How does your immune system work? - Emma Bryce

Translator: zhila mawlood Reviewer: Daban Q Jaff

A mosquito lands on your arm,

مێشووله‌یه‌ك له‌سه‌ر قۆڵت ده‌نیشێت،

injects its chemicals into your skin, and begins to feed.

ماده‌ كیمیاییه‌كانی ده‌خاته‌ ناو پێستت، و ده‌ست ده‌كات به‌ خواردن.

You wouldn’t even know it was there, if not for the red lump that appears,

ته‌نانه‌ت نه‌تده‌زانی له‌وێ بووه‌، له‌به‌ر ئه‌و لووه‌ سووره‌ نه‌بێت كه‌ دیار ده‌بێت،

accompanied by a telltale itch.

خورانێكی بێزارکەری به‌دوادادێت.

It’s a nuisance, but that bump is an important signal

بێزاركه‌ره‌، به‌ڵام ئه‌و لێدانه‌ ئاماژه‌یه‌كی گرنگه‌

that you’re protected by your immune system,

به‌وه‌ی له‌لایه‌ن سیسته‌می به‌رگریت پارێزراویت،

your body’s major safeguard against infection, illness, and disease.

پارێزه‌ری سه‌ره‌كیی جه‌سته‌ت دژی هه‌و كردن و نه‌خۆشیی.

This system is a vast network of cells, tissues, and organs

ئه‌م سیسته‌مه‌ تۆڕێكی گه‌وره‌ی خانه‌، شانه‌، و ئه‌ندامه‌كانه‌

that coordinate your body’s defenses against any threats to your health.

كه‌ پارێزه‌ره‌كانی جه‌سته‌ت ڕێك ده‌خات دژی هه‌ر هه‌ڕه‌شه‌یه‌ك بۆ سه‌ر ته‌ندروستیت.

Without it, you’d be exposed to billions of bacteria, viruses, and toxins

به‌بێ ئه‌و، تووشی ملیاران به‌كتریا، ڤایرۆس، و ژه‌هر ده‌بیت

that could make something as minor as a paper cut or a seasonal cold fatal.

كه‌ ڕه‌نگه‌ شتێكی بچووكی وه‌كو بڕین به‌ هۆی په‌ڕ بكاته‌ په‌تایه‌كی وه‌رزیی كوشنده‌

The immune system relies on millions of defensive white blood cells,

سیسته‌می به‌رگریی پشت به‌ ملیۆنان خانه‌ی پارێزه‌ری سپی خوێن ده‌به‌ستێت،

also known as leukocytes,

به‌ خڕۆكه‌ی سپیش ده‌ناسرێن،

that originate in our bone marrow.

كه‌ له‌ مۆخی ئێسكمان سه‌رچاوه‌ ده‌گرن.

These cells migrate into the bloodstream and the lymphatic system,

ئه‌م خانانه‌ بۆ خوێنی ناو ده‌ماره‌كانی له‌ش و سیسته‌می لیمفیی كۆچ ده‌كه‌ن،

a network of vessels which helps clear bodily toxins and waste.

تۆرێكی ده‌ماره‌ كه‌ یارمه‌تی ڕوون كردنی ژه‌هره‌كانی جه‌سته‌ و پاشماوه‌ ده‌دات.

Our bodies are teeming with leukocytes:

:جه‌سته‌مان لێوان لێوه‌ له‌ خڕۆكه‌ی سپی

there are between 4,000 and 11,000 in every microliter of blood.

ژماره‌یان له‌ نێوان 4000 بۆ 11000 ه‌ له‌ هه‌ر میللیلیترێكی خوێن.

As they move around, leukocytes work like security personnel,

هه‌ركه‌ ده‌جووڵێن، خڕۆكه‌ سپییه‌كان وه‌كو ئه‌ندامی ئاسایش كار ده‌كه‌ن،

constantly screening the blood, tissues, and organs for suspicious signs.

به‌رده‌وام خوێن، شانه‌كان، و ئه‌ندامه‌كان ده‌پاڵێون له‌ ئه‌گه‌ری ئاماژه‌ی گوماناویی

This system mainly relies on cues called antigens.

ئه‌م سیسته‌مه‌ پشت به‌ چه‌ند ئاماژه‌یه‌ك ده‌به‌ستێت ناویان ده‌رمانی له‌ش پارێزه‌.

These molecular traces on the surface of pathogens and other foreign substances

ئه‌م شوێنه‌واره‌ گه‌ردیله‌ییانه‌ له‌سه‌ر ڕووی نه‌خۆشخه‌ره‌كان و ماده‌ی تری ده‌ره‌كی

betray the presence of invaders.

ڕێگه‌ به‌ بوونی داگیركه‌ره‌كان ناده‌ن.

As soon as the leukocytes detect them,

یه‌كسه‌ر خرۆكه‌ سپییه‌كان پێیان ده‌زانن،

it takes only minutes for the body’s protective immune response to kick in.

ته‌نیا چه‌ند چركه‌یه‌ك ده‌خایه‌نێت بۆ وه‌ڵامدانه‌وه‌ی به‌رگریی پارێزه‌ری جه‌سته‌

بۆ چوونه‌ ژووره‌وه‌. هه‌ڕه‌شه‌كان بۆ سه‌ر جه‌سته‌مان به‌ڕاده‌یه‌كی زۆر گۆڕاون،

Threats to our bodies are hugely variable,

so the immune response has to be equally adaptable.

بۆیه‌ وه‌ڵامدانه‌وه‌ی به‌رگریی پێویسته‌ به‌ یه‌كسانی بگونجێنرێت.

That means relying on many different types of leukocytes

به‌مانای پشت به‌ستن به‌ چه‌ندین جۆری جیاوازی خڕۆكه‌ سپییه‌كان

to tackle threats in different ways.

بۆ چاره‌سه‌ركردنی هه‌ڕه‌شه‌كان به‌ ڕێگه‌ی جیاواز.

Despite this diversity, we classify leukocytes in two main cellular groups,

سه‌ڕه‌ڕای ئه‌م هه‌مه‌چه‌شنییه‌، خڕۆكه‌ی سپیی بۆ دوو گروپی خانه‌خانه‌ پۆلێنده‌كه‌ین

which coordinate a two-pronged attack.

كه‌ هێرشی دوو چنگیی ڕێكده‌خات.

یه‌كه‌م، خڕۆكه‌ سپییه‌كان وه‌ڵامدانه‌وه‌ی به‌رگریی ده‌رده‌ده‌ن

First, phagocytes trigger the immune response

by sending macrophages and dendritic cells into the blood.

به‌ ناردنی كه‌ڵه‌گه‌ڕوویه‌كان و خانه‌ پاشكۆكان بۆ ناو خوێن.

As these circulate, they destroy any foreign cells they encounter,

له‌گه‌ڵ جووڵه‌یان، هه‌ر خانه‌یه‌كی بێگانه‌ بێته‌ پێشیان تێكی ده‌شكێنن.

simply by consuming them.

به‌ ساده‌یی به‌ له‌ناوبردنیان.

That allows phagocytes to identify

ئه‌وه‌ ڕێگه‌ به‌ خڕۆكه‌ سپییه‌كان ده‌دات

the antigen on the invaders they just ingested

ده‌رمانه‌ له‌ش پارێز و داگیركه‌ره‌كان دیاری بكه‌ن كه‌ تازه‌ خواردوویانه‌

and transmit this information to the second major cell group

و ئه‌م زانیارییه‌ بنێرێن بۆ دووه‌م گرووپی سه‌ره‌كیی خانه‌كان

orchestrating the defense,

به‌ ڕێكخستنی پاراستنه‌كه‌،

the lymphocytes.

خڕۆكه‌ لیمفاوییه‌كان.

A group of lymphocyte cells called T-cells go in search of infected body cells

گرووپی خانه‌كانی-تی به‌دوای خانه‌ هه‌وكردووه‌كانی جه‌سته‌ ده‌گه‌ڕێن

and swiftly kill them off.

و به‌خێرایی ده‌یانكوژن.

Meanwhile, B-cells and helper T-cells

له‌كاتێكدا،خانه‌كانی-بی و خانه‌ یارمه‌تیداره‌كانی-تی

use the information gathered from the unique antigens

ئه‌و زانیارییه‌ی له‌ ده‌رمانی له‌ش پارێز كۆكراوه‌ته‌وه‌ به‌كاریده‌هێنن

to start producing special proteins called antibodies.

بۆ به‌رهه‌مهێنانی پرۆتینی تایبه‌ت كه‌ پێیان ده‌ڵێن دژه‌ته‌ن.

This is the pièce de résistance:

ئه‌مه‌ پارچه‌یه‌كی به‌رگریكردنه‌:

Each antigen has a unique, matching antibody that can latch onto it

هه‌ر ده‌رمانێكی له‌ش پارێز دژه‌ته‌نێكی جیاواز و گونجاوی هه‌یه‌ كه‌ پێوه‌ی ده‌لكێت

like a lock and key,

وه‌كو كلیل و قفڵ،

and destroy the invading cells.

و خانه‌ داگیركه‌ره‌كان تێكده‌شكێنێت.

B-cells can produce millions of these,

خانه‌كانی-بی ده‌توانن ملیۆنان له‌مه‌ به‌رهه‌مبێنن،

which then cycle through the body and attack the invaders

كه‌ دواتر به‌ده‌وری جه‌سته‌ ده‌سووڕێنه‌وه‌ و هێرشده‌كه‌نه‌ سه‌ر داگیركه‌ره‌كان

until the worst of the threat is neutralized.

تاكو خراپترینی هه‌ڕه‌شه‌كه‌ هاوكێش ده‌كرێت.

While all of this is going on, familiar symptoms,

له‌وكاته‌ی هه‌موو ئه‌مانه‌ ڕووده‌ده‌ن، نیشانه‌ی ناسراوی،

like high temperatures and swelling,

وه‌كو به‌رزی پله‌ی گه‌رمیی، هه‌ڵئاوسان،

are actually processes designed to aid the immune response.

له‌ڕاستیدا كردارێكن بۆ یارمه‌تیدانی وه‌ڵامدانه‌وه‌ی به‌رگریی دیزاین كراون.

A warmer body makes it harder for bacteria and viruses to reproduce and spread

جه‌سته‌یه‌كی گه‌رمتر ناهێڵێت به‌كتریا و ڤایرۆس وه‌چه‌بخه‌نه‌وه‌ و بڵاوببنه‌وه‌

because they’re temperature-sensitive.

چونكه‌ به‌رامبه‌ر پله‌ی گه‌رمیی هه‌ستیارن.

And when body cells are damaged,

و كاتێك خانه‌كانی جه‌سته‌ تێكده‌شكێن،

they release chemicals that make fluid leak into the surrounding tissues,

ماده‌ی كیمیایی به‌ره‌ڵا ده‌كه‌ن كه‌ وا شله‌ ده‌كات به‌سه‌ر شانه‌كانی ده‌وروپشتی

بڕژێت، ئه‌مه‌ش ده‌بێته‌ هۆی هه‌ڵئاوسان.

causing swelling.

That also attracts phagocytes,

ئه‌وه‌ سه‌رنجی خڕۆكه‌ قوتده‌ره‌كانیش ڕاده‌كێشێت،

which consume the invaders and the damaged cells.

كه‌ خانه‌ تێكشكاو و داگیركه‌ره‌كان له‌ناوده‌بات.

Usually, an immune response will eradicate a threat within a few days.

به‌زۆریی، وه‌ڵامدانه‌وه‌یه‌كی به‌رگریی له‌ چه‌ند ڕۆژێكی كه‌م هه‌ڕه‌شه‌ له‌ناوده‌بات.

It won’t always stop you from getting ill, but that’s not its purpose.

هه‌میشه‌ ڕێگریت لێناكات له‌ نه‌خۆش كه‌وتن، ئه‌مه‌ مه‌به‌ستی ئه‌و نییه‌.

Its actual job is to stop a threat

كاری ڕاسته‌قینه‌ی نه‌هێشتنی هه‌ڕه‌شه‌یه‌

from escalating to dangerous levels inside your body.

له‌ به‌رزبوونه‌وه‌ بۆ ئاستی ترسناك له‌ناو جه‌سته‌ت.

And through constant surveillance over time,

له‌ڕێی چاودێریی به‌رده‌وام به‌ تێپه‌ڕبوونی كات،

the immune system provides another benefit:

سیسته‌می به‌رگریی سوودێكیتر پێشكه‌شده‌كات:

it helps us develop long-term immunity.

یارمه‌تیمان ده‌دات به‌رگریی درێژخایه‌نمان به‌ره‌وپێش ببه‌ین.

When B- and T-cells identify antigens,

كاتێك خانه‌كانی-بی و تی ده‌رمانی له‌ش پارێز دیاریده‌كه‌ن،

they can use that information to recognize invaders in the future.

ده‌توانن ئه‌و زانیارییه‌ به‌كاربێنن بۆ ناسینه‌وه‌ی داگیركه‌ره‌كان له‌ داهاتوو.

So, when a threat revisits, the cells can swiftly deploy the right antibodies

كاتێك هه‌ڕه‌شه‌یه‌ك دووباره‌ دێته‌وه‌، خانه‌كان خێرا دژه‌ته‌نی ڕاست ده‌خه‌نه‌كار

to tackle it before it affects any more cells.

بۆ ئه‌وه‌ی چاره‌سه‌ریبكه‌ن پێش ئه‌وه‌ی كاریگه‌ریی له‌سه‌ر خانه‌ی زیاتر هه‌بێت.

That’s how you can develop immunity to certain diseases, like chickenpox.

به‌وشێوه‌یه‌ ده‌توانیت به‌رگریی به‌ره‌و پێش ببه‌یت بۆ نه‌خۆشی دیاریكراو، وه‌كو

It doesn’t always work so well.

دڕكه‌مێكوته‌. هه‌میشه‌ باش كارناكات.

Some people have autoimmune diseases,

هه‌ندێك خه‌ڵك نه‌خۆشیی به‌رگریی خۆییان هه‌یه‌،

which trick the immune system

كه‌ فێڵ له‌ سیسته‌می به‌رگریی ده‌كات

into attacking the body’s own perfectly healthy cells.

به‌ هێرشكردنه‌ سه‌ر خانه‌ ته‌واو ته‌ندروسته‌كانی جه‌سته‌ خۆی.

No one knows exactly what causes them,

كه‌س ده‌قاوده‌ق هۆكاره‌كه‌ی نازانێت،

but these disorders sabotage the immune system to varying degrees,

به‌ڵام ئه‌م ناڕێكییانه‌ سیسته‌می به‌رگریی به‌ پله‌ی جیاواز له‌ناوده‌به‌ن،

و خۆیان مه‌ڵاس ده‌ده‌ن له‌ كێشه‌كانی وه‌كو هه‌وكردنی جومگه‌،

and underlie problems like arthritis,

Type I diabetes,

شه‌كره‌ی جۆری یه‌ك،

and multiple sclerosis.

و چه‌ندجاره‌بوونه‌وه‌ی ڕه‌قبوونی شانه‌كان.

For most individuals, however,

بۆ زۆربه‌ی تاكه‌كان،

a healthy immune system will successfully fight off an estimated 300 colds

سیسته‌مێكی به‌رگریی ته‌ندروست به‌رپه‌چی نزیكه‌ی 300 هه‌ڵامه‌ت ده‌داته‌وه‌

and innumerable other potential infections over the course of a lifetime.

و هه‌وكردنی شاراوه‌ی بێ شومار به‌درێژایی ته‌مه‌ن.

Without it, those threats would escalate into something far more dangerous.

به‌بێ سیسته‌می به‌رگریی، ئه‌و هه‌ڕه‌شانه‌ بۆ شتێكی ترسناكتر به‌رزده‌بنه‌وه‌.

So the next time you catch a cold or scratch a mosquito bite,

بۆیه‌ جاری داهاتوو گه‌ر تووشی هه‌ڵامه‌ت بوویت یان مێشووله‌یه‌ك پێوه‌یدایت،

think of the immune system.

بیر له‌ سیسته‌می به‌رگریی بكه‌وه‌.

We owe it our lives.

ئێمه‌ به‌ژیانمان قه‌رزاری ئه‌وین.