Ugly History: The Spanish Inquisition - Kayla Wolf

Translator: lavin Azwar omar Reviewer: Daban Q. Jaff

It’s 1481.

ئەوە ساڵی ١٤٨١.

In the city of Seville,

لە شاری سڤیلدا،

devout Catholics are turning themselves in to the authorities.

شوینکەوتووەکانی ئاینی کاسۆلیکی دەسەڵاتیان گرتە دەست.

They’re confessing to heresy— failure to follow the beliefs of the Catholic Church.

دانیان بەم گوناحانە دادەنا کە لە بەرامبەر ئاینی کاسۆلۆکی ئەنجامیانداوە.

But why?

بەڵام بۆچی؟

The Spanish Inquisition has arrived in Seville.

بەمەش ڵێپێچینەوەی ئیسپانی لە شاری سڤیل سەری هەڵدا.

The Inquisition began in 1478, when Pope Sixtus IV issued a decree

ڵێپێچینەوەکە لە ساڵی ١٤٧٨ لەو کاتەی گەورەی قەشەکان سکستیەسی چوارەم فەرمانێکی دەرکرد

authorizing the Catholic monarchs, Ferdinand and Isabella,

کە دەبوویایە فەرمانڕەواکانی کاسۆلۆکی، فێردناند و ئیزەبێلا

to root out heresy in the Spanish kingdoms—

شانشینەکەیان ئیسپانیا لە کوفر و خڕاپەکاری پاکبکەنەوە دەستی پێکرد

a confederacy of semi-independent kingdoms

ئەمەش لەبەرئەوەی تا شانشینەکەیان لە وڵاتێکی نیمچە سەربەخۆیی فیدڕالی

in the area that would become the modern country of Spain.

لە ناوچەکەدا بگۆڕن بۆ وڵاتێکی ئیسپانی پێشکەوتوو.

Though the order came from the church, the monarchs had requested it.

هەرچەندە فەرمانەکە لە پەرستگاوە دەرچوو بوو بەڵام فەرمانڕەواکان جێبەجێیان کرد.

When the Inquisition began, the Spanish kingdoms were diverse

کاتێک ڵێپێچینەوەکە دەستی پێکرد، شانشینی ئیسپانیا لە

both ethnically and religiously,

نەژاد و ئاینی جیاواز پێکهاتبوو،

with Jews, Muslims, and Christians living in the same regions.

وەکو جولەکە، موسوڵمان، مەسیح کە هەموویان لە هەمان شانشیندا ژیانیان دەکرد.

The Inquisition quickly turned its attention to ridding the region

ڵێپێچینەوەکە ئامانجی خستە سەر

of people who were not part of the Catholic Church.

ئەو خەڵکانەی کە شوێنیکەوتووی پەرستگای کاسۆلۆکی نەبوون.

It would last more than 350 years.

ئەمەش بۆ ماوەی ٣٥٠ ساڵ بەردەوام بوو.

On the ground, groups called tribunals ran the Inquisition in each region.

لەڕاستیدا، کۆمەلێک خەڵک کە پێیان دەوترا ترابیونەل ڵێپێچینەوەکەیان بەڕێوەدەبرد.

Roles on a tribunal could include

کاری ترابیونەلەکانیش دەکرێت ئەمانە بوو بێتن

an arresting constable, a prosecuting attorney,

پۆڵیسەکانی تایبەت بە دەستگیرکردن بوون، پاڕێزەڕەکی ڵێکۆلەڕەوە بوو،

inquisitors to question the accused, and a scribe.

دانپێنەر بوون کە ڵێپێچینەوەیان لە تاوانبار و ساختەکاران دەکرد.

A “Grand Inquisitor,” a member of the clergy selected by the king and queen,

سەرکردەی دانپێنەر ئەندامی پیاوە ئاینیەکان بوو لەلایەن پاشا و شاژنەوە هەڵدەبژێرا،

almost always led a tribunal.

هەمیشەش سەرکردایەتی ترابیونەلەکانی دەکرد.

The Inquisition marked its arrival in each new place with an “Edict of Grace.”

ئەم ڵێپێچینەوەش وەکو فەرمانێکی شاهانە لە شوێنەکان جێبەجێ دەکرا.

Typically lasting 40 days,

کە زۆڕبەی کات ماوەی ٤٠ ڕۆژی دەخایەند،

the Edict of Grace promised mercy to those who confess to heresy.

بەڵێنی ڵێخۆشبوونیشی بە ئەو کەسانە دەدا کە دانیان بە هەڵەکانیان دادەنا.

After that, the inquisitors persecuted suspected heretics

دوای ئەوە، دانپێنەرەکان سزایی تاوانبارە گۆمان ڵێکراوەکانیان دەدا

on the basis of anonymous accusations.

بە بنەمایی ئەوەی کە بە نهێنی تاوان و خڕاپەکاریان کردووە.

So the confessors in Seville probably didn’t see themselves as actual heretics—

هەرچەندە خەڵکانی شاری سیڤیل خۆیان بە تاوانبار نەدەزانی

instead, they were hedging their bets by reporting themselves

لە جیاتی ئەوە، بە مەبەستی خۆپاڕاستن خۆیان بە دەستەوە دەدا

when the consequences were low,

چونکە لەم حاڵەتەدا سزاکان سووکتر دەبوون،

rather than risking imprisonment or torture

وەک لە زایندانیکردن و ئەشکەنجەدان

if someone else accused them later on.

ئەگەر دواتر کەسێکی تر سکاڵای ڵێکردبان.

They were right to worry:

نیگەڕانیەکەیان لە جێی خۆی بوو:

once the authorities arrested someone, accusations were often vague,

چونکە کاتێک دەوڵەت کەسێکی دەستگیر دەکرد، هۆکاری تاوانبارکردنەکەی نادیار دەبوو،

so the accused didn’t know the reasons for their arrest

بۆیە تاوانبارکراوەکان نەیاندەزانی لەبەر چ هۆکارێک دەستگیر کراون

or the identity of their accuser.

یان هۆکاری تاوانبارکردنەکەیان چییە.

Victims were imprisoned for months or even years.

زیان ڵێکەوتووەکانیش بۆ ماوەی چەند مانگێک یان حەوت ساڵ زیندانی دەکران.

Once arrested, their property was confiscated,

کاتێکیش دەستگیر دەکران، دەست بەسەر مولک و ماڵەکەیان دادەگیرا

often leaving their families on the street.

تەنانەت ماڵ و مناڵەکەیان لە سەر شەقامەکان فڕێ دەدا.

Under these conditions, victims confessed to the most mundane forms of heresy—

لەم بارودۆخەشدا، زیان ڵێکەوتووەکان تەنانەت دانیان بەهەرە تاوانە سووکەشیان دادەنا

like hanging linen to dry on a Saturday.

وەکو هەڵواسینی کەتان لە ڕؤژانی شەمەدا.

The Inquisition targeted different subsets of the population over time.

ئەم ڵێپێچینەوەش کۆمەڵە خەڵکی جیاوازی دەکردە ئامانج.

In 1492, at the brutal Grand Inquisitor Tomás de Torquemada’s urging,

لە ساڵی ١٤٩٢، سەرۆکی دانپێنەری زاڵم تۆماس دی تۆرکمادەس گتۆگۆی ئەوەی،

the monarchs issued a decree giving Spanish Jews four months

لەگەڵ فەڕمانڕەواکان دەکرد کە یاسەک دەربکەن و ماوەی چوار مانگ بە ئیسپانییە جولەکەکان

to either convert to Christianity or leave the kingdom.

بدەن بۆئەوەی ببنە مەسیح یان وڵاتەکە جێبهێڵن.

Thousands were expelled and those who stayed risked persecution.

بە هەزارەهایان ئەوەیان ڕەتکردەوە و بەمەش لە ژێڕ مەترسی ئەم یاسایە مانەوە.

Converts to Christianity, known as conversos, weren’t even safe,

ئەوانەی دەبوونە مەسیح، بە کۆنڤێرسۆس ناسرا بوون، هەرچەندە ئەوەش پاڕێزاو نەبوو،

because authorities suspected them of practicing Judaism in secret.

چونکە دەوڵەت هەر گومانی بە جوولەکە بوونی ڵێدەکردن.

The hatred directed at conversos was both religious and economic,

ڕقیان لە کۆنڤێرسۆسەکان دەبۆوە لەبەر هۆکاری ئاینیەکەیان و ئابووریەکەشیان،

as conversos made up a large portion of the upper middle class.

لەبەرئەوەی بەشی زۆڕی کۆنڤێرسۆسەکان لە چینی مامناوەد بوون.

The Inquisition eventually shifted its focus to the moriscos,

لە دواییدا ڵێپێچینەوەکە گەیشت بە مۆریسکۆسەکان،

converts to Christianity from Islam.

کە لە ئاینی مەسیحەوە چووبوونە سەر ئاینی ئیسلام.

In 1609, an edict passed forcing all moriscos to leave.

لە ساڵی ١٦٠٩ دا، فەرمانی بە زۆڕە ملێکردنی دەرکردنی مۆریسکۆسەکان دەرکرا.

An estimated 300,000 left.

کە پێشبینی دەکرێ نزیکەی ٣٠٠،٠٠٠ کەس دەرکرا بێتن.

Those who remained became the Inquisition’s next targets.

ئەوانەشی مانەوە بوونە قوربانی دەستی ئەم ڵێپێچینەوە.

The inquisitors announced the punishments of those found guilty of heresy

دانپێنەڕەکان سزایی ئەو کەسانەیان دا کە خڕاپەکاریان لە دژی ئاینەکەیان کردبوو

in public gatherings called autos de fé, or acts of faith.

لە شوێنێکی گشتی کە ناسرابوو بە ئەتۆس دی فی یاخود سزا ئاینیەکان.

Hundreds of people gathered to watch the procession of sinners, mass, sermon,

بە هەزارەها خەڵک کۆدەبوونەوە بۆ سەیرکردنی ئەم تاوانبارانە و وەرگڕتنی وانە ڵێیان

and finally the announcement of punishments.

کە لە کۆتاییدا سزایان بەسەردا دەچەسپاندن.

Most of the accused received punishments like imprisonment, exile,

زۆڕینەی تاوانبارکراوەکانیش بە سزاکانی وەکو زیندانیکردن و دەرکردنیان سزا دەدران،

or having to wear a sanbenito, a garment that marked them as a sinner.

یان دەبوویایە سانبنیتۆ لەبەربکەن، کە ئەمەش پارچە جلێک بوو تایبەت بوو بە تاوانبارەکان.

The worst punishment was “relaxado en persona”—

قورسترین سزاش بریتی بوو لە “رێلاکسادۆ ئن پرسۆنا”

a euphemism for burning at the stake.

کە بە کۆڵەکە دارەوە دەیان سووتاندن.

This punishment was relatively uncommon—

ئەم سزایەش شتێکی دەگمەن بوو چونکە

reserved for unrepentant and relapsed heretics.

تایبەت بوو بەم تاوانبارانەی پەشیمانیان بەرامبەر هەڵەکانیان دەرنەدەبڕی.

Over 350 years after Queen Isabella started the Inquisition,

دوای ٣٥٠ ساڵ لە دەست پێکردنی ئەم ڵێپێچینەوە شاژن ئیزەبێلا

her namesake, Queen Isabella II, formally ended it on July 15th, 1834.

یان شاژن ئیزەبێلای دووەم، بە تەواوی لە ١٥ ئازاری ساڵی ١٨٤٣ کۆتایی بەمە هێنا.

The Spanish kingdoms’ dependence on the Catholic Church had isolated them

بەمەش شانشینی ئیسپانیا لە پەرستگای کاسۆلۆکی سەڕبەخۆی وەرگڕت

while the rest of Europe experienced the Enlightenment

لەم کاتەشدا تەواوی ئەوروپا خۆشحاڵبوون بەمە و

and embraced the separation of church and state.

ڕازیبوونی خۆیان ڕاگەیاند لەسەر جیاکردنەوەی پەرستگا و دەوڵەت لە یەکتریەوە.

Historians still debate the number of people killed during the Inquisition.

مێژوونووسەکان هێشتاش لە مشت و مڕ دان لەسەر ژمارەی ئەو کەسانەی لەم دانپێدانەدا کوژراون

Some suggest over 30,000 but most estimate between 1,000 and 2,000.

هەندێکیان پێان وایە زیاتر لە ٣٠،٠٠٠ کەس بەڵام زؤرینەیان دەڵێن ١٠٠٠، ٢٠٠٠ کەس دەبن

The consequences of the Inquisition, however, reach far beyond fatalities.

هەرچەندە دەرئەنجامەکانی ئەم دانپێدانانە، زۆڕ کوشندە و مەترسیدار بوون.

In some places, an estimated 1/3 of prisoners were tortured.

لە هەندێک شوێندا، پێشبینی ئەوە کراوە کە یەک لەسەر سێ زیندانیەکان ئەشکەنجە درابێتن.

Hundreds of thousands of members of religious minorities

بە سەدەها و هەزارەها خەڵکی مزهەب جیاواز

were forced to leave their homes,

زؤڕیان ڵێکراوە تا ماڵ و شارەکەیان بە جێبهێڵن،

and those who remained faced discrimination and economic hardship.

ئەوانەشی دەمانەوە ڕووبەرووی جیاوازی و کێشەی ئابووری دەبوونەوە.

Smaller inquisitions in Spanish colonial territories

بەهۆی ئەم ڵێپێچینەوە ئیسپانیا زۆڕ ناوچەی

in the Americas, especially Mexico, carried their own tolls.

لە ئەمریکا داگیرکرد، بە تایبەتی لە مەسیک رۆڵێکی بەرچاویان هەبوو.

Friends turned in friends, neighbors accused neighbors,

هاوڕێ ناوی هاوڕێیەکەی خۆی دەدا، هاوسێ هاوسێیەکەی خۆی تاوانبار دەکرد،

and even family members reported each other of heresy.

تەنانەت ئەندامانی یەک خێزانیش سکاڵایان لە یەکتری دەکرد بە ئەنجامدانی کوفر.

Under the Inquisition,

بە هۆی ئەم ڵێپێچینەوە،

people were condemned to live in fear and paranoia for centuries.

خەڵک لە ترس و دڵەڕاوکێدا دەژیان بۆ ماوەی چەندەها سەدە.