A brief history of toilets - Francis de los Reyes

Translator: Tet Nay Tun Reviewer: Sanntint Tint

On sunny days, the Roman citizens of Ostia

နေသာတဲ့ နေ့တွေမှာ အော်စတီးယားမြို့နေ ရောမနိုင်ငံသားတွကို

could be found on a long stone bench near the Forum.

လူအများစုဝေးတဲ့နေရာအနီးမှာရှိတဲ့ ကျောက်ခုံရှည်တစ်ခုပေါ်မှာ တွေ့နိုင်ပါတယ်။

Friends and neighbors exchanged news and gossip

မိတ်ဆွေတွေ၊ အိမ်နီးနားချင်းတွေဟာ သတင်းနဲ့ အတင်းအဖျင်းတွေကို

while simultaneously attending to more... urgent business.

ဖလှယ်ရင်းနဲ့ ပိုပြီး အရေးပါတဲ့ စီးပွားရေးကိစ္စတွေကို ဆောင်ရွက်ကြပါတယ်။

These public latrines could sit up to 20 Romans at a time,

အဲဒီအများသုံးအိမ်သာတွေဟာ တစ်ကြိမ်ကို ရောမသား ၂၀ အထိ အသုံးပြုနိုင်ပြီး

draining waste in water conduits below.

မစင်တွေကို အောက်က ရေသွယ်ပြွန်တွေကနေ တဆင့် စွန့်ပစ်ကြပါတယ်။

Today, most cultures consider trips to the restroom to be a more private occasion.

ဒီနေ့ခေတ် ယဉ်ကျေးမှုအများစုက အိမ်သာတက်တဲ့ ကိစ္စကို အတွင်းရေးကိစ္စလို့စဉ်းစားကြပါတယ်။

But even when going alone, our shared sewage infrastructure

ဒါပေမဲ့ လက်ရှိသုံးနေတဲ့ သီးခြား အိမ်သာ စနစ်၊ ချိတ်ဆက်ထားတဲ့ မိလ္လာစွန့်ပစ်စနစ်ဟာ

is one of the most pivotal inventions in the history of humanity.

လူ့သမိုင်းမှာ အရေးပါတဲ့ တီထွင်မှုတွေထဲက တစ်ခုဖြစ်ပါတယ်။

While many ancient religious texts contain instructions

ရှေးခေတ်ဘာသာရေးစာပေတွေထဲမှာလူတွေနေထိုင် တဲ့နေရာနဲ့ သောက်သုံးရေအရင်းအမြစ်တွေရဲ့

for keeping waste away from drinking water and campsites,

အဝေးမှာ စွန့်ပစ်ဖို့ ညွှန်ကြားချက်တွေ ပါဝင်သလို မိလ္လာစီမံခန့်ခွဲခြင်းဟာလည်း

waste management took a more familiar shape as early as 3000 BCE.

ခရစ်တော်မပေါ်မီနှစ်ပါင်း ၃၀၀၀ အစောပိုင်း ကတည်းက အကျွမ်းတဝင် ရှိနေပါပြီ။

Ancient Mesopotamian settlements often had clay structures

ရှေးခေတ် မက်ဆိုပိုတေးနီးယန်းဒေသသားတွေမှာ ရွှံ့စေးနဲ့ လုပ်ထားပြီး

made for squatting or sitting in the most private room of the house.

အိမ်ရဲ့သီးသန့်နေရာမှာ ဆောင့်ကြာင့်ထိုင် အီးပါဖို့ အရာတွေရှိကြပါတယ်။

These were connected to pipes which used running water to move waste

မစင်တွေကို ရေနဲ့မျှောချဖို့ အဲဒီအရာတွေကို ပိုက်တွေနဲ့ ချိတ်ဆက်ထားပြီး

into street canals and cesspits.

လမ်းဘေးမြောင်းတွေနဲ့ မိလ္လာတွင်းတွေထဲကို စွန့်ပစ်ပါတယ်။

Water infrastructure like this flourished in the Bronze Age,

အဲဒီလို ရေနဲ့ပတ်သက်တဲ့ အဆောက်အဦတွေဟာ ကြေးခေတ်မှာ ထွန်းကားခဲ့ပြီး

and in some parts of the Indus Valley,

အိန္ဒုမြစ်ဝှမ်းလွင်ပြင်ရဲ့ အချို့အစိတ်အပိုင်းတွေမှာ

nearly every house had a toilet connected to a citywide sewage system.

အိမ်တိုင်းနီးပါးဟာ မြို့မိလ္လာစနစ်နဲ့ ချိတ်ဆက်ထားတဲ့ အိမ်သာတစ်ခုစီရှိပါတယ်။

Ancient Cretan palaces even offered a manual flushing option.

ရှေးခေတ် Creatan နန်းတော်တွေမှာ လူအားနဲ့ ရေလောင်းချတဲ့ နည်းတွေပါ သုံးခဲ့ပါတယ်။

Researchers can’t say for certain what inspired these early sewage systems,

အစောပိုင်း မိလ္လာစနစ်တွေနဲ့ ပတ်သက်ပြီး သုတေသီတွေဟာ တိကျစွာမပြောနိုင်ကြပါဘူး

ဒါပေမဲ့ မိလ္လာစီမံခန့်ခွဲရေးဟာ ပြည်သူ့ ကျန်းမာရေးအတွက် အရေးပါတယ်ဆိုတာ

but we do know that waste management is essential for public health.

ကျွန်တော်တို့ နားလည်ထားကြပါတယ်။

Untreated sewage is a breeding ground for dangerous microorganisms,

စီမံခန့်ခွဲမှုမရှိတဲ့ မိလ္လာအညစ်အကြေးတွေဟာ

အန္တရာယ်ရှိတဲ့ အဏုဇီဝပိုးတွေ ပေါက်ဖွားရာ နေရာဖြစ်ပါတယ်

including those that cause cholera, dysentery, and typhoid.

ဝမ်းလျှော၊ ဝမ်းကိုက်နဲ့ အူရောင်ငန်းဖျား ရောဂါဖြစ်စေတဲ့ ပိုးတွေအပါအဝင်ပေါ့။

It would be several millennia before scientists fully understood

ဖျားနာမှုနဲ့ မိလ္လာအညစ်အကြေးတွေအကြားက ဆက်စပ်မှုကို သိပ္ပံပညာရှင်တွေ

the relationship between sewage and sickness.

ပြည့်စုံစွာ နားလည်ခဲ့တာ နှစ်သန်းပေါင်းများစွာ ရှိခဲ့ပါလိမ့်မယ်။

But the noxious odors of sewage have recorded associations with disease

ဒါပေမဲ့ မစင်အနံ့ဆိုးတွေနဲ့ ရောဂါတွေအကြားက ဆက်စပ်မှုကို

as early as 100 BCE.

ခရစ်တော်မပေါ်မီ နှစ်ပါင်း ၁၀၀ မတိုင်ခင်က မှတ်တမ်းတင်ခဲ့ပါတယ်။

And by 100 AD, more complex sanitation solutions were emerging.

ခရစ်တော်ပေါ်ပြီး နှစ်ပေါင်း၁၀၀ ကြာတဲ့နောက်

ပိုမို ရှုပ်ထွေး ခေတ်မီတဲ့ မိလ္လာရေဆိုးနုတ်စနစ်တွေပေါ်လာပါတယ်။

The Roman Empire had continuously flowing aqueducts

ရောမအင်ပါယာဟာ အဆက်မပြတ် စီးဆင်းနေတဲ့ ရေသွယ်မြောင်းတွေ တည်ဆောက်ခဲ့ကာ

dedicated to carrying waste outside city walls.

မိလ္လာအညစ်အကြေးတွေကို မြို့နံရံတံတိုင်း အပြင်ဘက်ကို စွန့်ပစ်ခဲ့ပါတယ်။

Chinese dynasties of the same period also had private and public toilets,

ခေတ်ပြိုင် တရုတ်မင်းဆက်တွဟာလည်း ကိုယ်ပိုင် နဲ့ အများပြည်သူသုံး အိမ်သာတွေ ရှိခဲ့ပါတယ်

except their waste was immediately recycled.

ဒါပေမယ့် သူတို့ဟာ အစင်အညစ်အကြေးတွေကို ချက်ခြင်းပဲ ပြန်လည်အသုံးချခဲ့ပါတယ်။

Most household toilets fed into pig sties,

အိမ်သုံး အိမ်သာအများစုကို ဝက်ခြံတွေနဲ့ တိုက်ရိုက်ချိတ်ပြီး ကျွေးလိုက်တာတွေ

and specialized excrement collectors gathered waste from public latrines

မစင်ကျုံးအလုပ်သမားတွေက အများပြည်သူသုံး အိမ်သာတွေကနေ မစင်တွေကို စုပြီး

to sell as fertilizer.

မြေသြဇာအဖြစ် ရောင်းချကြပါတယ်။

In China, this tradition of waste management continued for centuries,

တရုတ်ပြည်မှာ အဲဒီမိလ္လာစွန့်တဲ့ အစဉ်အလာကို ရာစုနှစ်များစွာ ဆက်လက်ကျင့်သုံးခဲ့ပြီး

but in Europe the fall of the Roman Empire

ဥရောပတိုက်မှာတော့ ရောမအင်ပါယာ ကျဆုံးမှုနှင့်အတူ

brought public sanitation into the Dark Ages.

ပြည်သူ့မိလ္လာစနစ်ဟာ အမှောင်ခေတ်တွေထဲကို ကျဆင်းခဲ့ပါတယ်။

Pit latrines called “gongs” became commonplace,

“gongs” လို့ခေါ်တဲ့ ကျင်းအိမ်သာစနစ်ကို အသုံးများခဲ့ပြီး

အိမ်သာခွက်ထဲ မစင်စွန့်ပြီး လမ်းပေါ် စွန့်ပစ်တဲ့စနစ်ဟာ အလေ့အထဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။

and chamber pots were frequently dumped into the street.

Castles ejected waste from tall windows into communal cesspits.

ရဲတိုက်တွေကတော့ ပြတင်းပေါက်ကနေ အများသုံး မိလ္လာတွင်းထဲ

မစင်တွေကို သွန်ချတဲ့နည်းကို သုံးခဲ့ပါတယ်။

At night, so-called gong farmers would load up the waste

ညအချိန်မှာ မစင်စွန့်တဲ့သူတွေဟာ မစင်တွေကို စုဆောင်းပြီး

before traveling beyond city limits to dump their cargo.

မြိုဧရိယာအပြင်ဘက်ကို သွားရောက်စွန့်ပစ်ကြပါတယ်။

Europe's unsanitary approach persisted for centuries,

ဥရောပရဲ့ကျန်းမာရေးနဲ့မညီညွတ်တဲ့ မိလ္လာစနစ် ဟာ ရာစုနှစ်ပေါင်းများစွာ တည်မြဲခဲ့ပါတယ်။

but toilets themselves underwent some major changes.

ဒါပေမယ့် အိမ်သာတွေကတော့ ကြီးမားတဲ့ ပြောင်းလဲမှုတွေ ရှိခဲ့ပါတယ်။

By the late Middle Ages, most wealthy families had commode stools—

အလယ်ခေတ်ရဲ့ အစောပိုင်းကာလမှာ ချမ်းသာတဲ့ မိသားစုအများစုတွေဟာ

သစ်သားကိုယ်ထည်၊ ထိုင်စရာနဲ့ အဖုံးပါဝင်တဲ့ ဘိုထိုင်အိမ်သာတွေ ရှိခဲ့ပါတယ်။

wooden boxes with seats and lids.

ပြီးတော့ အင်္ဂလန်နိုင်ငံရဲ့ တော်ဝင်တရားရုံးမှာ

And in the royal court of England,

the commodes were controlled by the Groom of the Stool.

ဘိုထိုင်အိမ်သာခန်းတွေကို အိမ်သာထိန်းတွေ ခန့်ထားပြီး ထိန်းချုပ်ခဲ့ပါတယ်။

In addition to monitoring the king’s intestinal health,

ဘုရင်ရဲ့ အစာချေစနစ်နဲ့ဆိုင်တဲ့ ကျန်းမာရေး အခြေအနေကို စောင့်ကြည့်စစ်ဆေးရတဲ့အပြင်

the Groom’s... intimate relationship with the monarch

အိမ်သာထိန်းတွေရဲ့ ဘုရင့်မိသားစုနဲ့ နီးကပ်တဲ့ ဆက်ဆံရေးကြောင့်

made him a surprisingly influential figure.

သူတို့ဟာ သြဇာတိက္ကိမ ရှိတဲ့သူတွေ ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်။

နောက်ထပ်သိသာတဲ့ အိမ်သာနည်းပညာဆိုင်ရာ တိုးတက်မှုဟာ ၁၅၉၆ ခုနှစ်မှာ ဖြစ်ခဲ့ပါတယ်

The next major leap in toilet technology came in 1596,

အဲဒီနှစ်မှာ ဆာဂျွန်ဟဲရစ်တန်ဟာ ဘုရင်မကြီး အဲလစ်ဇဘက်အတွက်

when Sir John Harrington designed the first modern flush toilet

ပထမဆုံး ခေတ်မီရေဆွဲအိမ်သာကို တီထွင်ခဲ့ပါတယ်။

for Queen Elizabeth.

Its use of levers to release water and a valve to drain the bowl

အဲဒီအိမ်သာမှာ ရေလွှတ်ဖို့ မောင်းတံနဲ့ မစင်ဆွဲချဖို့ အဆို့ရှင်ပါပြီး

still inform modern designs.

လက်ရှိအိမ်သာဒီဇိုင်းတွေအထိ အဲဒီ ပုံစံကို အသုံးချဆဲဖြစ်ပါတယ်။

But Harrington’s invention stank of sewage.

ဒါပေမယ် ဟဲရစ်တန်ရဲ့ တီထွင်မှုဟာ မစင်နံ့ ထွက်တဲ့ ပြဿနာရှိခဲ့ပါတယ်။

Thankfully, in 1775, Scottish inventor Alexander Cumming

၁၇၇၅ ခုနှစ်မှာတော့ စကော့တီထွင်သူ အလက်စန္ဒားကမ်းမင်းက

added a bend in the drainpipe to retain water and limit odors.

ရေနဲ့ အနံ့ကိုထိန်းဖို့ ရေထုတ်ပိုက်မှာ ကွေးထားတဲ့အပိုင်းတစ်ခု ထည့်ခဲ့ပါတယ်။

This so-called S-trap was later improved into the modern U-bend by Thomas Crapper—

S-trap လို့ခေါ်တဲ့ အဲဒီအပိုင်းကို လက်ရှိ U-bend အဖြစ် သောမတ်စ် ခရက်ပါက

နောက်ပိုင်းမှာ အဆင့်မြှင့်ခဲ့ပါတယ် - ဒါပေ မယ့် “ချီးပါခြင်း”ဆိုတဲ့ အသုံးအနှုန်းကတော့

though the term “crap” predates the inventor by several centuries.

တီထွင်မှုတွေရဲ့ ရာစုနှစ်ပေါင်းများစွာ စောပြီး ပေါ်ခဲ့တာပါ။

၁၉ ရာစုကို ရောက်တဲ့အခါ

By the turn of the 19th century,

many cities had developed modern sewage infrastructure

မြို့တွေမှာ ခေတ်မီ မိလ္လာစနစ်တွေ

ပြီးတော့ ရေဆိုးပြုပြင်တဲ့ စက်ရုံတွေ တည်ဆောက်ခဲ့ကြပါတယ်

and wastewater treatment plants,

and today, toilets have a wide range of features,

ဒီနေ့ခေတ်မှာတော့ အိမ်သာတွေဟာ အမျိုးမျိုးသော နည်းပညာတွေ ပါရှိလာပါတယ်

ဇိမ်ခံနည်းပညာတွေကနေ ပတ်ဝန်းကျင် ထိခိုက်မှု နည်းစေမယ့် နည်းပညာတွေအထိပေါ့။

from the luxurious to the sustainable.

But roughly 2 billion people still don’t have their own toilets at home.

ဒါပေမဲ့ လူသား သန်း ၂ထောင်ခန့်ဟာ သူတို့ရဲ့ အိမ်မှာ ကိုယ်ပိုင်အိမ်သာ မရှိကြပါဘူး

And another 2.2 billion don’t have facilities

ဒါ့အပြင် အခြား ၂.၂ ဘီလီယံဟာ စနစ်ကျတဲ့ မိလ္လာစနစ် ဝန်ဆောင်မှုတွေကို

that properly manage their waste,

လက်လှမ်းမမှီသေးပါဘူး၊ ဒါတွေဟာဆိုရင် အဲဒီလူ့အဖွဲ့အစည်းတွေကို

putting these communities at risk of numerous diseases.

များစွာသော ရောဂါကပ်ဆိုးတွေဆီကို တွန်းပို့နေသလိုပါပဲ။

ဒီပြဿနာကို ဖြေရှင်းဖို့ဆိုရင် မိလ္လာစွန့်ပစ် နည်းပညာအသစ်တွေ

To solve this problem, we’ll need to invent new sanitation technologies

တီထွင်ဖို့ လိုအပ်သလို အလေ့အကျင့်တွေ၊

and address the behavioral, financial, and political issues

ဘဏ္ဍာရေးဆိုင်ရာနဲ့ နိုင်ငံရေးဆိုင်ရာ ပြဿနာတွေကို ဖြေရှင်းလိုအပ်ပါတယ်

that produce inequity throughout the sanitation pipeline.

ဘာကြောင့်လဲဆိုရင် ဒါတွေက မိလ္လာပိုက်လိုင်း တလျှောက် မညီမျှမှုတွေကို ဖြစ်စေလို့ပါပဲ။