးနှစ်ဦး လက်ထပ်တဲ့အခါ

their babies could have any of the three possible genotypes,

ကလေးတွေမှာ ဖြစ်နိုင်တဲ့ genotypes သုံးခုထဲက တစ်ခုရှိနိုင်ကာ

showing the two possible phenotypes

ဖြစ်နိုင်တဲ့ phenotypes နှစ်ခုကို

in a three-to-one proportion.

သုံးပုံ တစ်ပုံအချိုးနဲ့ ပြတယ်။

But even peas have a lot of characteristics.

ဒါပေမဲ့ ပဲစေ့တွေမှာတောင် ထူးခြားမှုတွေအများကြီးပါ။

For example, besides being yellow or green,

ဥပမာ အဝါ(သို့)အစိမ်းအပြင် အဝိုင်း

peas may be round or wrinkled.

(သို့)တွန့်တာ ဖြစ်နိုင်တယ်။

So we could have all these possible combinations:

ဒါကြောင့် ဒီပေါင်းစပ်မှု အားလုံးကို ရနိုင်တယ်၊

round yellow peas, round green peas,

ပဲဝိုင်းအဝါ၊ပဲဝိုင်းအစိမ်း၊

wrinkled yellow peas, wrinkled green peas.

ပဲတွန့် အဝါ၊ ပဲတွန့် အစိမ်းပါ၊

To calculate the proportions for each genotype and phenotype,

genotype နဲ့ phenotype အတွက် အချိုးအစားတွေကို တွက်ဖို့

we can use a Punnett square too.

Punnett square ကို သုံးနိုင်တယ်။

Of course, this will make it a little more complex.

ဟုတ်ပါတယ်၊ ဒါက နည်းနည်း ပိုရှုပ်ထွေးစေမှာပါ။

And lots of things are more complicated than peas,

လူတွေပြောသလို ပဲစေ့တွေထက်

like, say, people.

အများကြီး ပိုရှုပ်ထွေးပါတယ်။

These days, scientists know a lot more about genetics and heredity.

ယနေ့ သိပ္ပံပညာရှင်တွေက ဗီဇနဲ့ အမွေဆက်ခံမှုကို အများကြီးပိုသိတယ်။

ဝိသေသ လက္ခဏာတချို့ကို အမွေဆက်ခံနိုင်တဲ့ အခြားနည်းလမ်းများစွာ ရှိပါသေးတယ်။

And there are many other ways in which some characteristics are inherited.

But, it all started with Mendel and his peas.

ဒါပေမဲ့ အားလုံးက Mendel နဲ့ သူ့ပဲစေ့တွေနဲ့ စတာပါ။