How Mendel's pea plants helped us understand genetics - Hortensia Jiménez Díaz

Bằng cách nào những cây đậu của Mendel lại giúp ta hiểu về di truyền học - Hortensia Jiménez Díaz

Translator: Andrea McDonough Reviewer: Bedirhan Cinar

Translator: Hai Le Reviewer: Nelson Dinh

These days scientists know

Ngày nay các nhà khoa học đã biết rằng bạn được di truyền

how you inherit characteristics from your parents.

những đặc tính từ ba mẹ bạn. (Genotype = kiểu gen)

They're able to calculate probabilities of having a specific trait

Họ có thể tính được khả năng

để một người có được một tính trạng (thuật ngữ cho "đặc tính")

or getting a genetic disease

, hoặc bị một bệnh nào đó

dựa trên thông tin mà họ thu thập được

according to the information from the parents and the family history.

từ ba mẹ hoặc từ gia phả của gia đình họ.

Nhưng điều ấy diễn ra thế nào.

But how is this possible?

To understand how traits pass from one living being to its descendants,

Để hiểu được bằng cách nào một tính trạng được truyền

từ một người sang con cái của họ,

we need to go back in time to the 19th century

ta cần phải quay lại thế kỉ 19,

and a man named Gregor Mendel.

và gặp một người đàn ông tên Gregor Mendel.

Mendel was an Austrian monk and biologist

Mendel là một linh mục người áo, và cũng là một nhà sinh vật học

who loved to work with plants.

rất thích làm việc với thực vật.

By breeding the pea plants he was growing in the monastery's garden,

Bằng việc trồng rất nhiều cây đậu

trong khu vườn của nhà thờ nơi ông sống,

he discovered the principles that rule heredity.

ông đã khám phá ra được quy luật đằng sau định luật di truyền này.

Một ví dụ kinh điển nhất cho việc này,

In one of most classic examples,

Mendel combined a purebred yellow-seeded plant

Mendel đã cho thụ phấn một cây hạt vàng "thuần chủng" (hai chữ cái giống nhau)

with a purebred green-seeded plant,

với một cây hạt xanh thuần chủng,

and he got only yellow seeds.

và ông chỉ thu được toàn cây hạt vàng ở đời sau.

He called the yellow-colored trait the dominant one,

Ông gọi tính trạng "vàng" là trội (dominant trait)

because it was expressed in all the new seeds.

vì nó biểu hiện ở tất cả những hạt của cây con mới.

Sau đó, ông cho tự thụ phấn cây hạt vàng mới thu được.

Then he let the new yellow-seeded hybrid plants self-fertilize.

And in this second generation, he got both yellow and green seeds,

Và ở trong thế hệ thứ hai này,

Ông thu được cả những cây hạt vàng lẫn cây hạt xanh,

which meant the green trait had been hidden by the dominant yellow.

đồng nghĩa với việc tính trạng "xanh" đã bị giấu đi

bởi tính trạng "trội" vàng.

He called this hidden trait the recessive trait.

Và ông gọi tính trạng này là lặn (recessive trait).

From those results, Mendel inferred

Từ những kết quả ở trên, Mendel giả thiết rằng

that each trait depends on a pair of factors,

mỗi tính trạng dựa trên một cặp nhân tố,

one of them coming from the mother

mà một nhân tố đến từ mẹ,

and the other from the father.

và nhân tố còn lại đến từ bố.

Now we know that these factors are called alleles

Ngày này, chúng ta đã biết được những "nhân tố" đó được gọi là allele (phiên âm: a-liu) (minh họa bằng chữ cái),

and represent the different variations of a gene.

và nó biểu hiện những mức độ khác nhau của một gen.

Depending on which type of allele Mendel found in each seed,

Phụ thuộc vào từng loại allele mà

Mendel đã tìm thấy ở một hạt,

we can have what we call a homozygous pea, where both alleles are identical,

ta sẽ có được thứ gọi là cây đậu "đồng hợp" (homozygous).

khi cả hai allele giống nhau,

và cây "dị hợp" (heterozygous),

and what we call a heterozygous pea,

khi hai allele khác nhau.

when the two alleles are different.

This combination of alleles is known as genotype

Sự kết hợp của những allele gọi là kiểu gen (genotype)

and its result, being yellow or green,

và kết quả, hay biểu hiện "vàng", "xanh" của nó,

is called phenotype.

được gọi là kiểu hình (phenotype).

To clearly visualize how alleles are distributed amongst descendants,

Để có thể hình dung một các rõ ràng cơ chế các allele

được truyền lại ở các thế hệ sau,

we can a diagram called the Punnett square.

ta có thể dùng một biểu đồ gọi là hình vuông Punnett (Punnett Square)

You place the different alleles on both axes

Bạn chỉ cần viết những allele (mấy cái ký tự) ở trên hai trục

and then figure out the possible combinations.

và sau đó sẽ thấy những tổ hợp có thể.

Let's look at Mendel's peas, for example.

Ví dụ, quay lại trường hợp của mấy cây đậu của Mendel,

Let's write the dominant yellow allele as an uppercase "Y"

Ký hiệu allele trội "vàng" bằng chữ "Y" hoa,

and the recessive green allele as a lowercase "y."

và allele lặn "xanh" bằng chữ "y" thường

The uppercase Y always overpowers his lowercase friend,

Chữ "Y" luôn tỏ ra "ăn hiếp" với người bạn "y" bé nhỏ của mình,

so the only time you get green babies

nên cách duy nhất để có một cây hạt xanh

is if you have lowercase Y's.

là bạn có tất cả đều là chữ "y" nhỏ.

Ở thế hệ đầu tiên,

In Mendel's first generation, the yellow homozygous pea mom

người mẹ "vàng", đồng hợp

luôn cho con cái một allele trôi "vàng",

will give each pea kid a yellow-dominant allele,

and the green homozygous pea dad will give a green-recessive allele.

và người cha "xanh", đồng hợp

luôn cho một allele lặn "xanh".

So all the pea kids will be yellow heterozygous.

Chính vì thế, tất cả những đứa con của họ đều là vàng, nhưng dị hợp.

Then, in the second generation,

Sau đó, ở thế hệ thứ hai,

khi mà hai người con "dị hợp" cưới nhau,

where the two heterozygous kids marry,

con của họ sẽ có một trong ba kiểu gen có thể,

their babies could have any of the three possible genotypes,

và biểu hiện hai kiểu hình

showing the two possible phenotypes

in a three-to-one proportion.

theo tỉ lệ 3:1.

But even peas have a lot of characteristics.

Nhưng, vấn đề là, một cây đậu lại có rất nhiều tính chất.

For example, besides being yellow or green,

Ví dụ, ngoài việc là "vàng" hay "xanh".

peas may be round or wrinkled.

hạt đậu còn thể "tròn" hay "nhăn",

So we could have all these possible combinations:

vì thế ta sẽ có tất cả những trường hợp có thể sau:

round yellow peas, round green peas,

hạt vàng tròn,

xanh tròn,

vàng nhăn,

wrinkled yellow peas, wrinkled green peas.

và xanh nhăn.

To calculate the proportions for each genotype and phenotype,

Để tính được tỉ lệ của từng kiểu gen hay kiểu hình,

we can use a Punnett square too.

bạn có thể dùng hình vuông Punnett.

Tất nhiên, điều này sẽ phức tạp hơn một chút.

Of course, this will make it a little more complex.

And lots of things are more complicated than peas,

Và có một thứ còn phức tạp để nghiên cứu hơn hạt đậu,

like, say, people.

con người.

These days, scientists know a lot more about genetics and heredity.

Ngày nay, các nhà khoa học đã nghiên cứu và hiểu rõ hơn rất nhiều

về di truyền cũng như các phương thức và cơ chế của nó.

Và thực tế, một vài tính chất còn được di truyền

And there are many other ways in which some characteristics are inherited.

theo những cách rất đa dạng khá.

Nhưng, tất cả đều bắt đầu từ Mendel và những hạt đậu của ông.

But, it all started with Mendel and his peas.