How does caffeine keep us awake? - Hanan Qasim

Кафейн биднийг хэрхэн сэргэг байлгадаг вэ? Ханан Күазим

Translator: eacanhu e Reviewer: Zaya Skodde

Over 100,000 metric tons of caffeine are consumed

Жил бүр дэлхий даяар хүмүүс 100,000 гаруй тонн

хэмжээтэй каффейн хэрэглэдэг.

around the world every year.

That's equivalent to the weight of 14 Eiffel Towers.

Энэ нь 14 ширхэг Эйфелийн цамхгийн жинтэй тэнцэнэ.

Энэ каффейний ихэнх хэсгийг кофе, цайнаас авдаг ч

Most of this caffeine is consumed in coffee and tea,

but it's also ingested in some sodas,

зарим хийжүүлсэн ундаа,

chocolate,

шоколад,

caffeine pills,

каффейний эм, мөн

and even beverages labeled decaf.

декаф гэх ундаанд ч бас агуулагддаг байна.

Caffeine helps us feel alert, focused, happy, and energetic,

Каффейн биднийг хангалттай нойр аваагүй үед ч анхааралтай, төвлөрсөн,

even if we haven't had enough sleep.

аз жаргалтай, эрч хүчтэй байхад тусалдаг.

But it can also raise our blood pressure, and make us feel anxious.

Гэхдээ бас цусны даралтыг ихэсгэж, сэтгэл түгшилт үүсгэдэг.

It's the world most widely used drug.

Каффейн нь хүмүүс хамгийн их ашигладаг донтуулагч юм.

Каффейн биднийг яаж сэргэг байлгадаг вэ?

So how does it keep us awake?

Caffeine evolved in plants where it serves a few purposes.

Ургамалд каффейн нь хэд хэдэн зорилгоор агуулагддаг.

In high doses, as it's found in the leaves and seeds of certain species,

Зарим төрлийн ургамлын навч болон үрэнд их хэмжээтэйгээр агуулагдах бөгөөд

шавжинд хортой нөлөө үзүүлдэг.

it's toxic to insects.

But when they consume it in lower doses, as it's found in nectar,

Харин тэд нектарт агуулагддаг шиг бага хэмжээгээр хэрэглэсэн тохиолдолд

it can actually help them remember and revisit flowers.

тухайн ургамлыг санах, дахин ирэхэд нь тусалдаг байна.

In the human body, caffeine acts as a stimulant for the central nervous system.

Каффейн нь хүний биед төв мэдрэлийн системд өдөөгч байдлаар үйлчилдэг.

It keeps us awake by blocking one of the body's key sleep-inducing molecules,

Хүний биеийн нойр хүргэдэг гол молекул болох аденозин гэх бодист

a substance called adenosine.

саад болж биднийг сэргэг байлгадаг.

Хүний биед байнгын энерги нийлүүлэх шаардлагатай байдаг бөгөөд

Your body needs a constant supply of energy,

үүнийг өндөр энергийн молекул болох ГФА-ийг задлах байдлаар авдаг.

which it gets by breaking down a high-energy molecule called ATP.

Ингэх явцад

In the process,

it liberates adenosine, ATP's chemical backbone.

ГФА-ны химийн суурь болох аденозин ялгардаг.

Neurons in your brain have receptors perfectly tailored to this molecule.

Таны тархины мэдрэлийн эсүүд энэ молекулд тусгайлан зориулсан хүртэхүйтэй.

Аденозин дээрх хүлээн авагчтай холбогдоход

When adenosine docks to these receptors,

it activates a cascade of biochemical reactions

мэдрэлийн эсүүдийг илүү удаашруулж,

that cause neurons to fire more sluggishly

тархины чухал дохио ялгаралтыг удаашруулж,

and slow the release of important brain-signaling molecules.

цуврал биохимийн урвалуудыг идэвхижүүлдэг.

Өөрөөр хэлбэл, та нойрмоглож эхэлнэ.

In other words, you get sleepy.

Каффейн бол аденозины өрсөлдөгч юм.

Caffeine is what's called an adenosine receptor antagonist.

That means it derails this process of slowing your neurons down

Каффейн хүлээн авагчдад саад болсноор мэдрэлийн эсүүдийг удаашруулах

by blocking adenosine receptors.

үйл ажиллагааг зогсоодог.

Caffeine and adenosine have a similar molecular structure,

Каффейн ба аденозин нь төсөөтэй молекул бүтэцтэй бөгөөд

close enough that caffeine can wedge into the adenosine receptors,

каффейн нь аденозины хүлээн авагчидтай холбогдож чадахуйц боловч

but not close enough to activate them.

тэднийг идэвхжүүлж чаддаггүй.

To summarize, adenosine inhibits your neurons.

Ерөнхийдөө. аденозин мэрдэлийн эсүүдэд саад болдог.

Caffeine inhibits the inhibitor, so it stimulates you.

Каффейн саатуулагчийг нь зогсоосноор таныг сэргээдэг.

Caffeine can also boost positive feelings.

Кафейн мөн эерэг мэдрэмжүүдийг өдөөдөг.

In some neurons, the adenosine receptors

Зарим мэдрэлийн эсийн аденозин хүлээн авагчид нь

are linked to receptors for another molecule called dopamine.

допамин хэмээх өөр молекулын хүлээн авагчидтай холбогдсон байна.

One of dopamine's roles in the brain is to promote feelings of pleasure.

Тархинд тааламжтай мэдрэмжийг дэмжих нь допамины үүргүүдийн нэг юм.

When adenosine docks in one of these paired receptors,

Аденозин эдгээр хос хүлээн авагчийн аль нэгтэй холбогдоход

that can make it harder for dopamine to fit in its own spot,

допамин өөрийн байршилдаа багтахад хэцүү болж

interrupting its mood-lifting work.

өөдрөг болгох үүргээ биелүүлж чаддаггүй.

But when caffeine takes adenosine's place, it doesn't have the same effect,

Харин каффейн аденозиний оронд очихдоо ийм нөлөө үзүүлэхгүй бөгөөд

допамин багтах боломжтой болдог.

and dopamine can slide in.

There's evidence that caffeine's effects on adenosine and dopamine receptors

Каффейны аденозин болон дофаминд үзүүлэх энэхүү нөлөө нь удаан хугацаандаа

can have long-term benefits, too, reducing the risk of diseases

Паркинсон, Алцхаймер болон зарим төрлийн хавдар гэх мэт

өвчнүүдээс урьдчилан сэргийлэх ашигтай байх магадлалтай гэсэн баримт бий.

like Parkinson's, Alzheimer's, and some types of cancer.

Caffeine can also ramp up the body's ability to burn fat.

Каффейн нь мөн биеийн өөх шатаах чадварыг өсгөдөг.

In fact, some sports organizations think

Зарим спортын байгууллагууд

that caffeine gives athletes an unfair advantage

кафейныг тамирчидад шудрага бус давуу тал олгодог гэж үзээд

and have placed limits on its consumption.

хэрэглээнд нь хязгаарлалт тавьдаг.

From 1972 until 2004,

1972-оос 2004 он хүртэл Олимпийн тамирчид

цусан дахь каффейны хэмжээгээ тодорхой төвшинээс бага байлгаснаар

Olympic athletes had to stay below a certain blood-caffeine concentration

оролцох эрх авдаг байжээ.

to compete.

Мэдээж каффейны бүх нөлөөлөл тустай байдаггүй.

Of course, not all of caffeine's effects are so helpful.

It might make you feel better and more alert,

Таныг илүү таатай, сэргэг байлгах ч

but it can also raise your heart rate and blood pressure,

зүрхний цохилт, цусны даралтыг ихэсгэж

ихээр шээх эсвэл гэдэс гүйлгэлтийн шалгаан болох ба

cause increased urination or diarrhea,

and contribute to insomnia and anxiety.

сэтгэл түгшилт, нойргүйдэлд хүргэдэг.

Plus, the foods and beverages caffeine is found in

Мөн каффейн агуулдаг хоол хүнс нь

have their own impacts on your body that have to be taken into account.

таны биед авч үзэх шаардлагатай өөрсдийн гэсэн нөлөөг үзүүлдэг.

Your brain can adapt to regular consumption of caffeine.

Тархи нь каффейны байнгын хэрэглээнд дасаж чадна.

If your adenosine receptors are perpetually clogged,

Хэрэв таны аденозин хүлээн авагчид байнгын саадтай байвал

your body will manufacture extra ones.

бие тань дахин шинийг үйлдвэрлэдэг.

That way, even with caffeine around,

Ингэснээр каффейн байсан ч

adenosine can still do its job of signaling the brain to power down.

аденозин тархийг удаашруулж чаддаг.

That's why you may find you need to consume more and more caffeine

Тиймээс та сэргэг байхын тулд улам их каффейн хэрэглэх

to feel as alert.

шаардлага мэдэрч болно.

There are more and more adenosine receptors to block.

Зогсоох шаардлагатай илүү олон аденозин хүлээн авагч бий болно.

It's also why if you suddenly quit caffeine,

Ийм учраас гэнэт каффейн хэрэглэхээ болиход

you may experience an unpleasant withdrawal.

тааламжгүй мэдрэмжүүд төрнө.

Маш олон хүлээн авагчтай ч өрсөлдөгч байхгүй учир

With plenty of receptors and no competition,

adenosine can work overtime,

аденозин илүү цагаар ажиллаж,

causing symptoms like headaches,

толгой өвдөх, ядрах,

tiredness,

сэтгэл гутрах

and depressed moods.

гэх мэт шинж тэмдгүүд үүснэ.

But in a few days, the extra adenosine receptors will disappear,

Гэвч хэдэн өдрийн дараа илүү аденозин хүлээн авагчид устаж,

your body will readjust,

таны бие дахин сэргээгдэн,

and you'll feel just as alert as ever,

дэлхийн хамгийн алдартай сэргээшгүйгээр ч

even without an infusion of the world's most popular stimulant.

өмнөх шигээ л сэргэг байх болно.