Cell vs. virus: A battle for health - Shannon Stiles

Translator: mabbast chato Reviewer: Zhila Mawlood

You're in line at the grocery store when, uh oh,

لە سەره‌ی دووکانێکی بەقاڵی ڕاوەستاوی، کاتێک، ئە ئۆ،

someone sneezes on you.

كه‌سێك بەسەرتدا دەپژمێت.

The cold virus is sucked inside your lungs

ڤایرۆسی هه‌ڵامه‌ت ده‌چێته‌ ناو سییه‌كانت

and lands on a cell on your airway lining.

و لەسەر ناوپۆشی هەوابەرت دەنیشێت.

Every living thing on Earth is made of cells,

هەموو زیندەوەرێک لەسەر زەوی لە خانە دروستکراوە،

from the smallest one-celled bacteria

لە بچووکترین بەکتریایی یەک خانە

to the giant blue whale to you.

تا نەهەنگی شینی زەبەلاح تا تۆش.

Each cell in your body is surrounded by a cell membrane,

هەر خانەیەکی جەستەت لەلایەن پەردە خانەیەکەوە دەورەدراوە،

a thick flexible layer made of fats and proteins,

چینێکی جێگیریی ئەستور لە چەوری و پرۆتین دروستبووە،

کەوا دەوری به‌شه‌ بنچینه‌ییه‌كانی ناوه‌وه ده‌دات و پارێزگارییان لێ ده‌كات.

that surrounds and protects the inner components.

It's semipermeable,

نیمچه‌ ده‌ڵته‌،

meaning that it lets some thing pass in and out

واتا ڕێگا بە هەندێک شت دەدات بێتە ژوورەوە و بچێتە دەرەوە

but blocks others.

بەڵام ڕێگا بە هەندێکی دیکە نادات.

The cell membrane is covered with tiny projections.

پەردەی خانە بە بەرگی بچووک داپۆشراوە.

They all have functions,

هەموویان ئەرکیان هەییە،

like helping cells adhere to their neighbors

وەکو هاوکاریکردنی خانەکان تا لەگەڵ هاوسێکانیان لە پەیوەندیدابن

or binding to nutrients the cell will need.

یان خۆراک بەو خانانە بدات کە پێویستیتی.

Animal and plant cells have cell membranes.

ئاژەڵ و ڕووەک پەردەی خانەیان هەیە.

Only plant cells have a cell wall,

تەنها خانەکانی ڕووەک دیواری خانەی هەیە،

which is made of rigid cellulose that gives the plant structure.

کەوا لە سیلیلۆزێکی ڕەق دروستکراوە کە پێکهاتە بە ڕووەکەکە دەدات.

The virus cell that was sneezed into your lungs is sneaky.

ئەو خانە ڤایرۆسەی بەسەرتدا پژمێندراوە هاتۆتە ناو سیەکانتەوە فێڵبازە.

Pretending to be a friend,

واخۆی دەردەخات هاوڕێیە،

it attaches to a projection on the cell membrane,

خۆی بە بەرگی پەردەی خانەوە دەلکێنێت،

and the cell brings it through the cell membrane and inside.

و خانەکە لە ڕێگای پەردەی خانەوە دەیهێنێتە ژوورەوە.

When the virus gets through,

کاتێک ڤایرۆسەکە دێتە ژوورەوە،

the cell recognizes its mistake.

خانەکە دەزانێت ئەوە هەڵەییە.

An enemy is inside!

دووژمن لە ژوورەوەیە!

Special enzymes arrive at the scene

ئەنزیمە تایبەتەکان بەسەر دیمەنەکایا دێن

and chop the virus to pieces.

و ڤایرۆسەکە پارچە پارچە دەکەن.

They then send one of the pieces back

دواتر یەک پارچەیان دەگەڕێننەوە

through the cell membrane,

لە ڕێگای پەردەی خانەوە،

where the cell displays it to warn neighboring cells

لەو شوێنە خانەکە ئاگادارکردنەوە پیشانی خانەکانی هاوسێ دەدات

about the invader.

لەباره‌ی داگیرکەرەکە.

A nearby cell sees the warning

خانە نزیکەکە ئاگادارکردنەوەکە دەبینێت

and immediately goes into action.

و دەمودەست دەست بەکردار دەکات.

It needs to make antibodies,

پێویستە دژەتەن دروستبکات،

proteins that will attack and kill

بریتییە لەو پرۆتینانەی هێرش دەکەن و

the invading virus.

ڤایرۆسە داگیرکەرەکە دەکوژن.

This process starts in the nucleus.

ئەم پرۆسەیەش لە ناوک دەستپێدەکات.

The nucleus contains our DNA,

ناوک دی ئێن ئەی ئێمه‌ی تێدایە،

the blueprint that tells our cells how to make everything

نەخشەکە بە خانەکانمان دەڵێت چۆن هەمووشتەکان ئەنجام بدەن

our bodies need to function.

جەستەمان پێویستە بجوڵێت.

A certain section of our DNA contains instructions

بەشێكی دیاریكراوی دی ئێن ئەی ئێمه‌ فێرکاری تێدایە

that tell our cells how to make antibodies.

کەوا بە خانەکانمان دەڵێت چۆن دژەتەن دروستبکەن.

Enzymes in the nucleus find the right section of DNA,

ئەنزیمەکانی ناوک بەشە ڕاستەکەی دی ئێن ئەی دەدۆزنەوە،

then create a copy of these instructions,

دواتر لەبەرگیراوەیەکی ئەم فێرکاریانە دروست دەکەن،

called messenger RNA.

ناسراوە بە پەیامبەری ئاڕ ئێن ئەی.

The messenger RNA leaves the nucleus to carry out its orders.

پەیامبەری ئاڕ ئێن ئەی ناوەک بەجێدەهێڵێت تا فەرمانەکانی جێبەجێ بکات.

The messenger RNA travels to a ribosome.

پەیامبەری ئاڕ ئێن ئەی بۆلای ڕایبۆسۆمەکان گەشت دەکات.

There can be as many as 10 million ribosomes

دەکرێت ١٠ ملیۆن ڕایبۆسۆم

in a human cell,

لە خانەی مرۆڤ داهەبن،

all studded along a ribbon-like structure

هەرهەمووشیان بەیەکەوە وەکو پێکهاتەیەکن

called the endoplasmic reticulum.

ناسراوە بە تۆڕی ئیندۆپلازمی.

This ribosome reads the instructions from the nucleus.

ئەم ڕایبۆسۆمانە فێرکاریەکانی ناوک دەخوێننەوە.

It takes amino acids and links them together one by one

ترشە ئەمینیەکان دەبات و بەیەکەوەیان دەلکێنێت یەک بە دوای یەک

creating an antibody protein that will go fight the virus.

پرۆتینی دژەتەن دروست دەکات کەوا لەگەڵ ڤایرۆسەکە بە شەڕ دێت.

But before it can do that,

بەڵام پێش ئەوەی ئەم کارە بکات،

the antibody needs to leave the cell.

دژەتەنەکە پێویستە خانەکە بەجێبهێڵیت،

The antibody heads to the golgi apparatus.

دژەتەنەکە بەرەو دەزگای گۆڵگی دەکەوێتە ڕێ.

Here, it's packed up for delivery outside the cell.

لێرە، ئامادە دەکرێت تا تاخانەکە بەدەرەوە بگەیەنێت.

Enclosed in a bubble made of the same material as the cell membrane,

دەکرێتە ناو چوارچێوەی بڵقێکەوە کە بڵقه‌كه‌ لە هەمان مادەی پەردەی خانە دروستكراوه‌

the golgi apparatus also gives the antibody directions,

هەروەها دەزگای گۆڵگی ئاڕاستەکان بە دژەتەنەکە دەدات،

telling it how to get to the edge of the cell.

پێیدەڵێت چۆن بە قەراغی خانەکە دەگات.

When it gets there,

کاتێک بەوێ دەگات،

the bubble surrounding the antibody fuses to the cell membrane.

بڵقەکە شلەکانی دژەتەنەکە بۆ پەردەی خانەکە بەدەستەوە دەدات.

The cell ejects the antibody,

خانەکە دژەتەنەکە دەردەکات،

and it heads out to track down the virus.

و بەڕێدەكەوێت تا شوێنی ڤایرۆسەکە بکەوێت.

The leftover bubble will be broken down

پاشماوەی بڵقەکە بەش بەش دەبێت

by the cell's lysosomes

بەهۆی ڵایسۆسۆمی خانەوە

and its pieces recycled over and over again.

و پارچەکان جار لە دوای جار به‌كاردێنه‌وه‌.

Where did the cell get the energy to do all this?

خانەکە ئەو وزەیەی لە کوێوە هێناوە تا ئەو هەموو کاربکات؟

That's the roll of the mitochondria.

ئەوه‌ ڕۆڵی مایتۆکۆندریایە.

To make energy, the mitochondria takes oxygen,

تا وزە دروستبکات، مایتۆکۆندریای ئۆکسجین وەردەگرێت،

this is the only reason we breathe it,

ئەمه‌ تاکە هۆکارە ئێمە هەناسەدەدەین،

and adds electrons from the food we eat

و و ئەلیکترۆن زیاددەکات لەو خۆراکەی دەیخۆین

to make water molecules.

تا گەردی ئاو دروستبکات.

That process also creates a high energy molecule,

هەروەها ئەم پرۆسەیە گەردێکی وزە بەرز دروست دەکات،

called ATP which the cell uses to power all of its parts.

ناسراوە بە ئەی تی پی کەوا خانە بەکاریدێنێت تا وزە بە هەموو بەشه‌کانی بگەیەنێت.

Plant cells make energy a different way.

خانەکانی ڕووەک وزە بەشێوەیەکی جیاواز دروست دەکەن.

They have chloroplasts

کڵۆڕۆپڵاستیان هەییە،

that combine carbon dioxide and water

دوانه‌ئۆکسیدی کاربۆن و ئاو تێکەڵ دەکات

with light energy from the sun

لەگەڵ وزەی ڕووناکی لە خۆر

to create oxygen and sugar,

تا ئۆکسجین و شه‌کر دروستبکات،

a form of chemical energy.

لە شێوەیەکی وزەی کیمیایی.

All the parts of a cell have to work together

پێویستە هەموو بەشەکانی خانە بەیەکەوە کاربکەن

to keep things running smoothly,

تا بە نەرمی شتەکان بەردەوامبن،

and all the cells of your body have to work together

و پێویستە هەموو خانەکانی جەستەت بەیەکەوە کاربکەن

to keep you running smoothly.

تا بەنەرمی بەردەوامبیت.

That's a whole lot of cells.

ئەو ژمارەیەکی زۆری خانەیە.

Scientists think there are about 37 trillion of them.

زاناکان پێیانوایە نزیکەی ٣٧ تریلیۆن خانە هەیە.