A brief history of toilets - Francis de los Reyes

Translator: Laika Dog Reviewer: Dinh Lieu Vu

On sunny days, the Roman citizens of Ostia

Vào những ngày nắng ấm,

những cư dân La Mã cổ đại của khu phố Ostia

could be found on a long stone bench near the Forum.

có thể được tìm thấy trên một ghế đá dài gần quảng trường La Mã.

Friends and neighbors exchanged news and gossip

Những người bạn và hàng xóm đã trao đổi tin tức và chém gió với nhau

while simultaneously attending to more... urgent business.

đồng thời tham gia vào … một việc khẩn cấp.

These public latrines could sit up to 20 Romans at a time,

Những nhà xí công cộng có thể chứa tới 20 người La Mã cùng một lúc,

draining waste in water conduits below.

chất thải được xả xuống ống dẫn chất thải bên dưới.

Today, most cultures consider trips to the restroom to be a more private occasion.

Ngày nay, hầu hết những nền văn minh

coi những chuyến đi vào phòng vệ sinh hơn cả nhu cầu riêng tư.

But even when going alone, our shared sewage infrastructure

Nhưng dù đi vệ sinh một mình,

cơ sở hạ tầng chất thải chung của con người

is one of the most pivotal inventions in the history of humanity.

là một trong những phát minh then chốt trong lịch sử của cả nhân loại.

While many ancient religious texts contain instructions

Trong khi nhiều đề tài tôn giáo chứa đựng những kiến thức

for keeping waste away from drinking water and campsites,

dành cho việc giữ chất thải tránh xa nguồn nước uống và nơi ăn chốn ở,

waste management took a more familiar shape as early as 3000 BCE.

việc quản lý chất thải sớm nhất được thực hiện

dưới một hình thức quen thuộc

từ 3000 năm trước công nguyên.

Ancient Mesopotamian settlements often had clay structures

Những khu dân cư vùng Lưỡng Hà cổ đại thường hay có những công trình đất sét

made for squatting or sitting in the most private room of the house.

xây lên để ngồi xổm hoặc ngồi trong phòng kín ở trong nhà.

These were connected to pipes which used running water to move waste

Những công trình đó nối liền tới những chiếc ống

thứ mà được dùng để xả nước cuốn trôi chất thải

into street canals and cesspits.

xuống những con kênh và hầm cầu trên phố.

Water infrastructure like this flourished in the Bronze Age,

Hạ tầng thoát nước như vậy rất phát triển ở Thời Đại Đồ Đồng,

and in some parts of the Indus Valley,

và ở một vài nơi trong thung lũng Indus,

nearly every house had a toilet connected to a citywide sewage system.

gần những ngôi nhà có một cái bồn cầu

được dẫn tới hệ thống chất thải xung quanh thành phố.

Ancient Cretan palaces even offered a manual flushing option.

Những cung điện Cretan cổ đại thậm chí còn đưa ra cách thức xả nước thủ công.

Researchers can’t say for certain what inspired these early sewage systems,

Các nhà nghiên cứu không chắc chắn điều gì

đã truyền cảm hứng cho các hệ thống chất thải đời đầu này,

but we do know that waste management is essential for public health.

nhưng chúng ta biết rằng quản lý chất thải là cần thiết cho sức khỏe cộng đồng.

Untreated sewage is a breeding ground for dangerous microorganisms,

Chất thải chưa xử lý là nguyên nhân sản sinh

đối với các vi sinh vật nguy hiểm,

including those that cause cholera, dysentery, and typhoid.

bao gồm vi khuẩn bệnh tả, bệnh kiết lị, và bệnh thương hàn.

It would be several millennia before scientists fully understood

Mất tới vài ngàn năm trước khi các nhà khoa học hoàn toàn hiểu rõ

the relationship between sewage and sickness.

mối quan hệ giữa chất thải và bệnh tật.

But the noxious odors of sewage have recorded associations with disease

Nhưng những mùi độc hại của chất thải được ghi nhận có liên quan đến bệnh tật

as early as 100 BCE.

sớm hơn 100 năm trước công nguyên.

And by 100 AD, more complex sanitation solutions were emerging.

Vào năm 100 sau công nguyên,

những giải pháp hệ thống vệ sinh phức tạp hơn đã bắt đầu xuất hiện.

The Roman Empire had continuously flowing aqueducts

Đế chế Roman đã có những cống dẫn nước liên tục

dedicated to carrying waste outside city walls.

được khánh thành để đưa chất thải ra bên ngoài tường thành.

Chinese dynasties of the same period also had private and public toilets,

Các triều đại Trung Hoa cùng giai đoạn này

cũng có nhà vệ sinh riêng và nhà vệ sinh công cộng,

except their waste was immediately recycled.

ngoại trừ việc chất thải được họ ngay lập tức tái sử dụng.

Most household toilets fed into pig sties,

Hầu hết những nhà vệ sinh gia đình đều thông với chuồng heo,

and specialized excrement collectors gathered waste from public latrines

và những người chuyên thu gom phân lấy chất thải từ các nhà xí công cộng

to sell as fertilizer.

để đem bán như phân bón.

In China, this tradition of waste management continued for centuries,

Tại Trung Quốc, truyền thống quản lý chất thải kiểu này

tiếp tục với hàng thập kỉ,

but in Europe the fall of the Roman Empire

nhưng tại Châu Âu sự sụp đổ của Đế Chế Roman

brought public sanitation into the Dark Ages.

đã đưa điều kiện vệ sinh công cộng trở về Thời Kì Tăm Tối.

Pit latrines called “gongs” became commonplace,

Những hố nhà xí được gọi là “gongs” đã trở thành địa điểm chung,

and chamber pots were frequently dumped into the street.

và chất thải trong những cái bô thường xuyên bị ném ra ngoài phố.

Castles ejected waste from tall windows into communal cesspits.

Những lâu đài tống chất thải từ cửa sổ trên cao

xuống các hầm cầu chung.

At night, so-called gong farmers would load up the waste

Vào buổi tối, những người nông dân thu phân

sẽ lấy chất thải

before traveling beyond city limits to dump their cargo.

trước khi mang chúng ra khỏi ranh giới của thành phố

để đổ ở một nơi nào đó.

Europe's unsanitary approach persisted for centuries,

Phương pháp tiếp cận không hợp vệ sinh của Châu Âu vẫn tiếp tục hàng thế kỉ,

but toilets themselves underwent some major changes.

nhưng bản thân nhà vệ sinh đã trải qua những thay đổi lớn.

By the late Middle Ages, most wealthy families had commode stools—

Vào cuối thời kì Trung Cổ,

hầu hết những gia đình giàu có đã có những chiếc ghế đi ngoài—

wooden boxes with seats and lids.

những chiếc hộp gỗ với ghế ngồi và có nắp.

And in the royal court of England,

Và ở trong Hoàng Gia Anh,

the commodes were controlled by the Groom of the Stool.

ghế đi ngoài được giám sát bởi Quan Hầu.

In addition to monitoring the king’s intestinal health,

Thêm vào đó để giám sát sức khỏe đường ruột của vua,

the Groom’s... intimate relationship with the monarch

Mối quan hệ đường ruột… của Quan Hầu với vua

made him a surprisingly influential figure.

khiến ông ta là một nhân vật có tầm ảnh hưởng đáng kinh ngạc.

The next major leap in toilet technology came in 1596,

Bước nhảy vọt lớn tiếp theo của công nghệ bồn cầu sảy ra vào năm 1956,

when Sir John Harrington designed the first modern flush toilet

khi Sir John Harrington đã thiết kế bồn cầu xả nước hiện đại đầu tiên

for Queen Elizabeth.

dành cho Nữ Hoàng Elizabeth.

Its use of levers to release water and a valve to drain the bowl

Nó sử dụng cần gạt để tháo nước và van xả bồn

still inform modern designs.

vẫn ảnh hưởng đến những thiết kế hiện đại.

But Harrington’s invention stank of sewage.

Nhưng phát minh của Harrington bốc mùi hôi thối từ chất thải.

Thankfully, in 1775, Scottish inventor Alexander Cumming

May thay, vào năm 1775,

nhà phát minh người Xcốt-len Alexander Cumming

added a bend in the drainpipe to retain water and limit odors.

đã thêm vào đường thoát nước một đoạn uốn cong

để giữ lại nước và hạn chế mùi.

This so-called S-trap was later improved into the modern U-bend by Thomas Crapper—

Đó được gọi là ống chữ S

sau này được cải tiến thành khuỷu hình chữ U

bởi Thomas Crapper—

though the term “crap” predates the inventor by several centuries.

dù cái tên “crap” đã xuất hiện trước Thomas Crapper vài thế kỉ.

By the turn of the 19th century,

Bước sang thế kỉ 19,

many cities had developed modern sewage infrastructure

nhiều thành phố đã phát triển cơ sở hạ tầng thoát nước

and wastewater treatment plants,

và các nhà máy xử lý nước thải,

and today, toilets have a wide range of features,

và ngày nay, bồn cầu có một loạt các tính năng,

from the luxurious to the sustainable.

từ sang trọng đến bền vững.

But roughly 2 billion people still don’t have their own toilets at home.

Nhưng vẫn còn khoảng hai tỉ người chưa có bồn cầu riêng ở gia đình.

And another 2.2 billion don’t have facilities

Và 2.2 tỉ người không có các phương tiện

that properly manage their waste,

để quản lý chất thải của họ một cách hợp lý,

putting these communities at risk of numerous diseases.

đặt những cộng đồng này trước nguy cơ đến từ vô số căn bệnh.

To solve this problem, we’ll need to invent new sanitation technologies

Để tháo gỡ vấn đề này,

chúng ta sẽ cần phát minh những công nghệ vệ sinh mới

and address the behavioral, financial, and political issues

và giải quyết những phát sinh về chính trị, tài chính và hành vi

that produce inequity throughout the sanitation pipeline.

mà tạo ra sự bất công bằng chạy khắp các đường ống vệ sinh.