A brief history of toilets - Francis de los Reyes

Çeviri: Ebrar Batmaz Gözden geçirme: Nihal Aksakal

On sunny days, the Roman citizens of Ostia

Güneşli günlerde, Ostia’nın Romalı sakinlerini

could be found on a long stone bench near the Forum.

Forum’un yakınındaki uzun taş bankta bulabilirdiniz.

Friends and neighbors exchanged news and gossip

Arkadaşlar ve komşular haberleşip dedikodu yaparken

while simultaneously attending to more... urgent business.

aynı zamanda daha... acil olan işlerini hallederlerdi.

These public latrines could sit up to 20 Romans at a time,

Bu halka açık tuvaletlere o zamanda 20′ye yakın Romalı oturabilirdi

draining waste in water conduits below.

ve atıklar alttaki su borularından akardı.

Today, most cultures consider trips to the restroom to be a more private occasion.

Günümüzde, çoğu kültürde tuvalete gitmek daha gizli bir iş olarak görülüyor.

But even when going alone, our shared sewage infrastructure

Fakat yalnız gittiğimizde bile ortak olan lağım altyapımız

is one of the most pivotal inventions in the history of humanity.

insanlık tarihindeki en önemli buluşlardan biri.

While many ancient religious texts contain instructions

Çoğu antik dini metinde atıkları

for keeping waste away from drinking water and campsites,

içme suyundan ve kamp yerlerinden uzak tutmakla ilgili talimatlar verilse de

waste management took a more familiar shape as early as 3000 BCE.

atık yönetimi henüz MÖ 30. yüzyılda daha tanıdık bir hal aldı.

Ancient Mesopotamian settlements often had clay structures

Antik Mezopotamyalı yerleşimlerde odanın en gizli noktasında

made for squatting or sitting in the most private room of the house.

çömelmek veya oturmak için yapılmış kilden yapılar bulunurdu.

These were connected to pipes which used running water to move waste

Bunlar atığı sokak kanallarına ve lağım çukurlarına akıtan

into street canals and cesspits.

borulara bağlanırdı.

Water infrastructure like this flourished in the Bronze Age,

Bunun gibi su altyapıları Tunç Çağı’nda çoğaldı

and in some parts of the Indus Valley,

ve İndus Vadisi’nin bazı kısımlarındaki

nearly every house had a toilet connected to a citywide sewage system.

neredeyse her evde şehri kapsayan bir kanalizasyona bağlı olan tuvaletler vardı.

Ancient Cretan palaces even offered a manual flushing option.

Hatta Antik Girit saraylarında el işi bir sifon sistemi vardı.

Researchers can’t say for certain what inspired these early sewage systems,

Araştırmacılar bu eski kanalizasyonlara neyin sebep olduğundan emin değil

but we do know that waste management is essential for public health.

fakat biliyoruz ki atık yönetimi toplum sağlığı için gerekli.

Untreated sewage is a breeding ground for dangerous microorganisms,

Arıtılmamış lağım koleraya, dizanteriye ve tifoya yol açan

including those that cause cholera, dysentery, and typhoid.

tehlikeli mikroorganizmalar için bir üreme alanı olur.

It would be several millennia before scientists fully understood

Bilim insanları lağım ve hastalık arasındaki ilişkiyi

the relationship between sewage and sickness.

bundan birkaç bin yıl sonra anladı.

But the noxious odors of sewage have recorded associations with disease

Ama lağımın iğrenç kokusunun hastalıkla ilişkilendirilmesi

as early as 100 BCE.

daha MÖ 100. yılda gerçekleşmişti.

And by 100 AD, more complex sanitation solutions were emerging.

MS 100 yılında, daha karışık temizlik çözümleri ortaya çıkmıştı.

The Roman Empire had continuously flowing aqueducts

Roma İmparatorluğu’nda atığı şehir surlarının dışına taşıması için

dedicated to carrying waste outside city walls.

yapılmış su yolları vardı.

Chinese dynasties of the same period also had private and public toilets,

Aynı dönemdeki Çin hanedanlarında da özel ve halka açık tuvaletler vardı.

except their waste was immediately recycled.

Fakat onların atığı hemen değerlendiriliyordu.

Most household toilets fed into pig sties,

Çoğu evde tuvaletler beslensinler diye domuz ahırına dökülüyordu

and specialized excrement collectors gathered waste from public latrines

ve uzman dışkı toplayıcıları halka açık tuvaletlerden atıkları toplayıp

to sell as fertilizer.

gübre olarak satıyordu.

In China, this tradition of waste management continued for centuries,

Çin’de bu atık yönetimi geleneği yüzyıllarca devam etti

but in Europe the fall of the Roman Empire

fakat Avrupa’da Roma İmparatorluğu’nun düşüşüyle

brought public sanitation into the Dark Ages.

halk temizliği Karanlık Çağ’a geçti.

Pit latrines called “gongs” became commonplace,

″Gong″ adı verilen çukur tuvaletler yaygınlaşmıştı

and chamber pots were frequently dumped into the street.

ve lazımlıklar sürekli sokağa dökülüyordu.

Castles ejected waste from tall windows into communal cesspits.

Atık şatoların uzun pencerelerinden ortak lağım çukurlarına boşaltılıyordu.

At night, so-called gong farmers would load up the waste

Geceleri gong çiftçileri denilen insanlar atıkları yük arabalarına yükler

before traveling beyond city limits to dump their cargo.

ve şehir sınırlarının dışına çıkıp atığı boşaltırlardı.

Europe's unsanitary approach persisted for centuries,

Avrupa’nın sağlıksız yaklaşımı yüzyıllarca devam etti

but toilets themselves underwent some major changes.

fakat tuvaletlerin kendileri bazı büyük değişimlerden geçti.

By the late Middle Ages, most wealthy families had commode stools—

Orta Çağ’ın sonlarında, çoğu varlıklı ailede oturaklı ve kapaklı

wooden boxes with seats and lids.

tahta klozet kutular vardı.

And in the royal court of England,

İngiltere saray halkında,

the commodes were controlled by the Groom of the Stool.

bu klozetler Oturak Uşağı tarafından kontrol ediliyordu.

In addition to monitoring the king’s intestinal health,

Kralın bağırsak sağlığını kontrol etmesinin yanı sıra,

the Groom’s... intimate relationship with the monarch

uşağın kral ile olan samimi ilişkisi

made him a surprisingly influential figure.

onu şaşırtıcı derecede etkili birisi yapmıştı.

The next major leap in toilet technology came in 1596,

Tuvalet teknolojisinin bir sonraki büyük sıçrayışı 1596′da

when Sir John Harrington designed the first modern flush toilet

John Harrington, Kraliçe Elizabeth için ilk modern sifonlu tuvaleti

for Queen Elizabeth.

tasarladığında oldu.

Its use of levers to release water and a valve to drain the bowl

Suyu kaldıraçla bırakması ve kapakçık yoluyla dökmesi

still inform modern designs.

hala modern tasarımların arkasında yatan fikir.

But Harrington’s invention stank of sewage.

Ama Harrington’ın buluşu lağım kokuyordu.

Thankfully, in 1775, Scottish inventor Alexander Cumming

Neyse ki 1775′te İskoç mucit Alexander Cumming

added a bend in the drainpipe to retain water and limit odors.

atık borusuna bir kavis ekleyerek lağım suyunun karışmasını engelledi.

This so-called S-trap was later improved into the modern U-bend by Thomas Crapper—

Bu S-tuzağı sonra Thomas Crapper tarafından U-kavisine dönüştürüldü.

though the term “crap” predates the inventor by several centuries.

Tabii pislik anlamındaki ″crap″ kelimesi mucitten birkaç yüzyıl öncesine dayanıyor.

By the turn of the 19th century,

19. yüzyıla gelindiğinde,

many cities had developed modern sewage infrastructure

çoğu şehir çoktan lağım altyapılarını geliştirmişti

and wastewater treatment plants,

ve atıksu arıtım tesislerini kurmuştu.

and today, toilets have a wide range of features,

Günümüzde tuvaletlerin oldukça geniş bir yelpazesi var,

from the luxurious to the sustainable.

lüksünden tutun sürdürülebilir olanlarına kadar.

But roughly 2 billion people still don’t have their own toilets at home.

Ama aşağı yukarı 2 milyar insanın hâlâ evinde kendi tuvaleti yok.

And another 2.2 billion don’t have facilities

2.2 milyar kadarının da atıklarını işleyecek

that properly manage their waste,

tesisleri yok

putting these communities at risk of numerous diseases.

ve bu yüzden birçok hastalığa karşı tehlikedeler.

To solve this problem, we’ll need to invent new sanitation technologies

Bu sorunu çözmek için, yeni sanitasyon teknolojileri icat etmemiz

and address the behavioral, financial, and political issues

ve sanitasyon boru hattında eşitsizliği yaratan

that produce inequity throughout the sanitation pipeline.

davranışsal, finansal ve politik meseleleri ele almamız gerekiyor.