What gives a dollar bill its value? - Doug Levinson

Translator: Daban Q. Jaff Reviewer: mabbast chato

If you tried to pay for something with a piece of paper,

ئەگەر نرخی شتێک بە پارچە کاغەزێک بدەیت،

you might run into some trouble.

لەوانەیە توشی کێشە بیت.

Unless, of course, the piece of paper was a hundred dollar bill.

بە پێچەوانەوە دەبێت ئەگەر ئەو پارچە وەرەقەیە دۆلار بێت.

But what is it that makes that bill so much more interesting and valuable

بەڵا چ تایبەتمەندییەکی تر ئەم کاغەزە وا دەکات کە نرخی و بەھایی

than other pieces of paper?

لە پارچە کاغەزی تر بەرزتر بێت؟

After all, there's not much you can do with it.

ھیچ شتێک لەو بارەوە ناکرێت.

You can't eat it.

ناتوانیت بیخۆیت.

You can't build things with it.

ناتوانیت شتێ پێ درووست بکەیت.

And burning it is actually illegal.

سوتاندنیشی یاساغە.

So what's the big deal?

کەواتە ئەمە چییە؟

Of course, you probably know the answer.

بە دڵنیایەوە زۆربەی خەڵک وەڵامەکە دەزانن.

A hundred dollar bill is printed by the government

دراویی سەد دۆلاری لە لایەن حکومەتەوە چاپ دەکرێت

and designated as official currency,

و دراویی فەرمی وڵاتە،

while other pieces of paper are not.

پارچە کاغەزەکانی تر ئەم تایبەتمەندییەیان نییە.

But that's just what makes them legal.

ئەمەش بەرگی یاسایی بە دۆلار دەبەخشێت.

What makes a hundred dollar bill valuable, on the other hand,

تایبەتمەندییەکی تری بەھایی دراویی سەد دۆلاری، لە لایەکیتر،

is how many or few of them are around.

بریتیە لە کەمی ڕێژەیی بەردەست بوونی.

Throughout history, most currency, including the US dollar,

بە درێژایی مێژوو، بەھای زۆربەی دراوەکان، بە دۆلاری ئەمریکیشەوە،

was linked to valuable commodities

پەیوەست دەکران بە شتە بەنرخەکان

and the amount of it in circulation

و ڕێژەیی بەردەست بوونی دراوەکانیش

depended on a government's gold or silver reserves.

پەیوەست دەبوون بە ڕێژەی زێڕ و سیلڤەری حکومەت.

بەڵام دوای ئەوەی حکومەتی ئەمریکا لە ساڵی ١٩٧١ ئەم سیستەمە ھەڵدەوەشێنێتەوە

But after the US abolished this system in 1971,

the dollar became what is known as fiat money,

دۆلار وەک دراویی کاغەزیی دەناسرێت،

meaning not linked to any external resource

واتا بە ھیچ کانزایەکی بە نرخ نەبەستراوەتەوە

but relying instead solely on government policy

بەڵکو تەنھا بە سیاسەتەکانی حکومەت بەستراوەتەوە

to decide how much currency to print.

بۆ بڕیار دان لە سەر ڕێژەی پێویست بۆ چاپ کردن.

Which branch of our government sets this policy?

کام دەسەڵات بەرپرسیارە؟

The Executive, the Legislative, or the Judicial?

دەسەڵاتی جێبەجێ کردن، یاسا دانان یان دادگاکان؟

The surprising answer is: none of the above!

وەڵامەکە شۆکھێنەرە: ھیچیان!

In fact, monetary policy is set by an independent Federal Reserve System,

لە ڕاستیدا، سیاسەتی نەختینەیی لە لایەن Federal Reserve System دادەنرێت،

or the Fed,

یان FED،

made up of 12 regional banks in major cities around the country.

کە لە ١٢ بانکی ناوچەیی لە شارە سەرەکییەکانی وڵات پێک دێت.

Its board of governors,

لە ئەنجومەنی بەڕێوەبردندا،

which is appointed by the president and confirmed by the Senate,

کە لە لایەن سەرۆکەوە بەربژێر دەکرێن و سێنات پەسندی دەکات،

reports to Congress,

و سەر بە کۆنگرێسە،

and all the Fed's profit goes into the US Treasury.

گشت داھاتەکانی ئەم دامەزراوەیە بۆ وەزارەتی خەزێنەی ئەمریکییە.

But to keep the Fed from being influenced

بەڵام بۆ پارستنی ئەم دامەزراوەیە لە کاریگەری

by the day-to-day vicissitudes of politics,

ئەو گۆڕانکاریانەی کە ڕۆژانە ڕوو دەدەن،

it is not under the direct control of any branch of government.

ئەم دامەزراوەیە لە ژێر ھەژموونی ڕاستەخۆی ھیچ لە دەسەڵاتەکان نییە.

Why doesn't the Fed just decide to print infinite hundred dollar bills

بۆچی ئەم دامەزراوە بڕیار نادات کە ڕێژەیەکی بێ شومار لە دۆلار چاپ بکرێت

to make everyone happy and rich?

تا ھەموو خەڵک دەوڵەمەند بێت؟

Well, because then the bills wouldn't be worth anything.

چونکە لەم حاڵەتەدا دۆلار نرخی نامێنێت.

Think about the purpose of currency,

بیر لە ئامانجی دراو بکەوە،

which is to be exchanged for goods and services.

کە ئاڵوگۆری پێ دەکرێت لە بەرامبەر کەلوپەل و خزمەتگوزاری.

If the total amount of currency in circulation

لە ئابوریدا، ئەگەر ڕێژەی خولانەوەی دراو

increases faster than the total value of goods and services in the economy,

زیاتر بێت لە ڕێژەی بەھایی کەلوپەل و خزمەتگوزاریەکان،

then each individual piece will be able

ھەر دراوێک دەتوانرێت

to buy a smaller portion of those things than before.

ڕێژەی کەمتر شتی پێ بە دەست بھێنرێت بە بەراورد بە ڕابردوو.

This is called inflation.

ئەمە پێی دەوترێت ھەڵئاوسان.

On the other hand,

لە لایەکیتردا،

if the money supply remains the same,

بەڵام ئەگەر ڕێژەی خستەنە بەردەستی پارە نەگۆڕ بێت

while more goods and services are produced,

لە کاتێکدا خزمەتگوزاری و کەلوپەلی تازە بەرھەم بێت،

each dollar's value would increase

نرخی ھەر دۆلارێک بەرز دەبێتەوە

in a process known as deflation.

ئەمەش پێی دەوترێت داشکان.

So which is worse?

کەواتە، کامەیان خراپە؟

Too much inflation

ھەڵئاوسانی زۆر

means that the money in your wallet today will be worth less tomorrow,

واتا ئەو پارەی ئێستات سبەی نرخی کەمتر دەبێت،

making you want to spend it right away.

وا دەکات کە ھەر ئەمڕۆ پارەکەت سەرف بکەیت.

While this would stimulate business, it would also encourage overconsumption,

ئەمەش کێشە بۆ بازرگانی درووست دەکات و دەبێتە ھۆی زیادەڕەویی،

or hoarding commodities, like food and fuel,

یان مۆڵدانی کەلوپەل وەک خۆاراک و سوتەمەنی،

raising their prices

دەبێتە بەرز بوونەوەی نرخیان

and leading to consumer shortages and even more inflation.

ئەمەش دەبێتە کەمبوونەوەیان لە بازاڕ و دەبێت هەڵئاوسانی زیاتر.

But deflation would make people want to hold onto their money,

بەڵام داشکاندن وا دەکات کە خەڵک دەست بە پارەکانیانەوە بگرن،

and a decrease in consumer spending

و خەرجیەکانیان کەم بکەنەوە

would reduce business profits,

ئەمەش دەبێتە کەمبوونەوەی قازانجی بازرگانەکان،

leading to more unemployment and a further decrease in spending,

کە دەبێتە کەمبوونەوەی هەلی کار و زیاتر کەبوونەوەی خەرجی،

causing the economy to keep shrinking.

دەبێتە هۆی ئەوەی ئابوری زیاتر تێکبشکێت.

So most economists believe that while too much of either is dangerous,

بۆیە، ئابوریناسان پێیان وایە زیادەڕەوی لە هەردوو بارەکەدا خراپە،

a small, consistent amount of inflation is necessary to encourage economic growth.

ڕێژەیەکی کەم لە هەڵکشان گرنگە و هاوکاری گەشەی ئابوری دەدات.

The Fed uses vast amounts of economic data

Fed ڕێژەیەکی گەورە لە داتا ئابوریەکان بەکار دەهێنێت

to determine how much currency should be in circulation,

بۆ بڕیار دان لە ڕێژەی سوڕانەوەی دراو،

including previous rates of inflation,

لەوانەش، ڕێژەی هەڵئاوسانی ڕابردوو،

international trends, and the unemployment rate.

شتە باوە جیهانییەکان و ڕێژەی بێ کاری.

Like in the story of Goldilocks,

وەک زنجیرەی گۆڵدلۆکس،

they need to get the numbers just right

پێویستە بە باشی ڕێژەکە دیاری بکەن

in order to stimulate growth and keep people employed,

بۆ دیاری کردنی گەشە و خستنە سەر کاری خەڵک،

without letting inflation reach disruptive levels.

بەبێ ئەوەی بهێڵن هەڵئاوسان بگاتە ڕێژەی مەترسیدار.

The Fed not only determines

کاری FED تەنها

how much that paper in your wallet is worth

دیاری کردنی بەهایی کاغەزەکانی ناو جزدانەکەت نییە

بەڵکو ڕۆڵیان هەیە لە بە دەست هێنانی ئیش یان بەردەوام بیت لە ئیشەکەت

but also your chances of getting or keeping the job

where you earn it.

لەو شوێنەی پارەی لێ بدەست دەهێنیت.