The case of the vanishing honeybees - Emma Bryce

Translator: Didar Omar Reviewer: Daban Q. Jaff

There is an environmental mystery afoot,

نهێنییەکی ژینگەیی هەیە،

and it begins with a seemingly trivial detail

دەست پێدەکات لەگەڵ وردەکارییەکی بێبایەخ

that reveals a disaster of global proportions.

کە کارەساتێک ئاشکرا دەکات لە رێژە جیهانییەکاندا.

ڕۆژێک، تۆ تێبینی ئەوە دەکەیت کە هەنگوینەکە تۆ لەسەر تۆستەکەی بەیانیت دایده‌نێیت

One day, you notice that the honey you slather on your morning toast

is more expensive.

زۆر گرانه‌.

Instead of switching to jam,

لە جیاتی ئەوەی بگۆڕیت بۆ مره‌با،

you investigate the reason for the price hike.

تۆ لە هۆکاری به‌رزبوونه‌وه‌ نرخه‌كه‌ی ده‌كۆڵیته‌وه‌.

What you find is shocking.

ئەوەی دەیدۆزیتەوە سەرسوڕهێنەرە.

The number of domesticated honeybees in the US

ژمارەی هه‌نگه‌كان لە ئەمریکا

has been decreasing at an alarming rate.

بە ڕێژەیەکی به‌رچاو کەم بووەتەوە.

This decline appears too big

ئەم دابەزینە زۆر گەورە دەردەکەوێت

to be explained by the usual causes of bee death alone:

بۆ ئەوەی شیبکرێتەوە لەلایەن هۆکارە ئاساییەکانی مردنی هەنگه‌وه‌:

disease, parasites or starvation.

نەخۆشی، مشەخۆری یان برسیەتی.

A typical crime scene has almost no adult bees left in the hive,

دیمەنێکی تاوانی ئاسایی نزیکەی هیچ هەنگێکی پێگەیشتوو لە ناو هەنگەکەدا نەماوە،

except, perhaps, a lonely queen and a few other survivors.

جگە لە شاژنێکی تەنیا وە چەند ڕزگاربووێکی تر.

It's full of untouched food stores and a brood of unborn larvae,

پڕە لە کۆگای خواردنە نەكراوه‌كان هەروەها خوێنی كرمه‌ له‌دایك نه‌بووه‌كان،

پێشنیاری ئەوە دەکات کە گه‌وره‌كان وازیان هێناوه‌ بێ ئەوەی چاوەرێی تروكانیان بكه‌ن.

suggesting that the adults vacated without waiting for them to hatch.

But what's particularly eerie

بەڵام ئەوەی کە بە تایبەتی ئیهانەیه‌

is that there's no tell-tale mass of dead or dying bees nearby.

ئەوەیە کە هیچ چیرۆکێکی گشتی نییە لە هەنگی مردوو.

Either they have forgotten their way back to the hive,

یان ڕێگەیان لێتێكچووه‌ بۆ گەڕاندنەوە بۆ ماڵه‌كه‌یان،

or they have simply disappeared.

یان ون بوون.

These mysterious disappearances aren't new.

ئەم دیارنەمانە نائاساییانه‌ نوێ نین.

Humans have been collecting honey for centuries.

مرۆڤەکان هەنگوینیان کۆکردۆتەوە بۆ چەندین سەدە.

But it wasn't until European settlers in the 1600's

بەڵام تا ئەو کاتەی ئەورووپییە نیشتەجێبووەکان نەبوون لە ساڵی 1600ه‌كان

introduced the subspecies, Apis mellifera,

جۆره‌كانی ناساندووه‌، ئەیپیس مێللیفرا،

that we domesticated bees.

کە هەنگەکانمان به‌ خۆماڵی کرد.

Since the 19th century,

لە سەدەی نۆزدەیەمەوە،

beekeepers have reported occasional mass disappearances,

هەنگەوانەکان راپۆرتیان داوە ناوبەناو لەناوچوونە بەکۆمەڵەکان،

giving them enigmatic names

پێدانی ناوێکی دوژمنکارانە

like disappearing disease, spring dwindle disease

وەک نەخۆشی ون بوون، نەخۆشی کەمبوونەوەی بەهار

and autumn collapse.

تێكچوونی پاییز.

But when in 2006 such losses were found to affect

بەڵام کاتێک لە ساڵی 2006دا ئەو زیانانە دۆزرایەوە بۆ کاریگەری

more than half of all hives in the US,

زیاتر لە نیوەی هەموو شانه‌كانیان لە ئەمریکا،

the phenomenon got a new name:

دیاردەکە ناوێکی نوێی پێدرا:

colony collapse disorder.

تێکشکانی کۆلۆنی.

The most frightening thing about this mystery

ترسناکترین شت دەربارەی ئەم نهێنییە

isn't that we'll have to go back to using regular sugar in our tea.

ئەوە نیە کە ئێمە دەبێ بگەڕێینەوە بۆ بەکارهێنانی شەکری ئاسایی لە چاکەماندا.

We farm bees for their honey,

هه‌نگ به‌خێوده‌كه‌ین بۆ هه‌نگوین،

but they also pollinate our crops on an industrial scale,

بەڵام ئەوان هەروەها دانەوێڵەكانی ئێمەیان ده‌پیتێنن لە ئاستی پیشەسازیدا،

generating over 1/3 of America's food production this way.

زیاتر لە 1/3 ی ئەمریکا بەم شێوەیە خواردن بەرهەم دێنن.

So, how can we find the culprit behind this calamity?

کەواتە، چۆن دەتوانین بیدۆزینەوە كه‌ كێ لە پشت ئەم کارەساتەوەیه‌؟

Here are three of the possible offenders.

ئه‌مانه‌ سێ هۆكاری سه‌ره‌كین.

Exhibit A: Pests and Disease.

یه‌كه‌م: هەوکردن و نەخۆشی.

Most infamous is the varroa mite,

زۆربەی بەدناوەکان ڤاروا مێته‌،

a minuscule red pest that not only invades colonies and feeds on bees,

نه‌خۆشی سورهه‌ڵگه‌ڕانه‌وه‌ كه‌ نه‌ك ته‌نها خۆراكیان هه‌نگه‌كانه‌،

but also transfers pathogens that stunt bee growth

بەڵام هەروەها نەخۆشییەکان دەگوازێتەوە كه‌ گه‌شه‌ی هه‌نگ ڕاده‌گرێت

and shortens their life span.

تەمەنیان کورت دەکاتەوە.

Exhibit B: Genetics.

دووهه‌م: بۆماوەییەکان.

The queen is the core of a healthy hive.

شاژنەکە ڕه‌گی شانه‌یه‌كی تەندروستە.

But nowadays, the millions of queen bees distributed

بەڵام لەم ڕۆژانەدا ملیۆنەها لە شاژن هەنگ دابەشکرا

in commercial hives are bred from just a few original queens,

تەنها لە چەند شاژنێکی ڕەسەنەوە لە شانه‌ بازرگانیه‌كاندا پەروەردە دەکرێن،

which raises the worry about a lack of genetic diversity

کە نیگەرانی زیاد دەکات دەربارەی نەبوونی هەمەچەشنی بۆماوەیی

which could weaken bees' defenses against pathogens and pests.

کە دەتوانێت بەرگری هەنگەکان لاواز بکات دژی نەخۆشییەکان و هەوکردنەکان.

Exhibit C: Chemicals.

سێهه‌م: كیمیاییه‌كان.

Pesticides used both on commercial beehives

مێشكوژه‌كان هەردووک بەکاردێن لەسەر شانه‌ی هه‌نگه‌كان و

and agricultural crops to ward off parasites

دانەوێڵەی کشتوکاڵی بۆ دوورخستنەوەی لە مشەخۆر

could be getting into the food and water that honeybees consume.

لەوانەیە بچێتە ناو خواردنەکەوە وە ئەو ئاوەی کە هەنگوین دەیخوات.

Researchers have even found that some pesticides

توێژەران تەنانەت دۆزیوویانه‌ته‌وه‌ کە هەندێک مێشكوژ

damage the honeybees' homing abilities.

زیان لە توانای به‌هه‌مهێنانی هەنگوینەکان ده‌دات.

So we have a file full of clues

کەواتە ئێمە فایلێکی پڕ لە بەڵگەمان هەیە

but no clear leads.

به‌ڵام ڕوون نیه‌.

In reality, scientists, the actual detectives on this case,

لە ڕاستیدا زاناکان لێکۆڵەرەوە ڕاستەقینەکان لەسەر ئەم کەیسە،

face disagreement over what causes colony collapse disorder.

ڕوبەڕوی ناکۆکی دەبێتەوە لەسەر ئەوەی کە هۆکارەکانی تێکشکانی کۆلۆنی چیه‌.

For now, we assume that several factors are the cause.

بۆ ئێستا، ئێمە وا دادەنێین کە چەند فاکتەرێک هۆکارن.

Honeybees aren't necessarily in danger of extinction,

هەنگه‌كان له‌ژێر مه‌ترسی لەناوچووندا نین،

but fewer bees overall means less pollination and higher food costs,

به‌ڵام هه‌نگی كه‌متر واتا تۆوگواستنه‌وه‌ی زیاتر و نرخی زیاتری خۆراك،

so it's crucial that scientists solve the case of the vanishing bees.

بۆیە زۆر گرنگە کە زاناکان چاره‌سه‌ری کەیسی هەنگەونبووەکان بكه‌ن.

Because while having less honey might be a buzzkill,

چونكه‌ له‌كاتێكدا كه‌ هه‌نگوین كه‌مه‌ زه‌رده‌واڵه‌ بێت،

crop shortages are something that would truly sting.

کەمی دانەوێڵە شتێکە كه‌ بەڕاستی ناخ هه‌ژێنه‌.