The history of keeping time - Karen Mensing

Translator: Kakalaw Mohammed Reviewer: Ahmed Yousify

We check the time every day, all day long.

بەدرێژایی ڕۆژگار، ئێمە هەموو ڕۆژێك کات دەپشکنین

But did you ever wonder - where did telling time come from?

بەڵام هەرگیز بیرت کردووەتەوە لەکوێوە کات پێوتن هاتووە؟

Why does it matter what time it is?

بۆچی گرنگە کە سەعات چەندە؟

Who determined the clock

کێ کاتژمێرەکەی دیاریکردووە

and why in the world are there so many different time zones?

وە بۆچی ئەوەندە کاتی ناوچەیی هەیە لە جیهاندا؟

The first form of telling time was the sundial

یەکەم شێوازی کات پێوتن کاتژمێری هەتاوی بووە

and the earliest sundials known from the archaeological record

وە کۆنترین کاتژمێری هەتاوی بەپێی تۆمارە شوێنەوارناسییەکان

are obelisks from nearly 5,000 years ago.

تاشەبەردە درێژەکان بوون لە ٥،٠٠٠ ساڵ لەمەوبەر.

Sundials indicate the time by casting a shadow

کاتژمێرە هەتاویەکان کات دەردەخەن بە دروستکردنی سێبەرێك

onto a surface.

.لەسەر ڕوویەك

The object that casts the shadow is a stick in the center known as a gnomon.

ئەو تەنەی کە سێبەرەکە دروست دەکات شووڵێکە لەناوەڕاستدا کە ناسراوە بە (نۆمان)

A well-constructed sundial can measure time with remarkable accuracy,

کاتژمێرێکی هەتاوی چاك دەتوانێت زۆر بەوردی پێوانەی کات بکات

and sundials were used to monitor the performance of clocks until the modern era.

وە کاتژمێرە هەتاویەکان هەتا سەردەمی هاوچەرخ بەکاردەهێنران

بۆ چاودێریکردنی ئەدای کاتژمێرەکانی تر.

But sundials have their limitations too.

.بەڵام کاتژمێرە هەتاویەکانیش سنوردارن

Obviously they require the sun to shine,

بەڕوونی پێویست دەکات کە خۆر بدرەوشێتەوە بۆیان

so they don't work at all during the night when it's dark.

بۆیە کار ناکەن لە شەودا بەهیچ جۆرێك کاتێك تاریکە.

Many different devices have been used over the years to estimate the passage of time:

زۆر کەرەستەی جیاواز بەکارهاتوون لە سەدەکاندا

:تا پێشبینی ڕۆشتنی کات بکەن

candles and sticks of incense that burn down at fairly predictable speeds

مۆم و بوغورد بەکارهاتوون کە لە خێراییەکی دیاریکراودا دەسوتێن،

have been used, along with the hourglass.

هەروەها کاتژمێری لمیش.

Hourglasses are devices in which fine sand

کاتژمێرە لمیەکان ئەو ئامێرانەن کە لم لە کونی شووشەکەیانەوەوە

pours through a tiny hole at a constant rate

دەچێتە خوارەوە لە ئاستێکی جێگیردا

and indicates a predetermined passage of an arbitrary period of time.

.وە ڕۆشتنی پێشەکی ماوەیەکی کات دیاری دەکات

The origin of the hourglass is uncertain,

،بنەڕەتی کاتژمێرە لمیەکان دیار نییە

although beginning in the 14th century, the hourglass was used commonly,

هەرچەندە لە سەرەتاکانی سەدەی ١٤ کاتژمێرە لمیەکان زۆر بەکاردەهاتن

especially on board ships.

.بەتایبەتی لەسەر کەشتییەکان

The motion of the boat on the water did not affect the hourglass,

جووڵەی بەلەمەکان لەسەر ئاوەکە کاریگەری لە کاتژمێرە لمیەکان نەدەکرد

unlike other time-measuring devices.

.بەپێچەوانەی ئامێرەکانی ترەوە

The mechanical clock was invented in the 13th century

کاتژمێرە میکانییکیەکان لە سەدەی سێزدەدا داهێنران

which sparked a big change in traditional timekeeping methods.

کە گۆڕانکارییەکەی گەورەیان دروست کرد .لە نەریتەکانی کات پێوتن

This modern clock relied on the swing of a pendulum

ئەم کاتژمێرە هاوچەرخە پشتی بە جوڵانی پەندۆڵمێك یان

or the vibration of a quartz crystal, which was far more accurate than sand

لەرینەوەی کوارتزێك دەبەست کە زۆر ڕاستتر بوو لە لم

or candles.

.یان مۆم

Today, the basis for scientific time

ئێستاکە، بناغەی کاتی زانستی

is a continuous count of seconds

ژماردنی بەردەوامی چرکەکانە

based on atomic clocks all around the world, known as the international atomic time.

بە پشت بەستن بە کاتژمێرە گەردیلەییەکان لە سەرتاسەری جیهاندا

کە ناسراوەبە کاتی نێودەوڵەتی گەردیلەیی

Why does it matter that we keep track of time?

بۆچی گرنگە کە هەمیشە ئاگاداری کات بین؟

Well, time regulates our daily lives

کات ژیانی ڕۆژانەمان ڕێکدەخات

and makes it possible to accurately communicate with people

وە پەیوەندیت لەگەڵ خەڵك ئاسان دەکات

all over the world.

.لە سەرتاسەری جیهاندا

Without a time system, we would have many challenges in farming,

بەبێ سیستەمێکی کات، ڕووبەڕووی گرفت ،دەبوینەوە لە کشتوکاڵ

social structures, communication, and business.

،پێکاهاتە کۆمەڵایەتییەکان .پەیوەندییەکان، وە بازرگانیدا

Take the American railroad system, for example.

سیستەمی ڕێگە ئاسنیەکانی ئەمریکا وەک نمونە وەردەگرین

In the mid-19th century, each railroad used its own standard time

لە ناوەڕاستی سەدەی نۆزدەدا، هەر ڕێگە ئاسنییەك

کاتی ستانداردی خۆی بەکاردەهێنا

generally based on the local time of its headquarters,

،بەپشتبەستن بە کاتی ناوچە سەرەکییەکەی

and the railroad's train schedules were published using its own time.

وە خشتەی شەمەندەفەرەکان بەکاتی خۆیان بڵاو دەکرانەوە.

Some major railroad junctions

هەندێك لە دووڕیانە ئاسنیەکان

served by several different railroads

کە چەندین ڕێگەی ئاسنی جیاواز دەچوونەوە سەری

had a separate clock for each railroad, each showing a different time.

سەعاتێکی جیاوازیان هەبوو بۆ هەر ڕێگە ئاسنییەك

.کە هەریەکەیان کاتێکی جیاوازی نیشان دەدا

The distance between New York and Boston is about 2 degrees, or 8 minutes,

جیاوازی نێوان (نیۆرك) و (بۆستن) ٢ پلەیە یان ٨ خولەکە

which can be the difference between making or missing your train connection.

کە دەبێتە جیاوازی بۆگەیشتنت بە شەمەندەفەرەکەت یان لەدەستدانی

If the difference between New York and Boston

ئەگەر جیاوازی نێوان (نیۆرك) و (بۆستن) ،٨ خولەك بێت

is 8 minutes, imagine the difference

بیر لە جیاوازی

.نێوان (بۆستن) و (ئوسترالیا) بکەرەوە

between Boston and Australia.

The use of time zones irons out these differences

بەکارهێنانی کاتی ناوچەیی ئەم جیاوازیانە ناهێڵێت

and makes communication significantly smoother.

.وە پەیوەندیەکان گەلێك ئاسانتر دەکات

A time zone is a region on earth

کاتی ناوچەیی هەریمێکە لەسەر زەوی کە

that has a uniform standard time.

.کاتێکی ستانداردی سەرتاسەر بەکاردەهێنێت

There are 40 time zones on land

لەجیهاندا ٤٠ کاتی ناوچەیی هەیە

because the earliest and latest time zones

چونکە زوترین و درەنگترین کاتی ناوچەیی

are 26 hours apart.

.نێوانیان ٢٦ سەعات جیاوازە

Any given calendar date exists at some point

هەر بەروارێکی ڕۆژمێرێك لە چەند خاڵێکی دیاریکراودا بوونی دەبێت

on the globe for 50 hours.

.لە جیهاندا بۆ ماوەی ٥٠ سەعات

So the next time someone asks you

بۆیە کە جاری داهاتوو یەکێك پرسیاری لێ کردیت

"What time is it?"

"سەعات چەندە؟"

Your answer may be a whole lot more complicated than it used to be.

ڕەنگە وەڵامەکەت .زۆر ئاڵۆزتر بێت وەك لە پێشوو