How Mendel's pea plants helped us understand genetics - Hortensia Jiménez Díaz

Translator: Andrea McDonough Reviewer: Bedirhan Cinar

Çeviri: Senanur Çetgin Gözden geçirme: Eren Gokce

These days scientists know

Bugünlerde bilim insanları,

ebeveynlerinizin özelliklerini nasıl aldığınızı biliyorlar.

how you inherit characteristics from your parents.

They're able to calculate probabilities of having a specific trait

Ebeveynlerinize ve soy ağacınıza bakarak

belirli bir özelliğe sahip olma ya da genetik bir hastalığınızın

or getting a genetic disease

according to the information from the parents and the family history.

olma ihtimalini hesaplayabiliyorlar.

Peki ama bu nasıl mümkün oluyor?

But how is this possible?

To understand how traits pass from one living being to its descendants,

Bir özelliğin atalarından bir canlıya nasıl geçtiğini anlamak için

we need to go back in time to the 19th century

19. yüzyıla ve Gregor Mendel isimli bir adama doğru

and a man named Gregor Mendel.

bir yolculuk yapmamız gerekiyor.

Mendel was an Austrian monk and biologist

Avusturyalı bir rahip ve biyolog olan Mendel,

who loved to work with plants.

bitkiler üzerine çalışmaya bayılırdı.

By breeding the pea plants he was growing in the monastery's garden,

Manastırın bahçesinde yetiştirdiği bezelyeleri çoğaltarak

he discovered the principles that rule heredity.

kalıtım ilkelerini keşfetti.

In one of most classic examples,

En çok bilinen örneği şudur:

Mendel combined a purebred yellow-seeded plant

Mendel, safkan sarı tohumlu bitkilerle

with a purebred green-seeded plant,

safkan yeşil tohumlu bitkileri çaprazladı

and he got only yellow seeds.

ve sadece sarı tohumlu bitkilerin oluştuğunu gördü.

He called the yellow-colored trait the dominant one,

Sarı renkli özelliği "baskın gen" olarak adlandırdı

because it was expressed in all the new seeds.

çünkü tüm yeni tohumlarda sarı renk mevcuttu.

Then he let the new yellow-seeded hybrid plants self-fertilize.

Ardından sarı tohumlu bitkileri kendi kendine döllenmeye bıraktı.

And in this second generation, he got both yellow and green seeds,

Bu ikinci nesilde, hem sarı hem de yeşil tohumlar elde etti.

which meant the green trait had been hidden by the dominant yellow.

Bu da, yeşil genin baskın olan sarı genin içinde gizli olduğu anlamına geliyordu.

He called this hidden trait the recessive trait.

Bu ortaya çıkmayan gene "çekinik gen" adını verdi.

From those results, Mendel inferred

Mendel, bunlardan şu sonuçları çıkardı:

that each trait depends on a pair of factors,

Her gen bir çift faktöre bağlıydı.

one of them coming from the mother

Bunlardan biri anneden, diğeri babadan geliyordu.

and the other from the father.

Artık bu faktörlerin "alel" olarak adlandırıldığını

Now we know that these factors are called alleles

and represent the different variations of a gene.

ve bir genin farklı varyasyonlarını temsil ettiğini biliyoruz.

Depending on which type of allele Mendel found in each seed,

Mendel'in her bir tohumda hangi tip alel bulduğuna dayanarak

we can have what we call a homozygous pea, where both alleles are identical,

bugün alellerin özdeş olduğu homozigot bezelye

ve iki alelin birbirinden farklı olduğu

and what we call a heterozygous pea,

heterozigot bezelye adlandırmalarını yapabiliriz.

when the two alleles are different.

This combination of alleles is known as genotype

Alellerin kombinasyonlarına "genotip" denir

ve genotipin ortaya çıkardığı sonuç ise -sarı ya da yeşil-

and its result, being yellow or green,

is called phenotype.

"fenotip" olarak adlandırılır.

To clearly visualize how alleles are distributed amongst descendants,

Alellerin nesilden nesile nasıl aktarıldığını daha iyi görmek için

we can a diagram called the Punnett square.

"Punnett karesi" adı verilen bir diyagram kullanabiliriz.

You place the different alleles on both axes

Farklı alelleri her iki eksene yerleştirin

and then figure out the possible combinations.

ve muhtemel kombinasyonları hesaplayın.

Let's look at Mendel's peas, for example.

Örneğin Mendel'in bezelyelerine bir göz atalım.

Let's write the dominant yellow allele as an uppercase "Y"

Baskın sarı aleli "Y" sembolü ile ifade edelim.

and the recessive green allele as a lowercase "y."

Çekinik yeşil alel için ise "y" sembolünü kullanalım.

The uppercase Y always overpowers his lowercase friend,

"Y" her zaman arkadaşı "y" için baskın karakter konumundadır.

so the only time you get green babies

Yani, sadece iki "y" nin olması durumunda

is if you have lowercase Y's.

yeşil bezelyeler oluşur.

In Mendel's first generation, the yellow homozygous pea mom

Mendel'in ilk neslindeki homozigot sarı anne,

will give each pea kid a yellow-dominant allele,

oluşacak her yeni bezelyeye sarı baskın alelini aktarırken,

and the green homozygous pea dad will give a green-recessive allele.

homozigot yeşil baba ise yeşil çekinik aleli aktaracaktır.

So all the pea kids will be yellow heterozygous.

Böylece tüm yeni bezelyeler, sarı heterozigot alele sahip olacaktır.

Then, in the second generation,

İkinci nesilde, iki heterozigottan oluşacak yeni canlı

where the two heterozygous kids marry,

their babies could have any of the three possible genotypes,

üç muhtemel genotipten herhangi birine sahip olacak,

showing the two possible phenotypes

iki olası fenotipi üçe bir oranda gösterecektir.

in a three-to-one proportion.

But even peas have a lot of characteristics.

Ancak bezelyelerin bile birçok özelliği vardır.

For example, besides being yellow or green,

Örneğin sarı ya da yeşil renkte olmanın yanı sıra,

peas may be round or wrinkled.

yuvarlak veya buruşuk olabilirler.

So we could have all these possible combinations:

Yani muhtemel kombinasyonlar şunlardır:

round yellow peas, round green peas,

yuvarlak sarı bezelye, yuvarlak yeşil bezelye

wrinkled yellow peas, wrinkled green peas.

buruşuk sarı bezelye, buruşuk yeşil bezelye.

To calculate the proportions for each genotype and phenotype,

Genotip ve fenotip oranlarını hesaplayabilmek için

we can use a Punnett square too.

Punnett karesini de kullanabiliriz.

Of course, this will make it a little more complex.

Tabii bu işleri biraz daha karmaşık hâle getirir.

And lots of things are more complicated than peas,

Birçok şey bezelyelerden daha karışıktır,

like, say, people.

mesela insanlar.

These days, scientists know a lot more about genetics and heredity.

Günümüzde bilim insanları genetik ve kalıtıma dair

çok daha fazla şey biliyor.

And there are many other ways in which some characteristics are inherited.

Bazı özelliklerin kalıtılmasının çok daha farklı yolları var.

But, it all started with Mendel and his peas.

Ancak her şey Mendel ve onun bezelyeleri ile başladı.