Aphasia: The disorder that makes you lose your words - Susan Wortman-Jutt

Aphasia ၊ သင့်ရဲ့ စကာလုံးမျာကို ဆုံးရှုံးအောင်လုပ်တဲ့ ရောဂါ။ Susan Wortman-Jutt

Translator: sann tint Reviewer: Myo Aung

Language is an essential part of our lives that we often take for granted.

ဘာသာစကား ဟာ ကျွန်ုပ်တို့ အလေးမမူမိတဲ့ ကျွန်ုပ်တို့ ဘဝတွေရဲ့ မရှိမဖြစ် အပိုင်းပါ။

With it, we can communicate our thoughts and feelings,

ဒါနဲ့ အတွေးတွေ၊ ခံစားချက်တွေကို ဆက်သွယ်နိုင်တယ်၊

lose ourselves in novels,

ဝတ္ထုတွေထဲမှာ ကိုယ်တိုင် နစ်မျော၊

send text messages,

သတင်းတိုတွေ ပို့ကာ

and greet friends.

မိတ်ဆွေတွေကို နှုတ်ဆက်နိုင်တယ်။

It's hard to imagine being unable to turn thoughts into words.

အတွေးတွေကို စကားလုံးတွေအဖြစ် မပြောင်းနိုင်ဘူးလို့ စိတ်ကူးဖို့ ခက်ပါတယ်။

But if the delicate web of language networks in your brain

ဒါပေမဲ့ လေဖြတ်တာ၊ နေမကောင်းတာ သို့မဟုတ် စိတ်မချမ်းမြေ့ဖွယ်ရာကြောင့်

became disrupted by stroke, illness, or trauma,

သင့်ဦးနှောက်က ဘာသာစကား ချိတ်ဆက်မှုတွေရဲ့ သိမ်မွေ့တဲ့ ကွန်ရက်ဟာ အလျဉ်ပြတ်သွားရင်

you could find yourself truly at a loss for words.

သင်ဟာ တကယ်ပဲ စကားလုံးတွေကို ရှာမရ ပျောက်ဆုံးနေတာမျိုး ဖြစ်သွားပါတယ်။

This disorder, called aphasia, can impair all aspects of communication.

aphasia လို့ခေါ်တဲ့ ဒီရောဂါဟာ ဆက်သွယ်ရေး ကဏ္ဍအားလုံးကို ထိခိုက်နိုင်ပါတယ်။

People who have aphasia remain as intelligent as ever.

aphasia ရောဂါရှိပေမဲ့ ထိုသူတို့ဟာ ခါတိုင်းလို့ ဉာဏ်ထက်နေဆဲဖြစ်ပါ။

They know what they want to say,

သူတို့ ပြောချင်တာကို သိတယ်၊

but can't always get their words to come out correctly.

ဒါပေမဲ့ မှန်ကန်တဲ့ စကားလုံးတွေ နှတ်မှ ထွက်ဖို့ အမြဲတမ်း မလွယ်ပါဘူး။

They may unintentionally use substitutions called paraphasias,

paraphasias လို့ခေါ်တဲ့ အစာထိုးမှုတွေ မရည်ရွယ်ပဲ သုံးမိနိုင်တယ်။

switching related words, like saying "dog" for "cat,"

ဆက်စပ်တဲ့ စကားလုံးတွေ ပြောင်းရင်း ဥပမာ "ကြောင်" ဆို "ခွေး"ပေါ့၊

or words that sound similar, such as "house" for "horse."

ဒါမှမဟုတ် အသံတူတဲ့ စကားလုံးတွေ ဥပမာ "တိမ်" ဆို "အိမ်" ပေါ့။

Sometimes, their words may even be unrecognizable.

တစ်ခါတစ်ရံ သူတို့စကားလုံးတွေက မှန်းလို့တောင် မရနိုင်တာတွေပါ။

There are several types of aphasia grouped into two categories:

အုပ်စုနှစ်မျိုးထဲမှာ aphasia အမျိုးအစား အများကြီးရှိတယ်၊

fluent, or receptive, aphasia

ပြေပြစ်တာ သို့မဟုတ် လက်ခံလွယ်တဲ့ aphasia နဲ့

and non-fluent, or expressive, aphasia.

မပြေပြစ်၊ သို့မဟုတ် ခံစားချက်ပြနိုင်တဲ့ aphasia ပါ။

People with fluent aphasia may have normal vocal inflection

ပြေပြစ်တဲ့ aphasia နဲ့ လူတွေဟာ ပုံမှန် အသံနိမ့်မြင့် ရှိနိုင်ပေမဲ့

but use words that lack meaning.

အဓိပ္ပါယ်မဲ့တဲ့ စကားလုံးတွေ သုံးတယ်။

They have difficulty comprehending the speech of others

သူများတွေရဲ့ ပြောစကားကို နားလည်ရာမှာ ခက်ခဲမှုရှိပြီး

and are frequently unable to recognize their own speech errors.

မကြာခဏ သူတို့ ကိုယ်တိုင်ရဲ့ စကားပြော အမှားတွေကို မမှတ်မိကြဘူး။

People with non-fluent aphasia, on the other hand,

အခြားဘက်မှာက မပြေပြစ်တဲ့ aphasia နဲ့ လူတွေက

may have good comprehension

နားလည်မှု ကောင်းလောက်ပေမဲ့

but will experience long hesitations between words and make grammatical errors.

စကားလုံးတွေကြားမှာ တုံ့ဆိုင်းနေပြီး သဒ္ဒါပိုင်း အမှားတွေလုပ်ကြမယ်။

We all have that tip-of-the-tongue feeling from time to time

ကျွန်ုပ်တို့အားလုံး တစ်ခါတစ်လေမှာ စကားလုံးတစ်လုံးကို ရှာမရတဲ့အခါ

when we can't think of a word,

လျှာဖျားမှာ ဆိုတဲ့ ခံစားချက်ရှိပါတယ်။

but having aphasia can make it hard to name simple, everyday objects.

ဒါပေမဲ့ aphasia ရှိခြင်းက ရိုးရိုး နေ့စဉ် အရာဝတ္ထုတွေကို အမည်တပ်ဖို့ ခက်ခဲစေပါတယ်။

Even reading and writing can be difficult and frustrating.

စာဖတ်ခြင်းနဲ့ စာရေးခြင်းမှာတောင် ခက်ခဲပြီး စိတ်ပျက်စရာကောင်းနိုင်တယ်။

So how does this language loss happen?

ဒီတော့ ဒီဘာသာစကား ဆုံးရှုံးမှုက ဘယ်လိုဖြစ်တာလဲ။

The human brain has two hemispheres.

လူ့ဦးနှောက်မှာ အခြမ်းနှစ်ခြမ်းရှိပါတယ်။

In most people, the left hemisphere governs language.

လူအများစုမှာ ဘယ်အခြမ်းက ဘာသာစကားကို ထိန်းချုပ်ပါတယ်။

We know this because in 1861,

ဒါကိုသိရတာ ၁၈၆၁ မှာ ရူဗဗေဒပညာရှင်

the physician Paul Broca studied a patient

Paul Broca ဟာ "tan" ကလွဲပြီး ကျန်တဲ့ စကားလုံးတွေ

who lost the ability to use all but a single word, "tan."

ပျောက်သွားတဲ့ လူနာတစ်ဦးကို လေ့လာခဲ့တာကြောင့်ပါ။

During a postmortem study of that patient's brain,

လူနာရဲ့ ဦးနှောက်ကို သေသွားလို့ ခွဲစိတ်လေ့လာမှုအတွင်း

Broca discovered a large lesion in the left hemisphere

Broca ဟာ ဝဲဘက်အခြမ်းထဲမှာ အခု Broca's area လို့သိကြတဲ့

now known as Broca's area.

ကြီးမားတဲ့ ဒဏ်ရာတစ်ခုတွေ့ခဲ့တယ်။

Scientists today believe that Broca's area is responsible in part for naming objects

ယနေ့ သိပ္ပံပညာရှင်တွေ ယုံကြည်တာက Broca's area ဟာ အရာဝတ္ထုတွေ အမည်ပေးတာနဲ့

and coordinating the muscles involved in speech.

စကားပြောမှာပါတဲ့ ကြွက်သားတွေ ထိန်းရာမှာ တာဝန်ရှိတဲ့အပိုင်းပါ။

Behind Broca's area is Wernicke's area near the auditory cortex.

Broca's area နောက်မှာက Wernicke's area ပါ။ အကြားအာရုံအလွှာ အနားမှာပါ။

That's where the brain attaches meaning to speech sounds.

ဒါက ဦးနှောက်ဟာ စကားသံတွေကို အဓိပ္ပါယ်တွဲပေးတဲ့ နေရာပါ။

Damage to Wernicke's area impairs the brain's ability to comprehend language.

Wernick's area ပျက်စီးမှုဟာ ဦးနှောက်ရဲ့ဘာ သာစကား နားလည်စွမ်းကို ချွတ်ယွင်းစေတယ်။

Aphasia is caused by injury to one or both of these specialized language areas.

Aphasia ဟာ ဒီဘာသာစကား ဧရိယာတွေ တစ်ခု(သို့) နှစ်ခုလုံး ဒဏ်ရာရမှုကြောင့်ဖြစ်တာပါ။

Fortunately, there are other areas of the brain

ကံကောင်းချင်တော့ ဒီဘာသားစကား ဗဟိုတွေကို

which support these language centers

ထောက်ပံ့ပြီး ဆက်သွယ်ရေးနဲ့

and can assist with communication.

ကူပေးနိုင်တဲ့ ဦးနှောက်ရဲ့ အခြားနေရာတွေရှိပါတယ်။

Even brain areas that control movement are connected to language.

လှုပ်ရှားမှုကို ထိန်းချုပ်တဲ့ ဦးနှောက် ဧရိယာတွေတောင် ဘာသာစကားနဲ့ ဆက်နေတယ်။

FMRI studies found that when we hear action words, like "run" or "dance,"

FMRI လေ့လာမှုတွေမှာ တွေ့ရတာက "ပြေး" "က"တို့လို လှုပ်ရှားမှု ကြိယာတွေကို

parts of the brain responsible for movement light up

ကြားတဲ့အခါ လှုပ်ရှားမှုအတွက် တာဝန်ရှိတဲ့ ဦးနှောက်ပိုင်းတွေဟာ

as if the body was actually running or dancing.

ကိုယ်ခန္ဓာက တကယ်ပဲ ပြေးနေ၊ ကနေသလို လင်းလက်လာတယ်။

Our other hemisphere contributes to language, too,

ကျွန်ုပ်တို့ရဲ့ အခြားအခြမ်းကလည်း စကားရဲ့ စည်းဟန်နဲ့ အသံ

enhancing the rhythm and intonation of our speech.

အနိမ့်အမြင့်ကို မြှင့်တင်ရင်း ဘာသာစကားကို ထောက်ကူပါတယ်၊

These non-language areas sometimes assist people with aphasia

ဒီဘာသာစကား မဟုတ်တဲ့ ဧရိယာတွေဟာ aphasia လူနာတွေ ဆက်သွယ်မှု

when communication is difficult.

ခက်ခဲချိန်မှာ ကူညီပေးတယ်။

So how common is aphasia?

ဒီတော့ aphasia ဟာ ဘယ်လောက် အဖြစ်များလဲ။

Approximately 1 million people in the U.S. alone have it,

U.S တစ်ခုတည်းမှာတင် ခန့်မှန်းခြေ လူ ၁ သန်းလောက် ရှိကြတယ်။

with an estimated 80,000 new cases per year.

တစ်နှစ် လူနာ အသစ် ၈၀၀၀၀ လောက်လို့ ခန့်မှန်းကြတယ်။

About one-third of stroke survivors suffer from aphasia

လေဖြတ်ပြီး ရှင်ကျန်တဲ့ သုံးပုံတစ်ပုံဟာ aphasia ရောဂါ ခံစားရပြီး

making it more prevalent than Parkinson's disease

Parkinson's ရောဂါ ဒါမှမဟုတ် အသိနည်းသေးတဲ့

or multiple sclerosis,

ဦးနှောက် အသားမျှင်ခက်မာခြင်းထက်

yet less widely known.

ပို အတွေ့များစေတယ်၊

There is one rare form of aphasia called primary progressive aphasia, or PPA,

primary progressive aphasia (သို့) PPA ဆို တဲ့ aphasia ရဲ့ ရှားပါး ပုံစံတစ်ခုရှိတယ်။

which is not caused by stroke or brain injury,

ဒါက လေဖြတ်တာ၊ ဦးနောက်ထိခိုက် တာကြောင့်မဟုတ်ပဲ

but is actually a form of dementia

ဘာသာစကား ဆုံးရှုံးမှုက

in which language loss is the first symptom.

ပထမ လက္ခဏာဖြစ်တဲ့ စိတ်ဖောက်ပြန်မှု ပုံစံတစ်ခုကြောင့်ပါ။

The goal in treating PPA is to maintain language function for as long as possible

PPA ကို ကုသခြင်း ရည်ရွယ်ချက်က ဘာသာစကား လုပ်ဆောင်ပုံကို အခြား စိတ်ဖောက်ပြန်မှု

before other symptoms of dementia eventually occur.

လက္ခဏာတွေ နောက်ဆုံး မဖြစ်ခင်မှာ ကြာနိုင်မျှ ထိန်းထားဖို့ပါ။

However, when aphasia is acquired from a stroke or brain trauma,

ဒါပေမဲ့ လေဖြတ်တာ (သို့) ဦးနှောက် ဒဏ်ရာကနေ aphasia ရတဲ့အခါ

language improvement may be achieved through speech therapy.

ဘာသာစကား တိုးတက်မှုကို စကားသံ ကုထုံးကနေ စွမ်းဆောင်နိုင်လောက်တယ်။

Our brain's ability to repair itself, known as brain plasticity,

ကျွန်ုပ်တို့ ဦးနှောက်ဟာ နာလန်ထူခြင်း ဖြစ်စဉ်အတွင်း ဦးနှောက် ဒဏ်ရာ

permits areas surrounding a brain lesion

ပတ်ပတ်လည်နေရာတွေကို လုပ်ဆောင်မှုတစ်ချို့ ခွင့်ပေးတဲ့

to take over some functions during the recovery process.

ဦးနှောက် ပျော့ပြောင်းမှုလို့ သိကြတဲ့ အစွမ်းနဲ့ ၎င်ဘာသာ ပြုပြင်နိုင်ပါတယ်။

Scientists have been conducting experiments using new forms of technology,

သိပ္ပံပညာရှင်တွေဟာ aphasia လူနာတေွမှာ ဦးနှောက်ပျော့ပြောင်းမှုကို အားပေးတယ်လို့

which they believe may encourage brain plasticity in people with aphasia.

ယုံကြည်တဲ့ နည်းပညာ ပုံစံသစ်တွေသုံးပြီး စမ်းသပ်မှုတွေ လုပ်ဆောင်နေခဲ့ပါတယ်။

Meanwhile, many people with aphasia remain isolated,

Really ချိန်တည်းမှာ အြခားသူတွေ သူတို့ကို နားမလည်မှာ (သို့) သူတို့ကို စကားပြောဖို့

afraid that others won't understand them or give them extra time to speak.

အချိန်ပိုပေးရမှာကြောက်ပြီး aphasia ဝေဒနာရှင်တွေဟာ အထီးကျန်နေပါတယ်၊

By offering them the time and flexibility to communicate in whatever way they can,

သူတို့တွေ တတ်နိုင်သမျှနဲ့ ဆက်သွယ်ဖို့ အချိန်နဲ့ ပျော့ပြောင်းညင်သာမှုပေးခြင်းနဲ့

you can help open the door to language again,

aphasia ရဲ့ အကန့်အသတ်တွေကို ကျော်လွန်ရင်း

moving beyond the limitations of aphasia.

ဘာသာစကား တံခါးကို ပြန်ဖွင့်ပေးဖို့ သင်ကူညီနိုင်ပါတယ်။