Aphasia: The disorder that makes you lose your words - Susan Wortman-Jutt

Translator: Kakalaw Mohammed Reviewer: Daban Q Jaff

Language is an essential part of our lives that we often take for granted.

زمان بەشێکی بنەڕەتی ژیانمانە کە زۆرجار سوپاسگوزاری نین.

With it, we can communicate our thoughts and feelings,

لەڕێی زمانەوە دەتوانین بیر و هەستەکانمان دەرببڕین.

lose ourselves in novels,

لە خوێندنەوەی ڕۆمانێکدا ونببین.

send text messages,

نامە بنێرین.

and greet friends.

و سڵاو لە هاوڕێکانمان بکەین.

It's hard to imagine being unable to turn thoughts into words.

زۆر زەحمەتە وێنای ئەوە بکەین نەتوانین بیروبۆچونەکانمان بکەین بە وشە.

But if the delicate web of language networks in your brain

بەڵام ئەگەر تۆڕە ناسکەکەی زمان کە لە مێشکتدا کارایە

became disrupted by stroke, illness, or trauma,

پەکبخرێت بە جەڵتە، نەخۆشی یان زەبری دەروونی

you could find yourself truly at a loss for words.

ئەوکات خۆت لە ونبوونی وشەدا دەدۆزیتەوە.

This disorder, called aphasia, can impair all aspects of communication.

ئەم ناڕێکییە پێی دەوترێت زمانگیری

کە دەتوانێت هەموو لایەنەکانی پەیوەندی پەکخات

People who have aphasia remain as intelligent as ever.

ئەو کەسانەی زمانگیریان هەیە هەر بە ژیری دەمێننەوە

They know what they want to say,

دەزانن کە دەیانەوێت چی بڵێن،

but can't always get their words to come out correctly.

بەڵام ناتوانن هەمیشە وشەکان بەڕاستی دەرببڕن.

They may unintentionally use substitutions called paraphasias,

ڕەنگە بەبێ مەبەست جێگرەوە بەکاربهێنن کە پێی دەوترێت (پارافەیژا)،

switching related words, like saying "dog" for "cat,"

کە وشەکان ئاڵوگۆڕ دەکەن وەك "بەکارهێنانی "سەگ" لە جێگەی "پشیلە

or words that sound similar, such as "house" for "horse."

یان ئەو وشانەی کە دەنگەکانیان "لەیەك دەچێت وەك "هاوس" لەجێی "هۆرس

Sometimes, their words may even be unrecognizable.

هەندێکجار ڕەنگە وشەکانیان هەر نەناسرێنەوە.

There are several types of aphasia grouped into two categories:

چەند جۆرێکی زمانگیری هەیە بۆ دوو چین کە پۆلێن کراون:

fluent, or receptive, aphasia

زمانگیری ڕەوان یان وەرگر

and non-fluent, or expressive, aphasia.

و زمانگیری ناڕەوان یان دەربڕ.

People with fluent aphasia may have normal vocal inflection

ئەو کەسانەی زمانگیری ڕەوانی وناسازی دەنگی ئاساییان هەیە

but use words that lack meaning.

بەڵام کۆمەڵێک وشە بەکاردەهێنن کە مانایان نییە.

They have difficulty comprehending the speech of others

ئەمان کێشەیان بۆ دروست دەبێت لە تێگەشتن لە وتەی کەسانی تر

and are frequently unable to recognize their own speech errors.

و زۆرجار ناتوانن هەست بە هەڵەکانی قسەکردنی خۆیان بکەن.

People with non-fluent aphasia, on the other hand,

لە لایەکی ترەوە، ئەو کەسانەی زمانگیری ناڕەوانیان هەیە،

may have good comprehension

ڕەنگە تێگەشتنیان باش بێت

but will experience long hesitations between words and make grammatical errors.

بەڵام تووشی دوودڵییەکی درێژ دەبن لە نێوان وشەکاندا و هەڵەی زمانەوانی دەکەن.

We all have that tip-of-the-tongue feeling from time to time

هەموومان جاروبار ئەو هەستەی زمانمان بۆ دروست دەبێت

when we can't think of a word,

کاتێك ناتوانین بیر لە وشەیەك بکەینەوە،

but having aphasia can make it hard to name simple, everyday objects.

بەڵام هەبوونی زمانگیری دەتوانێت ناونانی تەنی سادە و ڕۆژانە سەخت بکات.

Even reading and writing can be difficult and frustrating.

تەنانەت خوێندنەوە و نوسین زەحمەت و نائومێدکەر دەبێت.

So how does this language loss happen?

کەواتە لە دەستدانی زمان چۆن ڕوودەدات؟

The human brain has two hemispheres.

مێشکی مرۆڤ دوو نیوەگۆی هەیە.

In most people, the left hemisphere governs language.

لە زۆربەی خەڵکیدا نیوەگۆی چەپ زمان بەڕێوە دەبات.

We know this because in 1861,

ئەمە دەزانین چونکە لە ساڵی ١٨٦١

the physician Paul Broca studied a patient

دکتۆر (پۆڵ برۆکا) لە نەخۆشێکی کۆڵییەوە

who lost the ability to use all but a single word, "tan."

کە توانای بەکارهێنانی هەموو وشەکانی "لەدەست دابوو جگە لە وشەی "تان

During a postmortem study of that patient's brain,

لە ماوەی توێژینەوەیەکی توێکاریی مێشکی ئەو نەخۆشەدا

Broca discovered a large lesion in the left hemisphere

برۆکا زیانێکی گەورەی لە نیوەگۆی چەپدا دۆزییەوە

now known as Broca's area.

کە بە ناوچەی برۆکا ئێستا ناسراوە.

Scientists today believe that Broca's area is responsible in part for naming objects

زاناکان ئێستا بڕوایان وایە کە ناوچەی برۆکا بەرپرسە لە ناوهێنانی تەنەکان

و ئەو ماسولکانە پێکەوە پەیوەست دەکات کە پەیوەندیان بە ئاخاوتنەوە هەیە.

and coordinating the muscles involved in speech.

Behind Broca's area is Wernicke's area near the auditory cortex.

لە پشتی ناوچەی (برۆکا) ناوچەی وێرنیکی لە نزیك توێکڵی بیستنەوە هەیە.

That's where the brain attaches meaning to speech sounds.

لەو شوێنەدا مێشك ماناکان پەیوەست بە دەنگەکانەوە دەکات.

Damage to Wernicke's area impairs the brain's ability to comprehend language.

زیان گەشتن بە ناوچەی (وێرنیکی) توانای تێگەشتنی مێشك لە زمان پەکدەخات.

Aphasia is caused by injury to one or both of these specialized language areas.

زمانگیری، بەهۆی زیان گەشتن بە یەکێك یان هەردووك

لەم دوو ناوچە زمانییەوە پەیدا دەبێت.

Fortunately, there are other areas of the brain

خۆشبەختانە، ناوچەی تر هەن لە مێشکدا

which support these language centers

کە پاڵپشتی ئەم ناوەندی زمانەوانیانە دەکەن

and can assist with communication.

و دەتوانن هاوکاربن لە پەیوەندی کردندا.

Even brain areas that control movement are connected to language.

تەنانەت ئەو ناوچانەی مێشك کە جووڵە بەڕێوەدەبەن پەیوەستن بە زمانەوە.

FMRI studies found that when we hear action words, like "run" or "dance,"

توێژینەوەکانی (ف.م.ر.ا) دەریانخستوە کاتێك گوێمان لە وشەی کرداری دەبێت وەك

ڕاکردن" یان "سەما کردن" ئەوا ئەو بەشانەی بەرپرسن لە جوڵە کارا دەبن

parts of the brain responsible for movement light up

as if the body was actually running or dancing.

وەك ئەوەی جەستە بەڕاستی ڕابکات یان سەما بکات.

Our other hemisphere contributes to language, too,

نیوەگۆکەی تریشمان خزمەتی زمان دەکات،

enhancing the rhythm and intonation of our speech.

بە پەرەسەندن بە ڕیتم و ئاوازی دەنگی ئاخاوتنمان.

These non-language areas sometimes assist people with aphasia

ئەم ناوچانەی کە هی زمان نین هەندێك جار یارمەتی ئەو کەسانە دەدەن

when communication is difficult.

کە زمانگیریان هەیە کاتێك پەیوەندی گرتن بۆیان سەختە.

So how common is aphasia?

کەواتە زمانگیری تا چ ئاستیک باوە؟

Approximately 1 million people in the U.S. alone have it,

نزیکەی ملیۆنێك کەس تەنها لە ئەمریکادا گیرۆدەی بوون،

with an estimated 80,000 new cases per year.

ساڵانە ٨٠،٠٠٠ کەیسی نوێ تۆمار دەکرێت.

About one-third of stroke survivors suffer from aphasia

نزیکەی یەك لەسەر سێی ڕزگاربووانی جەڵتەی دەماغ بەدەست زمانگیرییەوە دەناڵێنن

making it more prevalent than Parkinson's disease

بەمەش دەبێتە لە نەخۆشی پارکینسۆن باوترە

or multiple sclerosis,

،یان نەخۆشی ڕەقبوونی شانەکان

yet less widely known.

لەگەڵ ئەوەشدا کەمتر ناسراوە.

There is one rare form of aphasia called primary progressive aphasia, or PPA,

جۆرێکی دەگمەنی زمانگیری هەیە کە پێی دەوترێت زمانگیری سەرەکی پێشکەوتوو،

which is not caused by stroke or brain injury,

کە بەهۆی جەڵتە یان زیانی مێشکەوە دروست نابێت،

but is actually a form of dementia

بەڵکو جۆرێکە لە نەخۆشی بیرچوونەوە

in which language loss is the first symptom.

کە لەدەستدانی زمان یەکەم نیشانەیەتی.

The goal in treating PPA is to maintain language function for as long as possible

ئامانجی چارەکردنی زمانگیری پێشکەوتوو هێشتنەوەی کارایی بەکارهێنانی زمانە

before other symptoms of dementia eventually occur.

پێش ئەوەی نیشانەکانی تری لەبیرچوونەوە سەرهەڵبدەن.

However, when aphasia is acquired from a stroke or brain trauma,

هەرچەندە کاتێك زمانگیری بەهۆی جەڵتە یان زەبری مێشکەوە پەیدا دەبێت،

language improvement may be achieved through speech therapy.

دەگونجێت پەرەسەندنی زمان بەدەستبهێنرێت لەڕێگەی چارەسەری ئاخاوتنەوە.

Our brain's ability to repair itself, known as brain plasticity,

توانای مێشکمان بۆ چاکردنەوەی خۆی کە بە نەرمی مێشك ناسراوە

permits areas surrounding a brain lesion

ڕێگە بەو ناوچانە دەدات کە لە دەوری بەشێکی لەکارکەوتوون

to take over some functions during the recovery process.

تا لەماوەی پرۆسەی چاکبوونەوەدا هەندێك کار جێبەجێ بکەن.

Scientists have been conducting experiments using new forms of technology,

زاناکان خەریکی تاقیکردنەوەن بە بەکارهێنانی شێوازی نوێی تەکنەلۆجیا،

which they believe may encourage brain plasticity in people with aphasia.

کە بڕوایان وایە هانی نەرمی مێشک دەدەن لەو کەسانەی کە زمانگیریان هەیە.

Meanwhile, many people with aphasia remain isolated,

لەهەمانکاتدا، زۆر لەو کەسانەی زمانگیریان هەیە بە گۆشەگیری دەمێننەوە،

afraid that others won't understand them or give them extra time to speak.

دەترسن کەسانی بەرامبەر لێیان تێنەگەن یان کاتی زیاتریان نەبێت بۆ قسە کردن.

By offering them the time and flexibility to communicate in whatever way they can,

بە پێشکەشکردنی کاتی گونجاو و نەرمییەتی بۆ ئاخاوتن بەو شێوەیەی خۆیان دەیانەوێت

you can help open the door to language again,

دەتوانیت دەروازەی زمانیان دیسان بکەیتەوە،

moving beyond the limitations of aphasia.

بەجۆرێك سنوورەکانی زمانگیری ببڕێت.