Why do we cry? The three types of tears - Alex Gendler

Translator: sazan barzani Reviewer: Daban Q. Jaff

Our story is about a girl named Iris.

چیرۆکەکەمان دەربارەی کچێکە بە ناوی ئایرس.

Iris is very sensitive.

ئیریس زۆر هەستیارە.

(Bird cawing)

(قاڕە قاڕی باڵندە)

So much that she is always in tears.

هەمیشە چاوی بە فرمێسكبوو.

She cries when she's sad,

دەگریا کاتێك دڵتەنگ دەبوو،

کاتێك دڵخۆشبوو،

when she's happy,

(Godzilla roars)

(نەڕەی گۆدزێلا)

and even tears up when things just get to her.

و فرمێسکی دەهات کاتێك شتێکی بەسەردەهات.

ئەو ڕژێنێکی فرمێسکی تایبەتی هەبوو بۆ دروستکردنی فرمێسکی نوێ

She has special lacrimal glands to make new tears

and special tubes, called lacrimal puncta,

و تۆڕێکی تایبەتی هەیە، پێی دەوترێت خاڵی فرمێسکین،

to drain old ones away.

بۆ وشککردنی کۆنەکان.

And she cries so much that she goes through

و زۆر دەگریا کە بەو شتەدا تێدەپەڕی

ten ounces of tears per day,

دە ئۆنس لە فرمێسك هەموو ڕۆژێك،

thirty gallons a year!

سی گاڵۆن لە ساڵێکدا!

In fact, if you look closely,

لە ڕاستیدا، ئەگەر لە نزیکەوە سەیری بکەیت،

you'll see that she's crying a little bit all the time.

تۆ ئەوە دەبینی کە ئەو هەموو کات کەمێك دەگری.

The basal tears that Iris constantly produces

ئەو فرمێسکە بنچینەییانەی کە ئیریس بەردەوام بەرهەمی دەهێنێت

form a thin coating of three layers

لە ڕوپۆشێکی تەنك لە سێ چین پێکهاتووە

that cover her and keep dirt and debris away.

کە دایدەپۆشێت و دەیهێڵێتەوە و بەدوری دەگرێ لە خاشاك.

Right next to Iris is the mucus layer,

ڕاستەوخۆ لە دوای چینی لینجی ئیریسەوە،

which keeps the whole thing fastened to her.

کە هەموو شتەکان بەوەوە دەبەستێتەوە.

On top of it is the aqueous layer,

لەسەروی هەموو ئەمانەشەوە چینە تەڕەکەی ناو چاو،

which keeps Iris hydrated, repels invasive bacteria,

کە چاو بە ئیشکی دەهێڵێتەوە، بەکتریای داگیرکەر دەردەکات،

and protects her skin, or cornea, from damage.

و پێستی دەپارێزن، یان بیلبیلەی چاو، لە زیان.

And, finally, there is the lipid layer,

و، لە کۆتاییدا، چینی چەوریە،

an oily outer film that keeps the surface smooth

فلمێکی زەیتی دەرەکیە کە ڕووە نەرمەکەی دەپارێزێت

for Iris to see through,

بۆ ئەوەی ئیریس بیبینێت،

and prevents the other layers from evaporating.

و ڕێگری لە چینەکانی تر دەکات لە هەڵمبوون.

بە شێوەیەکی ئاسایی، ئیریس ڕۆژەکەی دەڕوا

Normally, Iris goes about her day

without really noticing the basal tears doing their thing.

بێئەوەی بەڕاستی تێبینی بکات فرمێسکە بنچینەییەکان کارەکاریان دەکەن.

That's kind of their whole point.

ئەمە جۆرێکە لە هەموو خاڵەکانیان.

But one day, she meets a girl named Onion.

بەڵام ڕۆژێکیان، کچێکی بینی ناوی ئۆنیەن بوو.

Iris is immediately smitten.

ئیریس لەناکاو سەرسامبوو.

Onion looks gorgeous in her bright purple jacket,

ئۆنیەن زۆر جوان بوو بە چاکەتە مۆرە بریقەدارەکەی،

and she smells terrific.

بۆنێکی خۆشی هەیە.

So, Iris invites Onion to her house for dinner.

هەروەها، لریس بانگێشتی ئۆنیەنی کرد بۆ ماڵ بۆ نانی ئێوارە.

But when she comes in and takes off her jacket,

بەڵام کاتێ هات و چاکەتەکەی داکەند،

something terrible happens.

هەندێك شتی سامناك ڕویدا.

You see, when Onion's jacket is removed,

دەبینی، کاتێك ئۆنیەن چاکەتەکەی لابرد،

a chemical reaction happens,

کاردانەوەیەکی کیمییایی ڕویدا،

converting the sulfoxides that make her smell so great

گۆرینئ سولفۆکسیدەکان کە بۆنی ئەویان باش دەکرد

into sulfenic acid,

بۆ سولفینکی ترش،

which then becomes a nasty substance with a long name:

کە دواتر دەبێتە مادەیەکی خراپ لەگەڵ ناوێکی درێژ:

syn-Propanethial S-oxide.

ئۆکسیدی سین-پڕۆپەنثیەل.

The gas stings Iris, and suddenly, she can't help it,

گازەکە لە ئیریسیدا، لەناکاو، نەیتوانی یارمەتیبدات،

she starts weeping uncontrollably.

بەبێ کۆنتڕۆلکردن دەست دەکات بەگریان.

These reflex tears are different from the basal tears

ئەو فرمێسکە پەرچەکردارەکان جیاوازن لە فرمێسکە بنچینەییەکان

that Iris is used to.

کە ئیریس بەکاریدێنێت.

Because they're designed

لەبەرئەوەی ئەوانە دیزایین کراون

to wash away harmful substances, or particles,

بۆ شوشتنی ماددە زیانبەخشەکان، یان گەردیلەکان،

they're released in much larger amounts,

بڕێکی زۆر گەورەتر لادەبرێن،

and their aqueous layer contains more antibodies

چینە ئاودارەکانیان زیاتر دژە تەن لە خۆ دەگرێت

to stop any microorganisms that may be trying to get in, as well.

بۆ وەستاندنی زیندەواری زۆر بچوك لە چونە ژورەوەیان، هەروەها.

Both Iris and Onion are devastated.

ئیریس و ئۆنیەن زیاتر وێران بوون هەردووکیان.

They know they can't continue their relationship

ئەوان زانیان ناتوانن لە پەیوەندیەکەیان بەردەوامبن

if Iris is going to hurt and cry every time Onion takes off her jacket.

ئەگەر ئریس ئازاری دەبوو دەگریا کاتێک ئۆنیەن چاکەتەکەی دادەکەند.

So, they decide to break up.

هەروەها، بڕیاریاندا جیاببنەوە.

As Onion walks out the door, Iris stops crying.

کاتێك ئەنیەن لە دەرگاکە دەچێتە دەرەوە، ئیریس لە گریان دەوەستێت.

And immediately starts again.

و یەکسەر دووبارە دەست پێدەکەنەوە.

Only now, she's not crying reflex tears but emotional tears.

تەنها ئێستا، ئەو ناگریەت وەکو فرمێسکی پەرچەکرداری بەڵکو فرمێسکی هەستیەکانن.

When someone is either too sad or too happy,

کاتێك کەسێك زۆر دڵتەنگ یان دڵخۆش دەبێت،

it feels like a loss of control,

وا هەست دەکات وەکو لەدەستدانی دەسەڵات،

which can be dangerous.

کە دەتوانێ مەترسیداربێت.

So, emotional tears are sent in to stabilize the mood

بۆیە فرمێسکە هەستیەکان دەنێردێن بۆ جێگیرکردنی کەش

as quickly as possible,

بە زووترین کات،

along with other physical reactions,

لەگەڵ کاردانەوەی جەستەیی تر،

such as an increased heart rate and slower breathing.

وەك بەرزبوونەوە تێکرای لێدانی دڵ و بە هێواشی هەناسەدان.

But scientists still aren't sure

بەڵام زانایان تا ئێستا دڵنیانین

exactly how or why the tears themselves are helpful.

بە تەواوی چۆن و بۆچی فرمێسکەکانیان یارمەتیدەرن.

They may be a social mechanism to elicit sympathy or show submission.

لەوانەیە میکانزمی کۆمەڵایەتیبن بۆ دەرخستنی هاوسۆزی یان نیشاندانی خۆبەدەستەوەدان.

But some studies have also found

بەڵام هەندێك لێکۆڵینەوەش دۆزراونەتەوە

that emotional tears contain higher levels of stress hormones,

فرمێسکە هەستیەکان ئاستێکی بەرزی هۆرمۆنی فشاریان تێدایە،

such as ACTH and enkephalin,

وەکو(ACTH) و ئینکافالین

an endorphin and natural pain killer.

ئیندرۆفین و ئازارشکێنی سروشتی.

In this case, emotional tears are also directly calming Iris down,

لەم بارودۆخەدا، ئەو فرمێسکە هەستیانە راستەوخۆ هێوریدەکردەوە،

as well as signaling her emotional state to others.

هەروەها ئاماژەکردنی هەستەکانی بۆ ئەوانی تر.

Sorry things didn't work out with Onion, Iris,

بەداخەوە شتەکان کاریان نەدەکرد لە ئۆنیەن، ئریس،

but don't worry.

بەڵام نیگەران مەبە.

As long as you have all three kinds of tears

هەتا ئێستا تۆ هەر سێ جۆرەکەی فرمێسکت هەیە

working to keep you balanced and healthy, it will get better.

کاردەکات بۆ هاوسەنگ و تەندروست هێشتنەوەت، باشتر دەبێت،

You'll see.

هەمووی دەیبینی.