How does anesthesia work? - Steven Zheng

Translator: Ayan Organization Reviewer: Daban Q Jaff

If you've had surgery,

ئەگەر نەشتەرگەریت بۆ کرابێت،

you might remember starting to count backwards from ten,

لەوانەیە بیرت بێت کە لە ژمارە ١٠ ەوە تا ژمارە ١ت ژمار دبێت،

nine,

نۆ،

eight,

هەشت،

and then waking up with the surgery already over before you even got to five.

دواتر ھۆشت ھاتەوە و نەشتەرگەریەکەت بۆ کرابوو پێش ئەوەی بگەیتە ژمارە پێنج.

And it might seem like you were asleep, but you weren't.

وەک ئەوە وابوو کە خەوت لێ کەوتبێت، بەڵام وانەبوو

You were under anesthesia,

تۆ لەژێر بەنجدا بوویت،

which is much more complicated.

کە زۆر ئاڵۆزترە.

You were unconscious,

تۆ بێئاگا بوویت،

but you also couldn't move,

و نەشت دەتوانی بجوڵێیت،

form memories,

یان یادەوەری درووست بکەیت،

or, hopefully, feel pain.

و خۆشبەختانە هەستت بە ئازاریش نەکرد.

Without being able to block all those processes at once,

بەبێ لەکارخستنی ھەموو ئەم پرۆسانە بە جارێک،

many surgeries would be way too traumatic to perform.

زۆرینەی نەشتەرگەریەکان زۆر تۆقێنەر دەبوون.

Ancient medical texts from Egypt, Asia and the Middle East

دەقە پزیشکییە کۆنەکان لە میسر، ئاسیا و ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست

all describe early anesthetics

ھەموویان پێناسەی بەنجەکانی پێشوو دەکەن

containing things like opium poppy,

کە پێکھاتوون لە شتی وەکو تلیاک

mandrake fruit,

میوەی ماندرەیک،

and alcohol.

و خواردنەوەی بێهۆشکەر.

Today, anesthesiologists often combine

لە ئێستەدا، دکتۆرە بێهۆشکارەکان بە زۆری

regional, inhalational and intravenous agents

بەنجی ناوچەیی، ھەڵمژراو و دەرزییە خوێنهێنەرەکان تێکەڵ دەکەن

to get the right balance for a surgery.

بۆ دەسکەوتنی ھاوسەنگییەکی گونجاو بۆ نەشتەرگەری.

Regional anesthesia blocks pain signals from a specific part of the body

بەنجی ناوچەیی ڕێگری لە ھەستی ئازار دەکات لە بەشێکی دیاریکراوی لەش

from getting to the brain.

لە گەیشتنی بە مێشک.

Pain and other messages travel through the nervous system as electrical impulses.

ئازار و پەیامەکانی دیکە بە کۆئەندامی دەماردا وەک ھێزێکی کارەبایی دەڕۆن.

Regional anesthetics work by setting up an electrical barricade.

بەنجە ناوچەییەکان بە دانانی کۆسپ لەبەردەم تەزووی کارەبادا کاردەکەن.

They bind to the proteins in neurons' cell membranes

بە پرۆتینەکانی ناو پەردەی دەمارە خانەکانەوە بەند دەبن

that let charged particles in and out,

کە ڕێگە بە تەنۆلکە بارگاوییەکان دەدات بێن و بڕۆن،

and lock out positively charged particles.

و ڕێگری لە تەنۆلکە بارگە ئەرێنییەکان دەکات

One compound that does this is cocaine,

کۆکاین ئەو ئاوێتەیەیە کە ئەم کارانە دەکات،

whose painkilling effects were discovered by accident

کە کاریگەریە ئازار شکێنییەکەی بە ڕێکەوت دۆزراوەتەوە

when an ophthalmology intern got some on his tongue.

کاتێک پزیشکێکی چاو ھەندێک کەوتە سەر زمانی

It's still occasionally used as an anesthetic,

تا ئێستاش ھەندێکجار وەک بەنج بەکاردەھێنرێت،

but many of the more common regional anesthetics

بەڵام زۆربەی بەنجە ناوچەییەکانی دیکە کە بەکاردێن

have a similar chemical structure and work the same way.

پێکھاتەی کیمیایی چونیەکیان ھەیە و بەھەمان ڕێگە کاردەکەن.

But for major surgeries where you need to be unconscious,

بەڵام بۆ نەشتەرگەرییە گەورەکان کە پێویستە بێ ئاگابیت،

you'll want something that acts on the entire nervous system,

شتێکت پێویست دەبێت کە کار لە ھەموو کۆئەندامی دەمار بکات.

including the brain.

بە مێشکیشەوە.

That's what inhalational anesthetics do.

کە ئەمەش بە بەنجی ھەڵمژراو دەکرێت.

In Western medicine, diethyl ether was the first common one.

لە ڕۆژئاوا، دایاسل ئیسەر یەکەم جۆری بەنجی لەم چەشنە بوو.

It was best known as a recreational drug

ناسراوترین دەرمانی پشوودەر بوو

until doctors started to realize that people sometimes didn't notice

تا پزیشکەکان زانییان ھەندێک جار خەڵک تێبینی

injuries they received under the influence.

ئەو برینانە ناکەن کە لەژێر کاریگەرییەکەی توشی دەبن.

In the 1840s, they started sedating patients with ether

لە ساڵەکانی ١٨٤٠دا، نەخۆشەکان بە ئێسەر ھێمن دەکرانەوە

during dental extractions and surgeries.

لە کاتی کێشان و نەشتەرگەری ددان.

Nitrous oxide became popular in the decades that followed

لە دە ساڵی دواتردا ئۆکسیدی نیترۆز بەناوبانگ بوو

and is still used today.

ھەتا ئەمڕۆش بەکاردەھێنرێت.

although ether derivatives, like sevoflurane, are more common.

لەگەڵ ئەوەشدا وەرگرتەکانی ئێسەر، وەک سێڤەلفلورانس، زۆر باوترن.

Inhalational anesthesia is usually supplemented with intravenous anesthesia,

بەنجی ھەڵمژراو بەگشتی لەگەڵ بەنجی دەماری ئامادە دەکرێت،

which was developed in the 1870s.

کە لە ساڵانی ١٩٧٠ گەشەی پێ دراوە.

Common intravenous agents include sedatives, like propofol,

ھۆکارە دەمارییە بەناوبانگەکان وەک سڕکەری پڕۆپۆفۆل،

which induce unconsciousness,

کە دەبێتە ھۆی بێئاگایی،

and opioids, like fentanyl, which reduce pain.

و ئەپیۆدەکان، وەکو فێنتینل، کە ئازار کەم دەکەنەوە.

These general anesthetics also seem to work

ئەم بەنجە گشتییانە کار دەکەن

by affecting electrical signals in the nervous system.

بە دانانی کاریگەری لەسەر هێما کارەباییەکانی ناو دەمارە کۆئەندام.

Normally, the brain's electrical signals are a chaotic chorus

ئاساییانە، هێما کارەبییەکانی ناو مێشک کۆمەڵەی شڵەژانن

as different parts of the brain communicate with each other.

کە بەشە جیا جیاکانی مێشک پەیوەندی بەیەکەوە دەکەن.

That connectivity keeps you awake and aware.

ئەم پەیوەندییە بە بەئاگایی دەتھێڵێتەوە.

But as someone becomes anesthetized,

بەڵام کاتێک کەسێک بەنج دەکرێت،

those signals become calmer and more organized,

ئەو هێمایانە ھێمنتر و ڕێکخراوتر دەبن،

suggesting that different parts of the brain

پێشنیار دەکەن بۆ بەشە جیاوازەکانی مێشک

aren't talking to each other anymore.

کە چیتر قسە لەگەڵ یەکتر نەکەن،

There's a lot we still don't know about exactly how this happens.

زۆریتر ھەیە کە ھێشتا بەتەواوی نایزانین کە چۆن ئەمانە ڕوو دەدەن.

Several common anesthetics bind to the GABA-A receptor in the brain's neurons.

هەندێک بەنجی گشتی بەند دەبن بە وەرگری GABA-A لە خانەکانی مێشک.

They hold the gateway open,

دەروازەکە بە کراوەیی دەھێڵنەوە،

letting negatively charged particles flow into the cell.

ڕێگە دەدەن تەنۆلکە بارگاوییەکان بڕژێنە ناو خانەکەوە.

Negative charge builds up and acts like a log jam,

بارگەی نەرێنی کۆدەبێتەوە وەکو پارچە دارێک لەسەر ڕووبارێک،

keeping the neuron from transmitting electrical signals.

وا لە دەمارە خانە دەکات بەردەوام بێت لە ناردنی هێمایی کارەبایی.

The nervous system has lots of these gated channels,

کۆئەندامی دەمار بە زۆری لەم جۆگە دەروازە دارانە ھەیە،

controlling pathways for movement,

کە کۆنترۆڵی جوڵە دەکەن لە ڕێڕەوەکاندا،

memory,

و کۆنتڕۆڵی یادگە و

and consciousness.

بەهۆش بوونیش دەکەن.

Most anesthetics probably act on more than one,

زۆربەی بەنجەکان دەشێت کاربکەنە سەر زیاتر لە دانەیەک،

and they don't act on just the nervous system.

نەک بە تەنها کۆئەندامی دەمار.

Many anesthetics also affect the heart,

زۆربەی بەنجەکان کاردەکەنە سەر دڵ،

lungs,

سییەکان،

and other vital organs.

و ئەندامە گرینگەکانیتریش.

Just like early anesthetics,

وەکو بەنجەکانی ئەم دواییانە،

which included familiar poisons like hemlock and aconite,

کە ژەھرە باوەکان دەگرێتەوە وەک ھێمڵەک و ئەکنایت،

modern drugs can have serious side effects.

دەرمانە نوێیەکان دەکرێ کاریگەری لاوەکییان ھەبێت.

So an anesthesiologist has to mix just the right balance of drugs

کەواتە پزیشکی بەنج دەبێت بڕی گونجاو لە دەرمانەکان تێکەڵاو بکات

to create all the features of anesthesia,

بۆ درووستکردنی ھەموو خاسیەتەکانی بەنج،

while carefully monitoring the patient's vital signs,

لە ھەمان کاتدا چاودێریەکی وردی نیشانەکانی ژیانی نەخۆشەکە بکات،

and adjusting the drug mixture as needed.

و ڕێکخستنی تێکەڵەی دەرمانەکە بە پێی پێویست.

Anesthesia is complicated,

بەنج ئاڵۆزە،

but figuring out how to use it

بەڵام زانینی چۆنیەتی بەکارهێنانی

allowed for the development of new and better surgical techniques.

ڕێگە پێدراوە بۆ بەرەوپێش بردن و باشتر کردنی شێوازەکانی نەشتەرگەری.

Surgeons could learn how to routinely and safely perform C-sections,

پزیشکەکان دەتوانن فێر ببن چۆن بە ئاسایی و سەلامەتی نەشتەرگەری منداڵبوون،

reopen blocked arteries,

کردنەوەی دەمارە گیراوەکان،

replace damaged livers and kidneys,

گۆڕینی جگەر و گورچیلەی زیان پێگەیشتوو،

and many other life-saving operations.

و زۆری دی کە ژیان ڕزگار دەکەن، بکەن.

And each year, new anesthesia techniques are developed

و ھەموو ساڵێک، شێوازی نوێی بەنج پەرە پێدەدرێت

that will ensure more and more patients survive the trauma of surgery.

کە زیاتر و زیاتر نەخۆش دڵنیا دەکاتەوە لە ڕزگاربوون لە ترسی نەشتەرگەری.