This tool will help improve your critical thinking - Erick Wilberding

Translator: Aga Ismael Reviewer: Daban Q. Jaff

Socrates, one of the founding fathers of Western philosophical thought,

سوقرات، کە یەکێکە لە دامەزرێنەرانی بیری فەلسەفی ڕۆژاوا،

was on trial.

دادگایی کرا.

Many Athenians believed he was a dangerous enemy of the state,

زۆرینەی ئەسیناییەکان پێیان وابوو کە ئەو دوژمنێکی مەترسیدارە بۆ سەر ناوچەکە،

accusing the philosopher of corrupting the youth

فەیلەسوفەکەیان بە تۆمەتی سەر لێ شێواندنی گەنجان و

and refusing to recognize their gods.

ڕەدکردنەوەی خواکانیان تۆمەتبار کرد.

However, Socrates wasn’t feared for claiming to have all the answers,

سەرەڕای ئەوە، سوقرات ترسی نەبوو لە بانگەشەی هەبوونی هەموو وەڵامەکان،

but rather, for asking too many questions.

بەڵام ترسی لە پرسیارگەلێکی زۆر هەبوو.

While he loathed formal lectures,

لە کاتێکدا ڕقی لە وانەی فەرمی بوو،

the philosopher frequently engaged friends and strangers

زۆر جار فەیلەسوفەکە هاوڕێ و خەڵکانی تری

in lengthy conversations about morality and society.

دەخستە ناو گفتوگۆیەکی درێژەوە سەبارەت بە ئاکار و کۆمەڵگە.

These discussions weren’t debates, nor would Socrates offer explicit advice.

ئەم گفتوگۆیانە نە دیبەیت بوون، نە سوقراتیش ئامۆژگارییەکی ڕەوانی دەکردن.

In fact, the philosopher often claimed to know nothing at all,

لە ڕاستیدا، جۆر جار دەیگوت کە ئەو هەر هیچ نازانێت،

responding to his partner's answers only with further questions.

وەڵامی پرسیارەکانی بە کۆمەڵێک پرسیاری تر دەدایەوە.

But through this process, Socrates probed their logic,

بەڵام بەم پڕۆسەیە، سوقرات لۆجیکیانی خستە ژێر پرسیارەوە،

revealing its flaws and helping both parties reach a more robust understanding.

هەڵەکانیانی ئاشکرا کردن و یارمەتی هەردوو لایدا کە بگەن بە تێگەیشتنێکی بەهێزتر.

These insightful questions made Socrates beloved by his followers.

ئەم پرسیارە هۆشیاریانە وای لە سوقرات کرد کە شوێنکەوتوانی خۆشیان بوێت.

Two of his students, Plato and Xenophon, were so inspired

دوو لە خوێندکارەکانی، ئەفلاتون و زێنەفن، زۆر کاریگەر بوون پێی

that they replicated their mentor’s process in fictional dialogues.

بە جۆرێک کە هەمان پڕۆسەی مامۆستاکەیان لە وتوو وێژە هەڵبەستراوەکندا دوپات دەکردەوە.

These invented exchanges provide perfect examples

ئەم ئاڵوگۆڕە داهێنراوانە وێنەیەکی نموونەیی پشان دەدەن

of what would come to be known as the Socratic Method.

لەوەی کە ڕێبازی سوقراتی چییە.

In one of these fabricated dialogues,

لە یەکێک لەو وتوو وێژە دروستکراوانەدا،

Socrates is conversing with a young man named Euthydemus,

سوقرات لەگەڵ پیاوێکی گەنج بە ناوی یوثەدەیمەس گفتوگۆ دەکات،

who is confident that he understands the nature of justice and injustice.

کە زۆر لە خۆی دڵنیایە کە لە سروشتی داد و نا دادی دەگات.

Socrates probes the student’s values by asking him to label actions

سوقرات بیری خوێندکارەکانی دەجوڵێنێت بە داواکردن لە پیاوەکە بە پۆلێن کردنی کارەکان

such as lying and theft as just or unjust.

وەکو درۆ و دزی وەکو داد یان نا دادی.

Euthydemus confidently categorizes them as injustices,

یوثەدەیمەس زۆر بە لە خۆ ڕا دیتینەوە خستنیە بەشی نا دادییەوە،

but this only prompts another question:

بەڵام ئەمە تەنها پرسیارێکی تری هێنایە کایەوە:

is it just for a general to deceive or pillage a hostile army?

ئایە دادپەروەرییە بۆجەنەڕاڵێک کە سوپای دوژمن هەڵبخەڵەتێنێت یان تاڵانی بکات؟

Euthydemus revises his assertion.

یوثەدەیمەس وەڵامەکەی دەگۆڕێت.

He claims that these actions are just when done to enemies,

گوتی ئەم کارانە تەنها کاتێک دادپەروەرین کە بەرانبەر دوژمن بکرێن،

and unjust when done to friends.

و نا دادپەروەرین کاتێک لە بەرانبەر هاوڕێیاندا بکرێن.

But Socrates isn’t finished.

بەڵام سوقرات تەواو نە بووە.

He asks the young man to consider a commander lying to his troops

داوای لە پیاوەکە کرد کە بیر لە فەرماندەیەک بکاتەوە کە درۆ لەگەڵ سەربازەکانی دەکات

to boost their morale.

بۆ بەرزکردنەوەی ورەیان.

Before long, Euthydemus is despondent.

پێش ئەوەی درێژە بکێشێت، یوثەدەیمەس بێ هوا بوو.

It seems that every answer leads to further problems,

وا دیارە کە هەر وەڵامێک سەر بۆ کۆمەڵێک پرسیاری تر دەکێشێت،

and perhaps he’s not quite sure what constitutes justice after all.

و ڕەنگە زۆر دڵنیا نەبێت کە لە کۆتاییدا چ شتێک دادپەروەرییە.

In employing this question-oriented approach,

لە بەکارهێنانی ئەم ڕێبازە پرسیارییە،

Socrates described himself as a midwife,

سوقڕات خۆی وەکو مامانێک فرۆزە دەکات،

whose inquiries assist others in giving birth to their ideas.

His method of questioning draws out an individual’s unexamined assumptions,

and then challenges those biases.

It doesn't always provide definitive answers,

هەمیشە وەڵامی یەکلاکەرەوە ناداتەوە،

but the method helps clarify the questions

بەڵام ڕێبازەکە یارمەتی تێگەیشتن لە پرسیارەکان و

and eliminate contradictory or circular logic.

لادانی لۆجیکە دژ بە یەکەکان دەدات.

And by following a line of inquiry where it logically leads,

و بە بەردەوام بوون لە پرسیار کردن کە لۆجیکیانە پێش دەکەوێت،

both the question asker and answerer can end up in unexpected places.

هەم پرسیارکەر و هەم وەڵامدەرەوەش لە شوێنێکی پێشبینی نەکراودا دەگەنە کۆتایی.

This technique isn’t limited by the conversation’s content,

ئەم تەکنیکە تەنها بۆ گفتوگۆ نییە،

making it incredibly useful in numerous fields.

بەڵکو لە چەندین بواری تردا سوود بەخشە.

During the Renaissance, the method was used to teach clinical medicine.

لە ماوەی ڕێنیسانسدا (ژیانەوەدا)، ڕێبازەکە لە فێرکردنی پزیشکی بێنگەیی بەکارهات.

Students proposed their rationale for different diagnoses,

خوێندکاران بنەماکانیان بۆ هۆکاری نەخۆشییەکان پێشکەش کرد،

while a doctor questioned their assumptions and moderated discussion.

لە کاتێکدا پزیشک پرسیاری دەربارە دەکردن و سەرپەرشتی گفتوگۆکەی دەکرد.

In this model, the method could even produce conclusive results.

لەم مۆدێلەدا، ڕێبازەکە تەنانەت دەیتوانی ئەنجامی یەکلاکەرەوە بە دەستەوە بدات.

This same approach was later used in other sciences,

ئەم ڕێبازە دواتر لە زانستەکانی تریشدا بەکارهات،

such as astronomy, botany, and mathematics.

وەکو ئەستێرەناسی، ڕووکزانی و بیرکاری.

Following the Protestant Reformation,

دوای چاکسازی پرۆتستانتەکان،

it was adapted to tackle abstract questions of faith.

ڕاهاتن کە پرسیاری ئەبستراکتی دەربارەی باوەر بکەن.

In the 19th century, the method became an essential part

لە سەدەی ١٩دا، ڕێبازەکە بوو بە بەشێکی سەرەکی

of American legal education.

پەروەردەی یاسایی ئەمریکی.

Professors explored students’ understanding of judicial reasoning

مامۆستاکان لە تێگەیشتنی خوێندکارانیان بۆ بیرکردنەوەی دادوەرانەیان دەکۆڵییەوە

by challenging them with unforeseen hypothetical situations.

بە پێدانی بارودۆخی خەیاڵی پێشبینی نەکراو.

This approach is still used today by the Supreme Court

ئەم ڕێبارە تا ئەمڕۆش لە لایەن دادگای باڵاوە بەکار دێت

to imagine the unintended impacts of passing a law.

بۆ بیرکردنەوە لە کاریگەرییە چاوەڕوان -نەکراوەکانی تێپەڕاندنی یاسایەک.

The Socratic Method can be adapted to teach almost any topic

ڕێبازی سوقراتی دەکرێت بەکار بهێندرێت بۆ فێرکردنی هەر جۆرە بابەتێک

that relies on critical reasoning,

کە پشت دەبەستێت بە بیرکردنەوەی ڕەخنەگرانە،

but its success depends on the teacher employing it.

بەڵام سەرکەوتنی ڕێبازەکە دەکەوێتە سەر مامۆستاکە کە چۆن جێبەجێی دەکات.

An effective Socratic educator must be well versed in their subject.

فێرکەرێکی کاریگەری ئەم ڕێبازە دەبێت هەگبەی پڕ لە زانستەکەی بێت.

Rather than bullying their students or showing off their superior intellect,

نەک ئەوەی کە خوێندکارەکانی بگەوجێنێت یان کەش و فش بە زانیارییەکانیەوە بکات،

they should be modest, genuinely curious, and affirming of every contribution.

دەبێت بێ فیز بێت، بەڕاستی زانینخواز بێت، و جەخت لە هەموو هۆکارێکی باش بکاتەوە.

In this regard, Socrates himself

لەم بوارەدا، ڕەنگەسوقرات خۆی

may not have been the most subtle Socratic teacher.

مامۆستایەکی ئەوەندە وردی ڕێبازەکە نە بوو بێت.

Historians believe he was deeply critical of Athens’ particular brand of democracy,

مێژوونووسان پێیان وایە کە ئەو ڕەخنە گرێکی قوڵی دیموکراسی ئەسیناییەکان بووە،

and known to pass those concerns onto his followers.

و بەوە ناسراوە کە ئەم بابەتانەی بۆ شوێنکەوتوانی گواستۆتەوە.

These subversive beliefs were distorted in public forums

ئەو بیرە تێکدەرانە لە کۆڕبەندە گشتییەکاندا شێوێندران

and thought to have inspired two of his pupils to treasonous ends.

و پێیان وابوو کە دوو لە خوێندکارەکانی لە کۆتاییدا خیانەتی لێ دەکەن.

It was likely for these ideas Socrates was brought to trial,

دواجار بەهۆی ئەم بیرۆکانەوە سوقرات ڕوبەڕووی دادگا کرایەوە،

and eventually, sentenced to death.

و لە کۆتاییدا تا مردن زیندانی کرا.

But even on his deathbed, artists depict a serene philosopher—

بەڵام تەنانەت لەسەر پێخەفی مەرگیشی، هونەرمەندان فەیلەسوفێکی ئاسودە وێنا دەکەن

ever curious to explore the ultimate question.

کە هەمیشە بە دوای کۆتا پرسیارەکانەوە بووە.