Why do we sweat? - John Murnan

Translator: Rahoz Ibrahim Reviewer: Daban Q. Jaff

The finish line's in sight and you put on an extra burst of speed.

هێڵی کۆتایی لە بەر چاوە و تۆش خێرایت زیاد دەکەیت.

As your legs pick up the pace, your breathing gets deeper,

کاتێك قاچەکانت هەنگاو دەنێن، هەناسەت قوڵتر دەبێت،

your heart pounds faster,

لێدانی دڵت خێراتر دەبێت،

and sweat pours over your skin.

و ئارەقیش بەسەر هەموو جەستەت دەڕژێت.

How does this substance suddenly materialize

چۆن ئەم مادەیە لەناکاو بەرجەستە دەبێت و

and what exactly is its purpose?

بە دیاریکراوی مەبەستەکەی چییە؟

There are a number of scenarios that can make us sweat:

لێرەدا چەند سیناریۆیەك هەیە کەوامان لێدەکات کە ئارەق بکەین:

eating spicy foods,

خواردنی خۆراکی توون،

nervousness,

شڵەژان،

and when we're sick.

و یان کاتێك نەخۆش دەکەوین.

But exercise is probably the most familiar and common.

بەڵام ڕاهێنان کردن لەوانەیە باوتر بێت.

In that case, sweating happens as a response to movement

لەو حاڵەتەدا، ئارەقکردنەوە ڕوو دەدات وەك وەڵامێك بۆ جووڵە

triggered deep inside your cells.

لە قووڵایی خانەکانتدا هەڵدەقوڵێت.

As you increase your pace, your muscles work harder,

لەگەڵ زیا دبوونی هەنگاوەکانت، ماسولکەکانت زیاتر کار دەکەن،

increasing their demand for energy.

خواستیان بۆ وزە زیاد دەکەن.

A process called cellular respiration

ئەو پڕۆسەیەی کە پێی دەوترێت هەناسەدانی خانەیی

consumes glucose and oxygen to form ATP,

ئۆکسجین و گلوکۆز بەردەست دەخەن بۆ پێکهێنانی ATP (ئەدنۆسین تری فۆسفات)،

the energy currency of the cell.

وزە دراوی خانەیە.

Much of this process takes place in structures called mitochondria.

زۆربەی ئەم پڕۆسەیەش ئەنجام دەدرێت لە پێکهاتەکانیدا پێیدەوترێت مایتۆکۆندریا.

The more you move,

تا زیاتر بجوڵێیت،

the harder mitochondria work to supply your body with energy.

دابینکردنی وزە بۆ لەش کاری مایتۆکۆندریای سەختتر کردووە.

All this work comes at a cost, though.

لەگەڵ ئەوەشدا هەموو ئەو کارانە بەهایەکیان هەیە.

As the cells break down the ATP, they release heat.

لە کاتێکدا خانەکان لەناو ATP دا دەشکێن گەرمی بڵاو دەکەنەوە.

The heat stimulates temperature sensors throughout your body.

ئەو گەرمییە هەستیاری پلەی گەرمی دەوروژێنێت بەتەواوی جەستەدا.

Those receptors detect the excess heat being produced by your muscle cells

ئەم هەستەوەرانە گەرمی زیادە دیاری دەکەن کە لە لایەن خانەکانەوە بەرهەم دێت.

and communicate that information to the hypothalamus,

ئەو زانیارانە دەنێرێت بۆ هەستیارترین خانەی مێشك،

which regulates body temperature.

کە پلەی گەرمی لەش ڕێک دەخات.

The hypothalamus responds

خانە هەستیارەکەی مێشك وەڵام دەداتەوە

by sending signals out through the sympathetic nervous system

بە ناردنی هێماکان بۆ دەرەوە لە ڕێی کۆئەندامی دەماری هاوسۆزی

to the sweat glands in your skin.

بۆ ئارەق ڕژێنەکان کە لە پێستدا هەن.

These are distributed all over the body

و ئەمانە بەسەر هەموو جەستەدا دابەش کراوە

with especially high concentrations on the palms of your hands,

بەشێوەیەکی چڕ، لەناو لەپی دەستدا،

the soles of your feet,

لە ژێر پێدا،

and on your head.

و لەسەر سەرتدا.

When a sweat gland first receives the signal,

کاتێك سەرەتا ئارەق ڕژێنەکان بۆ یەکەم جار دەگەنە شانەکان،

the fluid surrounding the cells in its coiled base

ئەو شلەی کە دەوری خانەکانی داوە لە بنکە کەلەکەی

contains high amounts of sodium and chloride.

بڕێکی زۆر لە سۆدیۆم و کلۆراید لە خۆ دەگرێت.

The cells pump these ions into a hollow tube

خانەکان ئەم ئایۆنانە هەڵدەمژن بۆ ناو بۆڕییەکی بەتاڵ

that runs through the sweat gland.

کە بەناو ڕژێنە ئارەق ڕێژەکان تێدەپەڕێت.

Then, because it's saltier inside the tube than outside,

کەواتە بڕی سوێری لە ناوەوەی بۆڕییەکە زیاترە لە چاو دەرەوە،

water moves into the tube by osmosis.

و هەروەها ئاو دەجووڵێت بۆ ناو بۆڕییەکە لە لایەن ئۆسمۆسیس.

As what's called the primary secretion builds up in the bottom of the tube,

ئەوەی پێی دەڵێن نهێنی سەرەتایی بنیات دەنرێت لە بنکەی لولەکەدا،

water pressure pushes it up into the long straight part of the duct.

فشاری ئاو پاڵی پێوە دەنێت بۆ درێژایی ڕێڕەوەکە لە بەشی چاڵەکەدا.

Before it seeps onto the skin,

پێش ئەوەی بە پێستتدا دزە بکات،

cells lining the tube will reclaim as much salt as possible

خانەکانی ناو بۆڕیەکە داوای بڕێکی لە ڕادەبەدەری خوێ دەکەن،

so the process can continue.

جا پڕۆسەکە بەردەوام دەبێت.

The water in sweat absorbs your body's heat energy

ئەو ئاوە لە ئارەقەکەدا هەموو وزەی گەرمی لەش هەڵدەمژێت

and then evaporates off of you when it reaches the surface,

پاشانیش بە هەڵمبوون ڕوودەدات لەسەر ڕووی جەستەدا،

which in turn lowers your temperature.

کەوا پلەی گەرمی لەش دادەبەزێنێت.

This process, known as evaporative cooling,

ئەو پڕۆسەیە ناسراوە بە بەهەڵمبوونی فێنک کەرەوە،

was an important adaptation for our ancestors.

ئەوەش خۆگونجاندنێکی گرنگی باوانەکانمانە.

This cooling effect isn't only helpful during exercise.

ئەو کاریگەری فێنککەرەوەیە بە تەنها یارمەتیدەر نییە لە کاتی ڕاهێناندا.

We sweat in many other scenarios, too.

ئێمە بە زۆر سیناریۆی تر، ئارەق دەکەین.

Eating particularly spicy food makes some people sweat profusely from their faces.

بەتایبەتی خواردنی توون وا لە هەندێك کەس دەکات لە دەم و چاودا ئارەق بکەن.

That happens because spices trigger the same neural response in the brain

ئەوە ڕوو دەدات لە بەرئەوەی توونی هەمان وەڵامی دەماری هەستیاری هەیە لە مێشکدا

that activates temperature receptors, which usually respond to increased heat.

ئەمەش وەرگرتنی پلەی گەرمی چالاکتر دەکات کەوا بە گشتی وەڵامە بۆ زیادکردنی گەرمی.

Sweating is also part of the fight or flight response

هەروەها ئارەقکردن بەشێکە لە وەڵامی شەڕ یان فڕین

stimulated by stressful scenarios, like asking someone on a date

دەورژێنرێت بە هۆکاری فشار وەک و داوا کردنی پەیوەندی لەگەڵ کەسێک

or interviewing for a job.

یان چاوپێکەوتنی کار.

This happens because adrenaline stimulates muscle activity

ئەمەش ڕوو دەدات لەبەرئەوەی هۆڕمۆنی ئەدریناڵین چالاکی ماسولکەکان زیاد دەکات

and causes blood vessels to widen,

و دەبێتە هۆکاری فراوان بوونی دەمارەکانی خوێن،

two responses that increase heat and trigger the sweating response.

دوو بەرپەچدانەوە گەرمی زیاد دەکات کە دەبێتە هۆی پەیدابوونی ئارەق.

And sweating also occurs when we get sick.

و ئێمە کاتێك نەخۆش دەکەوین ئارەق دەکەین.

When we're feverish, we sweat because infections

کاتێك کە تاو و لەرز دەگرین پلەی گەرمیمان بەرزە بەهۆی هەوکردن

stimulate the hypothalamus to increase muscle activity,

کە هۆڕمۆنی دەماری هەستیاری دەوروژێنێ بۆ زیادکردنی چالاکی ماسولکەکان،

which in turn releases more energy as heat.

کەوا زیاتر وزەی دەردەدات لە شێوەی گەرمی.

That increases your overall temperature,

ئەمەش سەرتاپای پلەی گەرمی زیاد دەکات،

a protective mechanism that makes your body less habitable for infectious agents.

میکانزمێکی پارێزراو کەوا دەکات جەستەمان کەمتر گونجاو بێت بۆ هەوکردن بێت.

Like with running, sweating helps your body vent that heat.

لەگەڵ ڕاکردندا ئارەقکردنەوە یارمەتی لەش دەدات لە گەرمی ڕزگاری بێت.

When the fever's over or you've won your race,

کاتێك تاولەرزت تەواو دەبێت، یان پێشبڕکێکە دەبەیەوە،

your temperature receptors sense the decrease in heat

وەرگری پلەی گەرمی هەست بە دابەزینی پلەی گەرمی دەکات

and the hypothalamus brings your sweating response to an end.

هۆڕمۆنی هەستیاری وەڵامی ئارەقکردنەوە کۆتایی پێدێنێت.

In some cases, like after a run,

لە هەندێك حاڵەتدا، وەکو دوای ڕاکردن،

the hypothalamus also signals to your body

هۆڕمۆنی هەستیاری هێما دەبەخشێت بە جەستە

that you need to replenish the water that you've oozed out.

کەوا پێویستییت بە پڕکردنەوەی ئەو بڕە ئاوە هەیە کە لە ڕێی ئارەقکردنەوە دەردراوە،

So, when you're pushing yourself to reach that next goal,

جا، کاتێك تۆ فشار لە خۆت دەکەیت بۆ گەیشتن بە ئامانجی داهاتوو،

you can think of sweat as your body's very own calibrator,

دەبێت بیر لە ئارەقکردن بکەیتەوە کە وەکو جەستەت پێوەرێکی زۆر تایبەتە،

enabling you to go that extra mile.

بەتوانات دەکات بۆ ڕۆیشتن بۆ چەند میلێکی زیاتر.