What causes an economic recession? - Richard Coffin

Translator: Daban Q. Jaff Reviewer: Rebar Atta

For millennia,

بۆ هەزاران ساڵ

the people of Britain had been using bronze to make tools and jewelry,

خەڵکی بەریتانیا برۆنزیان بۆ دروست کردنی کەلوپەل، گەوهەر و وەک دراوی

and as a currency for trade.

مامەڵە بازرگانییەکان بەکار هێناوە.

But around 800 BCE, that began to change:

لە دەوروبەری ٨٠٠ ساڵ پێش زایین، ئەمە گۆڕا:

the value of bronze declined, causing social upheaval and an economic crisis—

بەهای برۆنز دابەزی، بووە هۆی تێکدانی شیرازەی کۆمەڵایەتی و کێشەی ئابوری

what we would call a recession today.

ئەمڕۆ ئێمە بەم بارە دەڵێن پاشەکشەی ئابوری.

What causes recessions?

هۆکارەکانی پاشەکشەی ئابوری چیین؟

This question has long been the subject of heated debate among economists,

وەڵامی ئەم پرسیارە مشتومڕی گەرمی لە نێوان ئابوریناسان دروست کردووە،

and for good reason.

بەڵام بە هۆکاری لۆژیکانە.

A recession can be a mild decline in economic activity

پاشەکشەی ئابوری دەکرێت تێکشکانی هێواشی چالاکییە ئابورییەکان بێت

in a single country that lasts months,

لە وڵاتێکدا کە بۆ ماوەی چەند مانگێک بەردەوام دەبێت

a long-lasting downturn with global ramifications that last years,

جۆرێکی تری تێکشکانی ئابورییە کە دەرئەنجامی جیهانی دەبێت و بۆ چەند ساڵێک

or anything in between.

بەردەوام دەبێت یان شتێک لەو بەینەدا دەبێت.

Complicating matters further,

چەند هۆکارێک هەیە کێشەکە قوڵتر دەکەن،

there are countless variables that contribute to an economy’s health,

گۆڕاوی لە ژمارە نەهاتوو هەیە کە کاریگەری دەکەنە سەر تەندروست بوونی ئابوری،

making it difficult to pinpoint specific causes.

کە دەبێتە هۆی ئەوەی دەست نیشان کردنی هۆکارێک لە پشت داڕمانی ئابوری قورس بێت.

So it helps to start with the big picture:

بۆیە، با لە وێنە گەورەکەوە دەست پێ بکەین:

recessions occur when there is a negative disruption

پاشەکشە کاتێک ڕودەدات کە تێکچوونێک ڕودەدات

to the balance between supply and demand.

لە نێوان خواست و کاڵای دابین کراو.

There’s a mismatch between how many goods people want to buy,

ڕێژەی ئەو کاڵا و خزمەتگوزارییانەی خەڵکی دەیەوێت بیکڕێت

how many products and services producers can offer,

لاسەنگە لەگەڵ ئەو کاڵا و خزمەتگوزاریانەی بەرهەم هێنەران دەتوانن بیخەنە ڕوو.

and the price of the goods and services sold, which prompts an economic decline.

و لاسەنگی هەیە لە نرخی فرۆشتنی شمەک و کە دەبێتە هۆی پاشەکشەی ئابوری.

An economy’s relationship between supply and demand

پەیوەندی ئابوری نێوان خواست و کاڵا و خزمەتگوزاری بەردەست

is reflected in its inflation rates and interest rates.

بەندە لەسەر ڕێژەی ڕێژەی هەڵاوسان و تێکڕای سوود.

Inflation happens when goods and services get more expensive.

هەڵاوسان کاتێک ڕودەدات کە نرخی کاڵا و خزمەتگوزاریەکان بەرز دەبێتەوە.

Put another way, the value of money decreases.

بە واتایەکی تر، بەهای پارە دادەبەزێت.

Still, inflation isn’t necessarily a bad thing.

لەگەڵ ئەوەشدا، هەڵآوسان هەمیشە خراپ نییە.

In fact, a low inflation rate is thought to encourage economic activity.

لە ڕاستیدا، هەڵاوسانی کەم، دەبێتە هاندانی چالاکی ئابوری.

But high inflation that isn’t accompanied with high demand

بەڵام هەڵاوسانی بەرز بەبێ خواستی زۆر،

can both cause problems for an economy and eventually lead to a recession.

دەبێتە هۆی کێشە بۆ ئابوری و لە کۆتایشدا دەبێتە هۆی دروست بوونی پاشەکشەی ئابوری.

Interest rates, meanwhile,

ڕێژەی سوود، لە هەمان کاتدا،

reflect the cost of taking on debt for individuals and companies.

بەندە لەسەر وەرگرتنی قەرز بۆ خەڵک و کۆمپانیاکان.

The rate is typically an annual percentage of a loan

ئەم ڕێژەیە ڕێژەیەکی ساڵانەیە و دەچێتە سەر ئەو قەرزەی

that borrowers pay to their creditors until the loan is repaid.

کە قەرز وەرگرەکە دەیداتەوە تاوەکو کۆی گشتی قەرزەکەی تەواو دەبێت.

Low interest rates mean that companies can afford to borrow more money,

ڕێژەی سودی قەرزی نزم، بەواتای دەست کراوەیی کۆمپانیاکان لە وەرگرتنی قەرز دێت،

which they can use to invest in more projects.

کە دەتوانن لە پڕۆژەکان وەبەرهێنانی پێ بکەن.

High interest rates, meanwhile, increase costs for producers and consumers,

ڕێژەی قەرزی بەرز، نرخی بەرهەم و خزمەتگوزارییەکان بەرز دەکاتەوە،

slowing economic activity.

چالاکییە ئابورییەکانیش خاو دەکاتەوە.

Fluctuations in inflation and interest rates

ناسەقامگیری هەڵکشان و ڕێژەی سودی قەرز

can give us insight into the health of the economy,

دەتوانن ڕێنیشاندەری تەندروستی ئابوری بن،

but what causes these fluctuations in the first place?

بەڵام هۆکارەکانی ئەم ناسەقامگیرییە چین؟

The most obvious causes are shocks like natural disaster, war,

ناسەقامگیری لە ئەنجامی جەنگ، کارەساتی سروشتی،

and geopolitical factors.

سیاسی درووست دەبێت.

An earthquake, for example,

بۆ نموونە، بومەلەرزە،

can destroy the infrastructure needed to produce important commodities such as oil.

دەتوانێت ئەو ژێرخانەی پێویستە بۆ بەرهەم هێنان تێکبشکێنێت وەک نەوت.

That forces the supply side of the economy to charge more for products that use oil,

ئەمە دەبێتە هۆی ئەوەی بەرهەم هێنەرانی نەوت نرخی زیاتر بخەنە سەر فرۆشتنی نەوت،

discouraging demand and potentially prompting a recession.

کە دەبێتە هۆی وەستانی هاندانی خواست و دواتر دەبێتە هۆی پاشەکشەی ئابوری.

But some recessions occur in times of economic prosperity—

بەڵام هەندێک پاشەکشە لە کاتی باشی ئابوری درووست دەبن،

possibly even because of economic prosperity.

جار هەیە دەبێتە هۆی سەرکەوتنی ئابوری.

Some economists believe that business activity from a market’s expansion

هەندێک ئابوریناس پێیان وایە ئەو چالاکییە ئابورییانەی لە ئەنجامی فراوانبوونی بازار

can occasionally reach an unsustainable level.

درووست دەبێت، جار هەیە دەگاتە ڕادەی نەتوانینی بەردەوامی پێدان.

For example, corporations and consumers may borrow more money

بۆ نمونە، کۆمپانیاکان و کڕیاران لەوانەیە پارە قەرز بکەن

with the assumption that economic growth will help them handle the added burden.

و پێیان وایە کە گەشەی ئابوری ڕێگەخۆشکەر دەبێت بۆ دانەوەی قەرزەکە.

But if the economy doesn’t grow as quickly as expected,

بەڵام ئەگەر ئابوری بەو شێوەی چاوەڕوانکراو گەشە نەکات،

they may end up with more debt than they can manage.

دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی قەرز بە ڕادەیەک بۆیان نەدرێتەوە.

To pay it off, they’ll have to redirect funds from other activities,

بۆ دانەوەی قەرزەکانیان، پێویستە پارە لە چالاکی ئابوری تر بەدەست بهێنن،

reducing business activity.

کە دەبێتە کەمبونەوەی چالاکییە ئابورییەکان.

Psychology can also contribute to a recession.

باری دەرونییش لەوانەیە ببێتە هۆکاری پاشەکشەی ئابوری.

Fear of a recession can become a self-fulfilling prophecy

ترسان لە پاشەکشە لەوانەیە ببێتە هۆی دروست بوونی پاشەکشەی ئابوری

if it causes people to pull back investing and spending.

ئەگەر ببێتە هۆی کێشانەوەی وەبەرهێنان و کەمکردنەوەی خەرجییەکان لەلایەن خەڵکەوە.

In response, producers might cut operating costs

لە بەرامبەردا، بەرهەمهێنەران نرخی بەرهەم هێنان کەم دەکەنەوە

to help weather the expected decline in demand.

بۆ ئەوەی بتوانن لە ئاستی کەمی خواستی پێشبینی کراو بن.

That can lead to a vicious cycle as cost cuts eventually lower wages,

ئەمەش دەبێتە هۆی یارییەکی مەترسیدارتر، وەک کەم کردنەوەی خەرجی و مووچە،

leading to even lower demand.

کە کەمی خواست قوڵتر دەکات.

Even policy designed to help prevent recessions can contribute.

تەنانەت گرتنەبەری ڕێکار بۆ ڕێگەگرتن لە پاشەکشە لەوەیە ببێتە هۆی داڕمانی ئابوری.

When times are tough, governments and central banks may print money,

کاتێک بارودۆخ باش نییە، حکومەت و بانکی ناوەندی ڕەنگە پارە لە سکە بدەن،

increase spending, and lower central bank interest rates.

خەرجییەکان بەرز بکەنەوە و ڕێژەی سودی قەرز کەمبکەنەوە.

Smaller lenders can in turn lower their interest rates,

قەرز پێدەرە بچوکەکان ڕێژەی دەتوانن سودی قەرز کەم بکەنەوە،

effectively making debt “cheaper” to boost spending.

وەرگرتنی قەرز هەرزانتر بکەن و هانی خەرج کردن بدەن.

But these policies are not sustainable and eventually need to be reversed

بەڵام ئەم ڕێکارانە تاسەر کاریگەر نابن و پێویستە ڕێکاری پێچەوانە بگرێنە بەر

to prevent excessive inflation.

بۆ ڕێگەگرتن لە هەڵاوسانی زۆر بەرز.

That can cause a recession if people have become too reliant on cheap debt

ئەمە دەبێتە هۆی پاشەکشەی ئابوری، ئەگەر خەڵک زۆر پشت ببەستێت بە قەرزی هەرزان و

and government stimulus.

هاندانی حکومەت هەبێت.

The Bronze recession in Britain eventually ended when the adoption of iron

پاشەکشەی برۆنز لە بەریتانیا لە کۆتاییدا تەواو بوو کاتێک ئاسن بەفراوانی بەکارهێنرا

helped revolutionize farming and food production.

کە بووە هۆکاری پێشخستنی کشتوکاڵ و بەرهەم هێنانی خۆراک.

Modern markets are more complex,

بازاڕی سەردەم زۆر ئاڵۆزترە،

making today’s recessions far more difficult to navigate.

تێگەیشتن لە هۆکاری پاشەکشەی ئابوری لە ئێستادا زۆر قورسە.

But each recession provides new data to help anticipate and respond

بەس هەر پاشەکشەیەکی ئابوری، کۆمەڵێک زانیاریمان دەداتێ کە یارمەتیدەر دەبن

to future recessions more effectively.

بۆ پێشبینی کردن و کاردانەوەی پاشەکشەی ئابوری داهاتوو بە سەرکەوتوانە.