The history of keeping time - Karen Mensing

Translator: Tun Lin Aung + 1 Reviewer: Mie Cho

We check the time every day, all day long.

ကျုပ်တို့တွေ နေ့တိုင်း အချိန်ကို ကြည့်ကြတာ တစ်နေ့လုံးပါပဲ။

But did you ever wonder - where did telling time come from?

ဒါပေမဲ့ အချိန်ဖော်ပြချက်ဟာ ဘယ်က လာသလဲလို့ တွေးဖူးကြသလား

Why does it matter what time it is?

ဘယ်အချိန်ရှိပြီဆိုတာ ဘာကြောင့် အရေးကြီးတာလဲ

Who determined the clock

နာရီကို ဘယ်သူ သတ်မှတ်ခဲ့လဲ

and why in the world are there so many different time zones?

ပြီးတော့ ကမ္ဘာမှာ ကွဲပြားတဲ့ အချိန်ဇုန်တွေ ဘာလို့ အများကြီးရှိတာလဲ

The first form of telling time was the sundial

အချိန် ကိုဦးဆုံးဖော်ပြတဲ့ ပုံစံက နေနာရီ ပါ

and the earliest sundials known from the archaeological record

ရှေးဟောင်းသုတေသန မှတ်တမ်းအရ အစောဆုံး နေနာရီက

are obelisks from nearly 5,000 years ago.

လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ် ၅,၀၀၀ နီးပါးက Oblelisk လို့ခေါ်တဲ့ ကျောက်တိုင်တွေပါ။

Sundials indicate the time by casting a shadow

နေနာရီတွေက မျက်နှာပြင်ပေါ် အရိပ်ကျစေခြင်းဖြင့်

onto a surface.

အချိန်ကို ဖော်ပြပါတယ်

The object that casts the shadow is a stick in the center known as a gnomon.

အရိပ်ကျစေတဲ့ အရာက အလယ်ခေါင်က gnomon လို့ခေါ်တဲ့ တုတ်တစ်ချောင်းပါ

A well-constructed sundial can measure time with remarkable accuracy,

အကျအနဆောက်လုပ်ထားတဲ့ နေနာရီက အချိန်ကို တိကျစွာ တိုင်းတာနိုင်ပြီး

and sundials were used to monitor the performance of clocks until the modern era.

ယနေ့ခေတ်တိုင်အောင် နာရီတွေရဲ့လုပ်ဆောင်ချက် ကိုစောင့်ကြည့်ဖို့ နေနာရီတွေကို သုံးဆဲပါ

But sundials have their limitations too.

ဒါပေမဲ့ နေနာရီတွေမှာ ကန့်သတ်ချက်တွေရှိတယ်

Obviously they require the sun to shine,

နေနာရီတွေက နေရောင်လိုအပ်တာ ထင်ရှားပြီး

so they don't work at all during the night when it's dark.

မှောင်မဲသွားတဲ့ညဘက်အချိန်မှာ နေနာရီတွေ လုံးဝအလုပ်မလုပ်ပါဘူး

Many different devices have been used over the years to estimate the passage of time:

အချိန်ကုန်လွန်မှုကို ခန့်မှန်းဖို့ နှစ်များစွာ ပစ္စည်းအမျိုးမျိုးသုံးခဲ့တယ်

candles and sticks of incense that burn down at fairly predictable speeds

အတန်အသင့်မှန်းနိုင်တဲ့ နှုန်းနဲ့လောင်တဲ့ ဖယောင်းတိုင်နဲ့ အမွှေးတိုင်တွေကို

have been used, along with the hourglass.

သဲနာရီတွေနဲ့အတူ တလျှောက်လုံး အသုံးပြုခဲ့တယ်

Hourglasses are devices in which fine sand

သဲနာရီတွေက မှုန်ညက်တဲ့ သဲတွေပါဝင်ပြီး

pours through a tiny hole at a constant rate

သေးငယ်တဲ့အပေါက်ကတဆင့် နှုန်းမှန်မှန်နဲ့ စီးကျစေတဲ့ ကိရိယာပါ

and indicates a predetermined passage of an arbitrary period of time.

ပြီးတော့ စိတ်ကြိုက် ကြိုတင်သတ်မှတ်ထားတဲ့ အချိန်ပိုင်းရဲ့ ကုန်လွန်မှုကို ဖော်ပြပါတယ်

The origin of the hourglass is uncertain,

၁၄ ရာစုအစောပိုင်းမှာ သဲနာရီကို

although beginning in the 14th century, the hourglass was used commonly,

အထူးသဖြင့် သင်္ဘောတွေပေါ်မှာ တွင်တွင်ကျယ်ကျယ် အသုံးပြုလာကြပေမဲ့

especially on board ships.

သူ့ရဲ့ဇစ်မြစ်က မရေရာပါဘူး

The motion of the boat on the water did not affect the hourglass,

အခြားအချိန်တိုင်းကိရိယာတွေနဲ့ မတူတာက

unlike other time-measuring devices.

လှေရဲ့ ရွှေ့လျားမှုဟာ သဲနာရီကို သက်ရောက်မှု မဖြစ်စေပါဘူး။

The mechanical clock was invented in the 13th century

၁၃ ရာစုမှာတော့ စက်နာရီတွေကို တီထွင်လာကြပြီး

which sparked a big change in traditional timekeeping methods.

ရိုးရာအချိန်တိုင်းတာနည်းစနစ်တွေကို ကြီးမားတဲ့ပြောင်းလဲမှုဖြစ်စေခဲ့တယ်

This modern clock relied on the swing of a pendulum

ဒီ​နေ့ ခေတ်ပေါ် နာရီက ချိန်သီးလွှဲတဲ့ ပေါ်မှာ သို့မဟုတ်

or the vibration of a quartz crystal, which was far more accurate than sand

သလင်းပုံဆောင်ခဲတုန်ခါမှုပေါ် အခြေခံလို့ သဲနဲ့ဖယောင်းတိုင်တွေထက်

or candles.

အများကြီး ပိုတိကျပါတယ်

Today, the basis for scientific time

ယနေ့မှာ စဉ်ဆက်မပြတ် စက္ကန့်တွေကိုရေတွက်ခြင်းက

is a continuous count of seconds

သိပ္ပံနည်းကျအချိန်ရဲ့ အခြေခံဖြစ်ပါတယ်

based on atomic clocks all around the world, known as the international atomic time.

အက်တမ်နာရီပေါ်အခြေခံပြီး တစ်ကမ္ဘာလုံးမှာ international atomic time အဖြစ်သိကြပါတယ်

အချိန်ကိုမျက်ခြေမပြတ်ဖို့ ဘာလို့အရေးကြီးသလဲ

Why does it matter that we keep track of time?

Well, time regulates our daily lives

ကဲ အချိန်က ကျုပ်တို့ နေ့စဉ်ဘ၀တွေကို ထိန်းညှိပြီး

and makes it possible to accurately communicate with people

တစ်ကမ္ဘာလုံးက လူတွေနဲ့ တိကျစွာ ဆက်သွယ်ဖို့

ဖြစ်နိုင်ခြေ ရှိစေပါတယ်

all over the world.

Without a time system, we would have many challenges in farming,

အချိန်စနစ်မရှိခဲ့ရင် ခြံလုပ်ငန်း၊ လူမှုရေး အဆောက်အအုံတွေ၊ ဆက်သွယ်ရေးနဲ့

social structures, communication, and business.

စီပွားရေးလုပ်ငန်းတွေမှာ များစွာအခက်ကြုံရလိမ့်မယ်

Take the American railroad system, for example.

ဥပမာ အမေရိကန်ရထားလမ်းစနစ် ကို ကြည့်ပါ။

In the mid-19th century, each railroad used its own standard time

၁၉ရာစုအလယ်ပိုင်းမှာ ရထားလမ်းတစ်ခုစီဟာ ယေဘုယျအားဖြင့် ရုံးချုပ်ရဲ့

generally based on the local time of its headquarters,

ဒေသစံတော်ချိန်ကိုအခြေခံကာကိုယ်ပိုင် စံတော်ချိန်တွေအသုံးပြုကြတယ်၊

and the railroad's train schedules were published using its own time.

ရထားအချိန်ဇယားကိုလည်း မိမိအချိန်အတိုင်း ဖြန့်ချိကြတယ်

Some major railroad junctions

ကွဲပြားတဲ့ ရထားလမ်းအမျိုးမျိုးရှိတဲ့

served by several different railroads

အရေးပါတဲ့ မီးရထားလမ်းဆုံ တစ်ချို့မှာ

had a separate clock for each railroad, each showing a different time.

ရထားလမ်းတစ်ခုစီအတွက် သီးခြားနာရီတစ်ခုစီ ရှိပြီး မတူညီတဲ့အချိန်တွေကို ဖော်ပြကြတယ်

The distance between New York and Boston is about 2 degrees, or 8 minutes,

New York နဲ့ Boston မြို့ကြားအကွာအဝေးက ၂ ဒီဂရီခန့် သို့မဟုတ် ၈ မိနစ်ကြာပြီး

which can be the difference between making or missing your train connection.

အဲဒါက ခင်ဗျားနဲ့ မီရထား အချိတ်အဆက်ကို လွဲအောင် လုပ်သွားစေနိုင်ပါတယ်။

If the difference between New York and Boston

New York နဲ့ Boston ကြား အကွာအဝေးက ၈ မိနစ်ဆိုရင်

is 8 minutes, imagine the difference

Boston နဲ့ Australia ကြားသာဆို

between Boston and Australia.

စဉ်းစားသာ ကြည့်ပေတော့။

The use of time zones irons out these differences

အချိန်ဇုန်တွေကို အသုံးပြုခြင်းက ကွဲပြားမှုများကို ပြေလည်စေပြီး

and makes communication significantly smoother.

ဆက်သွယ်ရေးကို သိသိသာသာ ချောမွေ့သွားစေပါတယ်

A time zone is a region on earth

အချိန်ဇုန်က တူညီတဲ့စံတော်ချိန်ရှိတဲ့

that has a uniform standard time.

ကမ္ဘာပေါ်က ဒေသတစ်ခုဖြစ်ပါတယ်

There are 40 time zones on land

ကမ္ဘာပေါ်မှာ အချိန်ဇုန်ပေါင်း ၄၀ ရှိပြီး

because the earliest and latest time zones

အစောဆုံးနဲ့ နောက်အကျဆုံး က

are 26 hours apart.

၂၆ နာရီ ကွာခြားပါတယ်

Any given calendar date exists at some point

ကမ္ဘာပေါ်မှာ ပြက္ခဒိန်ကမည်သည့်ရက်မဆို

on the globe for 50 hours.

တစ်ရက်အချိန်ဟာ နာရီ ၅၀ ရှိပါတယ်

So the next time someone asks you

ဒီတော့ ခင်ဗျားကို နောက်တစ်ခါ တစ်ယောက်ယောက်က

"What time is it?"

"ဘယ်အချိန်ရှိပြီလဲ" လို့ မေးလာရင်

ခင်ဗျားရဲ့အဖြေက ဖြေနေကျထက်ကို အများကြီး ပိုရှုပ်ထွေးသွားမှာပါ။

Your answer may be a whole lot more complicated than it used to be.