Why do our bodies age? - Monica Menesini

Translator: Ayan Organization Reviewer: Parikhan Ismail

In 1997, a French woman named Jeanne Calment

لەساڵی ١٩٩٧، ئافرەتێکی فەڕەنسی بەناوی جانی کاڵمێنت

passed away after 122 years and 164 days on this Earth,

کۆچی دوای کرد دوای ۱۲۲ ساڵ و ۱٦٤ ڕۆژی مانەوە لە ژیان لەسەر زەوی،

making her the oldest known person in history.

بەهۆی ئەوە بوو بە بە تەمەنترین کەس لە مێژوودا.

Her age was so astounding

تەمەنی ئەو ئافرەتە زۆر سەرسوڕهێنەر بوو

that a millionaire pledged $1 million to anyone who could break her record.

ملیۆنێرێک بەڵێنی ملیۆنێک دۆلاری دا بۆهەرکەسێک بتوانێ ئەم پێوانەیە بشکێنێت.

But in reality, living to this age or beyond

بەڵام لەڕاستیدا مانەوە لەژیان لەم تەمەنە یان زیاتر

is a feat that very few, maybe even no humans,

کارێکی زۆر دەگمەنە، یان ڕەنگە هیچ مرۆڤێک،

are likely to accomplish.

توانای بەدیهێنانی ئەم کارەی نەبێت.

Human bodies just aren't built for extreme aging.

لاشەی مرۆڤەکان بەم شێوەیە دروست نەکراوە بەرگەی بەتەمەن داچوون بگرێت.

Our capacity is set at about 90 years.

توانستی ئێمەی مرۆڤ بە ۹۰ ساڵ مەزەندە دەکرێت.

But what does aging really mean

بەڵام مەبەستمان لە پیربوون چییە بەتەواوی

and how does it counteract the body's efforts to stay alive?

هەروەها دژایەتی لاشە چۆنە لەپێناو مانەوە لەژیان؟

We know intuitively what it means to age.

ئێمە بەشێوەیەکی ڕووکەشی دەزانین پیری چییە.

For some, it means growing up,

بۆهەندێک کەس، بەمانای گەشەکردن و گەورەبوون دێت،

while for others, it's growing old.

لەکاتێکدا بۆهەندێکی تر، پیربوونە.

Yet finding a strict scientific definition of aging is a challenge.

سەڕەرای ئەوەش هێشتا پێناسەی زانست بۆ پیری بەرەنگارییە.

What we can say is that aging occurs when intrinsic processes

دەتوانین بڵێین پیری پڕۆسەیەکی سەرەکییە دەکرێ ڕووبدات

and interactions with the environment, like sunlight,

و بە کارلێکردن لەگەڵ ژینگە و تیشکی خۆر،

and toxins in the air, water, and our diets,

و ژەهراویبوونی هەوا، ئاو و ماددە خۆراکیەکانمان،

cause changes in the structure

بەهۆیی گۆرانی پێکهاتەیی

and function of the body's molecules and cells.

و چالاکی گەردیلە کیماییەکان و خانەکانی لاشە.

Those changes in turn drive their decline,

ئەم گۆڕانکاریانە دەگەڕێنەوە بۆ پووکانەوەی خانەکان،

and subsequently, the failure of the whole organism.

و دوای ئەمەش شکست هێنانی زیندەیی بەتەواوی.

The exact mechanisms of aging are poorly understood.

تێگەیشتنمان بۆ میکانیزمی پیری زۆر کەم و کورتە.

But recently, scientists have identified nine physiological traits,

بەڵام بەم دوایانە زاناکان نۆ تایبەتمەندی فسیۆلۆژیان دایە پاڵ،

ranging from genetic changes

خۆیی دەبینێتەوە لە گۆڕانی بۆماوە

to alterations in a cell's regenerative ability

و هەتا گۆڕان لەتوانای نوێ بوێ نەوەی خانەکانیش

that play a central role.

و ئەمە ڕۆڵێکی گرینگی دەگێڕێت.

Firstly, as the years pass, our bodies accumulate genetic damage

سەرەتا ،بۆماوەیی لاشەمان بە تێپەڕبوونی کات بە کۆمەڵ تێک دەشکێت

in the form of DNA lesions.

دەگۆڕێ بۆ سەرشێوەی برینی ناوکە ترش"DNA".

ئەوە بەشێوەیەکی سرووشتی ڕوودەدات کاتێک ناووکە ترش دووبارە لەلاشە نوێدەبێتەوە،

These occur naturally when the body's DNA replicates,

but also in non-dividing cells.

بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا لەخانە دابەشبووەکان نیە.

Organelles called mitochondria are especially prone to this damage.

ئەندامەکانی مایتۆکۆندریا هۆکاری سەرەکی ئەم تێک شکاندنەن.

Mitochondria produce adenosine triphosphate,

مایتۆکۆندریا ئەدیسۆن و سێ فۆسفات بەرهەم دێنێت.

or ATP,

یان ATP،

the main energy source for all cellular processes,

کە ئەمەش سەرچاوەی سەرەکی وزەیە بۆ سەرجەم پڕۆسەکانی خانەیی،

plus mitochondria regulate many different cell activities

سەرەڕایی ئەوەش مایتۆکۆندریا دەست بەسەر چەندین چالاکی جیاوازدا دەگرێت

and play an important role in programmed cell death.

و ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە خانە مردووە ڕێکخراوەکاندا.

If mitochondrial function declines,

ئەگەر چالاکی مایتۆکۆندریا سست ببێت،

then cells and, later on, whole organs, deteriorate, too.

دواتر خانەکان و سەرجەم ئەندامەکانیش تێک دەشکێن.

Other changes are known to occur in the expression patterns of genes,

وەک زانراوە گۆڕانەکانی تر لە شێوەی بۆ ماوەیی ڕوودەدات،

also known as epigenetic alterations,

هەروەها پێدەڵێن گۆڕانی نا بۆ ماوەی ئۆپۆژنتیکی،

that affect the body's tissues and cells.

کە کار دەکاتە سەر خانەو شانەکانی لاشە.

Genes silenced or expressed only at low levels in newborns

خامۆشی بۆماوەیی بە ئاستێکی نزمتر دەردەکەوێ لە نەوە نوێیەکاندا

become prominent in older people,

لە مرۆڤە بە تەمەنەکان زیاتر دەردەکەوێ،

leading to the development of degenerative diseases,

دەبێتە هۆیی بەرز بوونەوەی گەشەی نەخۆشیە خراپەکانی ڕزین،

like Alzheimer's, which accelerate aging.

پووکانەوە، وەک ئەلزەهایمەر کە پیری زیاتر پێش دەخات.

Even if we could avoid all these harmful genetic alterations,

تەنانەت ئەگەر خۆمان لە هەموو گۆڕانێکی بۆماوەیی بەدوور بگرین،

not even our own cells could save us.

سەرەڕای ئەمەش خانەکانیش نامان پارێزن.

The fact remains that cellular regeneration,

ڕاستیەکەی بۆ نوێبوونەوەی خانەکان دەگەڕێتەوە،

the very stuff of life,

کە ئەمە کارێکی زۆر سەرەکیە بۆمانەوە لەژیان،

declines as we age.

دەگەڕێتەوە بۆ ئەوکاتەی بەتەمەندا دەچین.

The DNA in our cells is packaged within chromosomes,

ناوکە ترشی ناو خانەکانمان لەناو کڕۆمۆسۆماکاندا ناواخنن،

each of which has two protective regions at the extremities called telomeres.

هەریەک لەمانە دوو ناوچەی پارێزەری هەیە لە دەورووبەری پێیدەڵێن تێلۆمێرەکان.

Those shorten every time cells replicate.

ئەمە نوێ بوونەوەیەکە هەموو کاتێک ڕوودەدات.

When telomeres become too short,

کاتێک تێلۆمێرەکان زۆر کورت دەبنەوە،

cells stop replicating and die,

خانەکان لە نوێ بوونەوە دەوەستن و دەمرن،

slowing the body's ability to renew itself.

توانایی لاشەمان زۆرهێواش دەبێت لەنوێ کردنەوەی خۆیدا.

With age, cells increasingly grow senescent, too,

لەگەڵ پیربوون خانەکانیش بەشێوەیەکی زیاتر گەشەدەکەن و گەورە دەبن،

a process that halts the cell cycle in times of risk,

پڕۆسەیەکە تیایدا خانە بازنەیەکان دەوەستن لەکاتی مەترسی،

like when cancer cells are proliferating.

لەم کاتەدا خانە شێرپەنجەیەکان دەست بە زیاد بوون دەکەن.

But the response also kicks in more as we age,

ئەم کاردانەوانە کەم دەبنەوە بە تێپەڕبوونی تەمەن،

halting cell growth and cutting short their ability to replicate.

گەشەی خانەکان دەوەستن، توانای نوێبوونەوەی کەم دەکات.

Aging also involves stem cells that reside in many tissues

هەروەها پیری لە خانەکانیش لە چەندین لقی خانەیی پێکدێن، لەزۆربەی شانەکان جێگیر دەبن

and have the property of dividing without limits to replenish other cells.

و تایبەتمەندی دابەشبوونی بێ سنووری هەیه بێ ئەوەی قەرەبووی خانەکانی تر بکاتەوە.

As we get older, stem cells decrease in number

کاتێک پیردەبین خانە لق دارەکان لە ژمارەدا کەم دەبنەوە

and tend to lose their regenerative potential,

و دەست دەکەن بە لەدەستدانی توانستی دابەشبوونیان،

affecting tissue renewal and maintenance of our organs original functions.

کارلەسەر نوێبوونەوەی شانەکان و هێزی پارێزگاری کردن لە فرمانی سەرەکی ئەندامەکان

Other changes revolve around cells' ability to function properly.

گۆڕانکاریەکانی تری خانە بریتیە لە ئەنجامدانی فرمانەکانی خانە بە دروستی.

As they age, they stop being able to do quality control on proteins,

کاتێک پیر دەبن، لە کۆنتڕۆڵ کردنی کوالێتی پڕۆتینەکان دەوەستن،

causing the accumulation of damaged and potentially toxic nutrients,

هۆکاری کەڵەکە بوونی تێک شکاندنەکان و خۆراکە ژەهراویەکان،

leading to excessive metabolic activity that could be fatal for them.

بەهۆی چالاکی زۆری خۆراکی کە ئەمەش دەبێتە هۆی کووشتنیان.

Intercellular communication also slows,

پەیوەندی نێوان خانەکان زۆر کزو هێواش دەبێت،

ultimately undermining the body's functional ability.

سەرەنجام توانای لاشە لە ڕاپەڕاندنی فرمانەکانی کزو لاواز دەبێت.

There's a lot we don't yet understand about aging.

زۆرشت هەن تا ئێستا تێنەگەیشتووین دەربارەی پیربوون.

Ultimately, does longer life as we know it come down to diet,

لەکۆتایدا، ئایا تەمەنێکی درێژ پەیوەندی بە سیستەمی خۆراکییەوە هەیە،

exercise,

یان ڕاهێنان،

medicine,

و داو دەرمان،

or something else?

یان هەرشتێکی تر؟

Will future technologies, like cell-repairing nanobots,

ئایا تەکنیکی نوێی داهاتوو وەک چاک بوونەوەی خانەکانی کاربۆهیدرات،

or gene therapy,

یان چارەسەری بۆماوەیی،

artificially extend our years?

بەشێوەیەکی دەست کرد تەمەنمان زیاد دەکات؟

And do we want to live longer than we already do?

و ئایا لەم کاتەدا دەمانەوێ زیاتر بژین وەک لەوەی ئێستا هەیە؟

Starting with 122 years as inspiration,

١٢٢ساڵ مانەوە لەژیان وەک ئیلهامێک وایە،

there's no telling where our curiosity might take us.

هیچ قسەیەکمان نییە، زانیخوازی بۆ کوێمان دەبات.