Did ancient Troy really exist? - Einav Zamir Dembin

Translator: swmaya salim Reviewer: Daban Q. Jaff

When Homer’s Iliad was first written down in the 8th century BCE,

کاتێک بۆ یەکەمجار ئیلیادی هۆومەر نوسراوە لە سەدەی 8 ی پێش زایین،

the story of the Trojan war was already an old one.

چیڕۆکی شەڕی ترۆجان کۆن بوو.

From existing oral tradition,

لە بوونی نەریتی زارەکی،

audiences knew the tales of the long siege,

بینەران ئاگادار بوون لە چیڕۆکی ئابڵوقە درێژەکان،

the epic duels outside the city walls,

داستانەکانی زۆرانبازی لە دەرەوەی شارەکان،

and the cunning trick that finally won the war.

و فێڵی فێڵباز کە لە کۆتایدا جەنگەکەی بردەووە.

In the end, the magnificent city was burned to the ground,

لە کۆتایدا، شارە قەشەنگەکە بەتەواوی سووتا،

never to rise again.

هەرگیز هەڵنەستایەوە.

But had it ever existed?

بەڵام ئایا هەرگیز بوونیان هەبووە؟

لەوکاتەی بواری شوێنەوارناسی دەستی بە دروست بوون کرد لە سەدەی 19دا.

By the time the field of archaeology began to take shape in the 19th century,

many were skeptical, considering the epic to be pure fiction,

زۆربەیان گوماناوی بوون، لەبەرچاوگرتنی داستانەکە بۆ ئەوەی خەیاڵێکی پاک بێت،

a founding myth imagining a bygone heroic era.

ئەفسانەی دامەزراندنی خەیاڵ سەردەمی پاڵەوانانەی ڕابردوو.

But some scholars believed

بەڵام هەندێک توێژەر

that behind the superhuman feats and divine miracles

باوەڕیان وابوو کە

there must have been a grain of historical truth -

دەبێت بنچینەیەک هەبێت بۆ ڕاستی مێژوویی-

a war that was really fought,

جەنگێک کە بەڕاستی ڕوویداوە،

and a place where it happened.

و شوێنێک کە ڕوویداوە لێی.

Frank Calvert was one such believer.

فڕانک کالڤێرت یەکێکە لەو خاوەن باوەڕانە.

He had spent his youth traveling and learning about ancient civilizations

تەمەنی گەنجی خۆی بە گەشتکردن و فێربوونی شارستانییەتە کۆنەکان بەسەر بردووە

before accompanying his brother Frederick

پێش یاوەری کردنی براکەی خۆی فریدریک

on a diplomatic mission to the northwest Anatolian region of Çanakkale.

لە کارێکی دبلۆماسی بۆ باکوری ڕۆژئاوای هەرێمی ئەناتۆلیای لە چەناکەلی.

It was here that Homer described the Greek encampment

لێرە بوو کە هۆومە باسی شوێنی نیشتەجێ بوونی یۆنانیەکانی کرد

at the mouth of the Scamander river.

لە سەرچاوەی ڕووباری سکاماندەر.

And it was here that fate brought Frank into contact

و لێرە بوو کە چارەنووس فڕانکی خستە پەیوەندی

with a journalist and geologist named Charles Maclaren.

لەگەڵ ڕۆژنامەنووس و زەویناس چاڕڵس ماکلارین.

Locals and travelers had long speculated

خەڵکە خۆجێی و گەشتیارەکان ماوەیەکی زۆرە

that Troy might’ve stood on one of the surrounding hilltops.

وایان داناوە کە تڕۆی لەوانەیە لەسەر یەکێک لە لووتکەی گردەکانی دەوروبەر

But Maclaren had been one of the first

بووبێت. بەڵام ماکلارەن یەکێک بوو لە

یەکەمەکان بۆ بڵاوکردنەوەی توێژینەوەیەکی وردی تۆپۆگرافی ناوچەکە.

to publish a detailed topographical study of the area.

He believed he had found the site –

باوەڕی وابوو شوێنێکی دۆزیوەتەوە-

a 32-meter mound known by the name Hisarlık,

تەپۆڵکەیەکی 32 مەتری ناوی هێسارلیک بوو،

derived from the Turkish word for “fortress.”

لە وشەی تورکی “شاری قەڵادار” وەرگیراوە.

Soon after meeting with him in 1847,

دوای چاوپێکەوتن لەگەڵی لە 1847دا،

the Calverts bought 2,000 acres of farmland

کاڵڤێرت 2000 دۆنم زەوی کشتوکاڵی کڕی

that included part of the hill.

کە بەشێکی گردەکەشی لەگەڵ بوو.

Before they could explore any further,

پێش ئەوەی بتوانن لێکۆڵینەوەی زیاتر بکەن،

the Crimean War broke out

جەنگی قرم دەستی پێکرد

and forestalled their archaeological ambitions for several years.

و ویستە شوێنەواریەکانی ئەوانی دامرکاندەوە بۆ چەندین ساڵ.

After the war’s end,

دوای کۆتایی جەنگ،

Frank Calvert began to survey the site,

فڕانک کالڤێرت دەستی بە لێکۆڵینەوە کرد لە

but lacked the funds for a full excavation.

شوێنەکە، بەڵام بوجەی پێویستنی نەبوو بۆ هەموو هەڵکۆڵینەکە.

This was where the wealthy German businessman

ئەوە ئەو شوێنە بوو بازرگانێکی دەوڵەمەندی ئەڵمانی

and amateur archaeologist Heinrich Schliemann came in.

و شوێنەوارناسێکی تازە هێنریچ شڵیمان هاتن.

At Calvert’s invitation,

لە بانگێشتەکەی کاڵڤێرت،

Schliemann visited the grounds in 1868, and decided to excavate.

شڵیمان سەردانی زەویەکانی کرد لە 1868، و بڕیاری هەڵکۆڵینیدا.

Eager to find the ancient city,

بەپەرۆش بوو بۆ دۆزینەوەی شارە

Schliemann tore massive trenches all the way to the base of the hill.

کۆنەکە، شڵیمان خەندەقی قوڵی لێدا لە هەموو ڕێگاکان بۆ بنچینەی گردەکە.

There, he uncovered a hoard of precious artifacts,

لەوێ، گەنجینەی بەنرخی بەرهەمی دەستکردی دۆزییەوە،

jewelry,

گەوهەر،

and metalwork,

و کاری کانزایی،

including two diadems and a copper shield.

دوو تاج و قەڵغانی مسیشی تێدابوو.

Schliemann took full credit for the discovery,

شڵیمان متمانەی تەواوی وەرگرت بۆ دۆزینەوەکە،

announcing that he had found Troy

ڕایگەیاند کە تڕۆی دۆزیوەتەوە

and the treasure of its king Priam.

و گەنجینەی پیریەمی پاشاشی دۆزیوەتەوە.

But the real treasure was elsewhere.

بەڵام گەنجینە ڕاستیەکە لە شوێنێکیتر بوو.

When later archaeologists studied the site,

کە دواتر شوێنەوارناسەکان شوێنەکەیان دیاریکرد،

they realized that the mound consisted of no less than nine cities,

بۆیان دەرکەوت کە گردۆلکەکە بەلایەنی کەم لە نۆ شار پێکهاتووە،

each built atop the ruins of the last.

هەریەکەکیان لەسەر کەلاوەی ئەوی پێش خۆی دروست کراوە.

The layer Schliemann had uncovered dated back to the Mycenaean Age,

ئەو چینەی شڵیمان دۆزییەوە دەگەڕاوە بۆ سەردەمی مایسینان،

more than 1,000 years too early for Homer.

زیاتر لە 1000 ساڵ پێش هۆومە.

But inside the mound was indeed evidence

بەڵام لەناو تەپۆلکەکە بەڕاستی بەڵگە هەبوو

for a city that had thrived during the Bronze Age,

بۆ شارێک کە بەدرێژایی سەردەمی بڕۆنز گەشەی کردبوو،

with charred stone,

لەگەڵ بەردی خەڵووز،

broken arrowheads,

سەرتیری شکاو،

and damaged human skeletons suggesting a violent end.

و ئێسکە پەیکەری تێکشکاوی مرۆڤ کۆتاییەکی توندووتیژ نیشان دەدات.

It was Troy VII, contained in the middle layers

ئەوە تڕۆی حەوتەم بوو، لە چینەکانی ناوەڕاست بوو

and now ravaged for a second time by Schliemann’s careless excavation.

و ئێستا بۆ دووەم جار وێران بۆتەوە بەهۆی هەڵکۆڵینە کەمتەرخەمییەکەی شڵیمان.

The settlement, spanning some 200,000 square meters

جێگیرکردنەکە، بە دووری 200000 مەتر چوارگۆشە

and home to as many as 10,000 people,

و ماڵە بۆ زیاتر لە 10000 کەس،

thrived until around 1180 BCE.

دەگەشایەوە تا نزیکەی 1180 پێش زایین.

Its position at the southern entrance of the Dardanelles strait

شوێنەکەی لە دەروازەی باشور لە دەربەندی دەردەنێلیس

would’ve made a formidable strategic location for both defense and trade.

شوێنێکی ستراتیجی گونجاوی دروستکرد بۆ بەرگری و بازرگانی.

Most importantly, there are the remains of a massive fortification wall –

لەهەمووی گرنگتر، پاشماوەی دیوارێکی گەورەی قەڵا هەیە_

perhaps the very same one

ڕەنگە هەمان ئەوە بێت

from which Priam and Hector once watched the Greeks approach.

کە پریام و هێکتۆر جارێک سەیری نزیک بوونەوەی یۆنانییەکانیان لێ کرد.

Of course, it’s difficult to be certain

بەدڵنیاییەوە، سەختە بۆ ئەوەی دڵنیابین

that these ruins are the true remains of ancient Troy,

کە ئەو کەلاوانە پاشماوەی ڕاستی تڕۆی کۆنن،

and scholars still dispute

و توێژەرەکان هێشتا گفتوگۆ

whether the Trojan War as described by Homer ever happened.

دەکەن ئایا جەنگی ترۆجان وەک باس کراوە لەلایەن هۆومە هەرگیز ڕوویداوە.

Yet the evidence is strong enough

تائێستا بەڵگەکە بەپێی پێویست بەهێزە

that UNESCO has labelled Hisarlık the archeological site of Troy.

کە یونسکۆ هیسارلیکی وەک شوێنەواری ترۆی ناساندووە.

Regardless of its identity,

بێگوێدانە ناسنامەکەی،

thanks to persistence,

سپاس بۆ بەردەوامی،

a bit of faith,

کەمێک باوەڕ،

and a lot of research,

و لێکۆڵینەوەی زۆر،

archaeologists are bringing the long-buried secrets

شوێنەوارناسەکان نهێنییە لەمێژینە نێژراوەکانی

of an ancient, lost city to light.

شارێکی کۆن و ونبوو بۆ ڕووناکی دەگەڕێننەوە.