The survival of the sea turtle

Translator: Akar Azad Reviewer: Daban Q. Jaff

Sea turtles are miraculous.

First, they've been around since the late Jurassic,

roughly 150 million years ago.

Cohorts of the dinosaurs,

sea turtles have survived through the challenges of eons,

کیسەڵە دەریاییەکان دەرئاسان.

existing still today,

where many others have ended their evolutionary run.

یەکەم، لە کۆتا چەرخی جۆراسیەوە بوونیان هەبووە,

Second, throughout the centuries and up till today,

بە نزیکەیی ١٥٠ ملیۆن ساڵ بەر لە ئێستا.

every living adult sea turtle has overcome the odds,

کۆمەڵەی دەیناسۆڕەکان،

کیسەڵە ئاویەکان لە ژیاندا ماونەتەوە بە درێژایی بەڕەنگاری چەرخەکان،

existing as a consequence of chance,

ئێستاش بوونیان هەیە،

skill, and capability.

لە کاتێکدا زۆربەی ئەوانی تر کۆتاییان بە پەرەسەندن هێناوە.

The gauntlet each sea turtle faces in the course of its lifetime goes thus:

دووەم، بە درێژایی سەدەکان تا وەکو ئەوڕۆش،

هەموو کیسەڵێکی پێگەیشتوو، بەسەر ئەگەرەکان زاڵ بووە،

First, deposited as a clutch of leathery, ping-pong ball-sized eggs

هاتنە بوون لە ئانجامی ڕێکەوت،

into a nesting pit dug by its mother high on the beach,

کارامەیی، و توانا.

سەختییەکانی هەموو کیسەڵێکی دەریایی کە ڕوو بەڕووی دەبێتەوە لە ژیانیدا بەم شێوەیەیە:

of the 50 to 200 eggs laid,

roughly 20 percent will never hatch.

یەکەم، هێلکەی دانراو لە شێوەی لە چەرم چوو، قەبارەی تۆپی پینگ پۆنگ

Roughly a month and a half after having been laid,

the surviving eggs hatch,

بۆ ناو هێلانەی چاڵێکی هەڵکێڵڕاو لەلایەن دایکیەوە لە بەرزاییەکانی کەنارەکان،

and the young turtles, each small enough to fit in the palm of your hand,

squirm to the surface, emerging from the sand en masse,

لە ٥٠ بۆ ٢٠٠ هێلکەی دانراو،

نزیکەی بیست لە سەدیان هەڵناتروکێن.

and making their desperate dash for the sea.

نزیکەی دوای مانگ و نیوێک دوای دانرانیان،

Along the way, debris, pitfalls, crabs,

هێلکە ڕزگاربووەکان دەترووکێن،

و کیسەڵە لاوەکان، هەر یەکێک ئەوەندە بچووک کە لە لەپی دەستت جێگایان دەبێتەوە،

gulls, raccoons, and other threats

will claim roughly 50 percent of those who rose from the sand.

لەناو قومەکە دەردەچن، دێنە سەر ڕوبەرەکە بە کۆمەڵ،

For those that actually reach the surf,

بە نا ئومێدیەوە دەردەپەڕن بۆ ناو دەریا.

they trade one set of threats for another,

لە ڕێگادا، چڵ و چێو، چاڵ، قڕژاڵ،

as they first face the repelling force of the waves,

نەوڕەس، ڕاکوون، و هەڕەشەی تر

and then find a whole new host of predators awaiting them:

دەست بەسەر نزیکەیی سەدا پەنجای ئەوانە دەگرن کە لە لمەکە دەرکەوتبوون.

Various fish, dolphins, sharks, and sea birds,

بۆ ئەوانەی کە لە ڕاستیدا دەگەنە سەر کەنار،

as the young turtles come to the surface for air.

دەستەیەک هەڕەشە دەگۆڕنەوە بە دەستەیەکی تر،

For their first few days of life,

کە یەکەجار ڕوو بەڕووی شەپۆڵە پێچەوانەکان دەبنەوە،

should they count themselves amongst the living,

و دواتر خانەخوێیەک لە ڕاوکەر چاوەڕێیان دەکەن:

the vulnerable turtles swim frantically forward.

ماسی جۆراوجۆر، دۆلفینەکان، قڕشەکان، و باڵندە دەریاییەکان،

Ultimately, they will often look to settle in a patch of flotsam,

کە کیسەڵە لاوەکان دێن بۆ سەر ڕووکەش بۆ هەوا.

preferably a patch of floating seaweed.

لە ڕۆژە سەرەتاییەکانی ژیانیان،

Now for the next several months,

ئایا خۆیان هەژمار بکەن بە لە نێوان گیانلەبەرەکان،

they will seek to avoid those that would eat them,

find that which they might eat themselves,

کیسەڵە لاوازەکان سەر لێ شێواوانە بەرەو پێشەوە مەلە دەکەن.

لە کۆتاییدا، زۆربەیان لە نێو کاولێک دەمێننەوە،

and not fall to the pressures of challenging weather

or unfortunate currents.

باشتر وایە نێو قەوزەی سەرئاو کەوتوو.

In this phase, roughly 50 percent of those who reach the surf

ئێستا و بۆ چەند مانگی داهاتوو،

will perish.

هەوڵ دەدەن خۆیان لابدەن لەوانەی هەوڵ دەدەن بیان خۆن،

Ultimately, with the passage of years,

و گەڕان بۆ ئەوانەی خۆیان بتوانن بیان خۆن،

the survivors will increase in size,

و نەکەونە بەر پەستانی کەش و هەوا سەختەکان

from that of a dinner plate at year one

یان دۆخێکی بەدبەخت.

to that of a dinner table,

لەم دۆخەدا، نزیکەی ٥٠ لە سەدای ئەوانەی دەگەنە کەنارەکان

in the case of one species at least, the leatherback,

a decade or so later.

دەمرن.

With size comes some measure of protection.

لە کۆتاییدا، بە تێپەڕبوونی ساڵەکان،

لە ژیاندا ماوەکان قەبارەیان گەورەتر دەبێت،

The only truly worrisome predators now are some of the larger shark species--

لە قەبارەی قاپێکی ژەمەوە لە ساڵی یەکەم

بۆ قەبارەی مێزێکی ژەمێک،

bulls, tigers, and whites --

لە حاڵەتی جۆرێکیان لانی کەم، پشت چەرمەکان،

and the occasional killer whale.

دوای دە ساڵ یان زیاتر.

At approximately two decades of age,

لەگەڵ هاتنی قەبارە هەندێ پێوانەی پارێزگاریش دێتە ئاراوە.

the survivors will be old enough themselves to breed,

ئێستا تاکە ڕاوچی سامناک هەندێک جۆری قڕشی گەورەن لەوانە

and continue the cycle which their very existence heralds.

گامێشی، پڵینگی، سپیەکان

Of those that began as eggs on a distant beach,

و جار بە جار نەهەنگی بکوژ

now less than 10 percent remain,

لەدوای نزیکەی بیست ساڵی تەمەنیان،

at least, those were the odds prior to significant human interference.

ڕزگاربووەکان دەگەنە تەمەنێک کە دەتوانن خۆیان وەچە بخەنەوە،

و بەردەوام بوون لەو سوڕەی کە خودی بوونیان پێی ناسراون.

Over the past century, and in particular in the last several decades,

لەوانەی کە وەک هێلکەیەک دەستیان پێکرد لە کەنارە دوورەکانەوە،

human endeavors, from beach development

ئێستا کەمتر لە %١٠ یان ماونەتەوە،

to plastic refuse to poaching, long lines, nets,

بە لایەنی کەمەوە، ئەمە ئەو هەژمارانەن پێش دەست لێوەردانی مرۆڤەکان ڕویداوە.

and even noxious chemicals, including oil,

لە سەدەی ڕابردوو، و بە تایبەتی بەم ساڵانەی دوایی،

have upped the ante for sea turtles,

causing their survival rate to drop to around one percent or less,

هەوڵی مرۆڤەکان، لە گەشەکردنی کەنارەکانەوە

بۆ ڕەت کردنەوەی پلاستیک بۆ ڕاو کردن، قولاب، تۆڕ،

from each nesting cycle.

It is this added human pressure which has pushed

تەنانەت ماددەی کیمیای زیانبەخش، وەک نەوت،

each of the eight sea turtle species

ژیانی لە کیسەڵە ئاویەکان سەخت کردووە،

into either a threatened or endangered state.

بۆتە هۆی نزم بوونەوەی ڕێژەی ڕزگاربوونیان بۆ %١ و کەمتریش،

For while they have evolved to overcome a host of obstacles,

the most recent has arisen so quickly

لە هەر سوڕێکی هێلانە.

ئەم پەستانە مرۆییە وای کردووە

and at such scale that the species find themselves overwhelmed.

هەریەک لە هەشت جۆرە کیسەڵە ئاوییەکان

بکەونە ژێر هەڕەشە یان دۆخێکی مەترسیدار.

So let's quickly recap this cycle of odds.

بۆ ماوەیەک لە گەشەکردن بوون بۆ زاڵبوون بەسەر کۆسپەکان،

Using a hypothetical nesting season,

for females may nest multiple times in a single year,

نوێترینیان کە زۆر بە خێرایی پەیدا بووە

of 1,000 eggs, for sake of ease.

بووە بە پێوانیەکی ئاوا کە کیسەڵەکانی پەرێشان کردووە.

1000 eggs laid.

800 hatch.

با بە خێرایی پوختەی سوڕی نامۆکان بکەین.

400 make it to the water.

بە بەکارهێنانی گریمانەی وەرزی هێلکە دانان،

لەبەر ئەوەی مێیەکان لەوانەیە چەندین جار هێلکە دابنێن لە ماوەی ساڵێکدا،

200 progress toward adulthood.

20 survive to breeding age --

١٠٠٠ هێلکە، بۆ ئاسانکاری،

that is, without human interference.

١٠٠٠ هێلکە دادەنرێت.

٨٠٠ داتروکن.

Two survive to breeding age with human interference.

٤٠٠ دەگەنە ناو ئاو.

٢٠٠ گەشە دەکەن بۆ گەورەبوون.

So a breeding adult sea turtle is the very embodiment of a long shot.

٢٠ ڕزگار دەبن بۆ تەمەنی وەچە خستنەوە

ئەمەش، بە بێ دەست تێوەردانی مۆرڤەکان.

It is the exception, not the rule.

A jackpot.

دوو ڕزگار دەبن بۆ تەمەنی وەچە خستنەوە لەگەڵ دەست تێوەردانی مرۆڤەکان.

It is, in a very real sense,

a miracle.

کەواتە کیسەڵێکی دەریایی گەشەکردووی وەچە خەرەوە بەرهەم پڕۆسەیەکی بەرجەستەی درێژە.

شتێکی نامۆیە، نەک سەر بە یاساکە.

بردنەوەیەکی یانەسیبە.

ئەمە، لە ڕاستیدا،

دەرئاسەیەکە.