Why is pneumonia so dangerous? - Eve Gaus and Vanessa Ruiz

Translator: bnar muhamad Reviewer: Daban Q. Jaff

Every time you breathe in, air travels down the trachea,

هەموو جارێک کە هەناسە دەدەی، هەوا دەرواتە خوارەوەی بۆری هەناسە.

through a series of channels called bronchi,

لە ڕێگەی زنجیرەیەک کەناڵەوە کە پێی دەڵێن برۆنچی،

and finally reaches little clusters of air sacs called alveoli.

وە لە کۆتایدا دەگاتە کۆمەڵە بچوکەکان لە هەوای تورەکە پێی دەگوترێ ئەلڤیۆیۆلی.

There are some 600 million alveoli in the lungs,

٦۰ ملیۆن ئەلڤێۆلی هەیە لە سییەکاندا.

adding up to a surface area of roughly 75 square meters—

زیادکردن بۆ ڕوبەرێک بە نزیکەیی ۷٥ مەتر چوارگۆشە

the size of a tennis court.

بە قەبارەی دادگای تێنس.

These tiny sacs, only one cell thick, facilitate a crucial exchange:

ئەم تورەکە بچوکانە، تەنها یەک خانە ئەستور، بۆ ئاسانکاری بۆ ئاڵوگۆڕێکی گرنگ:

allowing oxygen from the air we breathe into the bloodstream

ڕێگەدان بە ئۆکسجین لە هەواوە هەناسە ئەدەین بۆ ناو خوێن

and clearing out carbon dioxide.

وە ئۆکسیدی کاربۆن پاک دەکەنەوە.

Pneumonia wreaks havoc on this exchange.

نەخۆشی سییەکان وێرانی دەکات لەسەر ئەم ئاڵوگۆڕە.

Pneumonia is an infection of the alveoli that causes them to fill with fluid.

لەسەر ئەم ئاڵوگورە ئەوسانی سیەکان وێران دەکات.

There are many different kinds of pathogens that can cause pneumonia.

چەندین جۆری جیاواز نەخۆشی هەیە کە دەبێتە هۆی ئاوسانی سی.

The most common ones are viruses or bacteria.

باوترینیان ڤایرۆسن یان بەکتریان.

These microscopic invaders enter the body via droplets either in the air we breathe,

ئەو میکرۆسکۆپانە دەچنە ناو جەستەوە لە ڕێگەی ئاو یان هەوا کاتێ هەناسە دەکێشین،

or when we touch our eyes, noses,

یان کاتێک دەست لە چاوەکانمان، لووتەکانمان،

or mouths after touching a contaminated surface.

یان دەم پاش دەست لێدان لە ماددەی پیس.

Then, they face the respiratory tract’s first line defense:

پاشان، ڕووبەڕووی کۆئەندامی هەناسەدان دەبنەوە بەرگری هێڵی یەکەم:

the mucociliary escalator.

لە کاتی موکۆسیلاری بەرزکەرەوە.

The mucociliary escalator consists of mucus that traps invaders and tiny hairs

ئەم موکۆسیلاریە پێکهاتووە لە لینجی کە کە داگیرکەرە و دەزووی باریکە

called cilia that carry the mucus toward the mouth, where it can be coughed out.

پێی دەوترێت سیلیا کە لینجیەکە هەڵدەگرێت تا دەم، لەو شوێنەی کە دەکرێت کۆکەی لێ بێت:

But some of these invaders may get past the mucociliary escalator

بەڵام هەندێک لەم هەڵێکێشانە لەوانەیە لە پێشووتر هەر لینج بووبێتن

into the lungs, where they meet the alveoli.

بۆ ناو سییەکان، کە لەوێ ئەبینین.

Because alveoli serve as critical exchange points

چونکە ئالڤێۆلی خزمەت دەکات وەک خاڵی ئاڵوگۆڕی گرنگ

between the blood and air from the outside world,

لە نێوان خوێن و هەوادا لە جیهانی دەرەوە،

they have their own specialized types of white blood cells, or macrophages,

جۆری تایبه تمەندی خۆیان هەیە لە خانەی سپی، یان ماکرۆکۆسپەکان،

which defend against foreign organisms by enveloping and eating them.

کە بەرگری دەکات لە دژی زیندەوەرە بیانیەکان بە خۆداکردن و خواردنی.

When pathogens enter the lungs, the macrophages work to destroy them.

کاتێک نەخۆشی هەوکردنەکان دەچنە ناو سیەکان ماکرۆکۆسپەکان کار دەکەن بۆ لەناوبردنیان.

The immune system releases additional white blood cells in the alveoli to help.

سیستەمی بەرگری زیاد دەکات خانە سپیەکان خوێن لە ئەلڤێۆلی بۆ یارمەتیدیدان.

As these immune cells fight the pathogens, they generate inflammation—

وەک ئەوەی خانە بەرگری شەڕ لەگەڵ نەخۆشی دەکەن ئەوان هەڵئاوسان دروست دەکەن

and fluid as a by-product of the inflammation.

وە شلە وەک بەرهەمێک لە هەڵم و تا.

When this fluid builds up,

کاتێک ئەم شلەیە دروست دەبێت،

it makes gas exchange inside the alveoli much more difficult.

لە ناوەوە ئاڵوگۆڕی گاز دەکات ئەلڤیۆلیەکە زۆر سەخترە.

As the level of carbon dioxide in the bloodstream begins to rise,

وه ک ئاستی ئۆکسیدی کاربۆن لە خوێندا دەست بە بەرزبونەوە دەکات.

the body breathes more quickly to try to clear it out and get more oxygen in.

لەش خێراتر هەناسە دەدات بۆ هەوڵدان بۆ ئەوەی ئۆکسجینی زیاتر بەدەست بێنێت.

This rapid breathing is one of the most common symptoms of pneumonia.

ئەم هەناسە خێرایە یەکێکە لە زۆرترین نیشانەی باوی سییەکان.

The body also tries to force the fluid out of the alveoli through coughing.

هەروەها جەستەکە هەوڵ دەدات شلەکە بتەدەرەوە لە ڕێگەی کۆکە.

Determining the cause of pneumonia can be difficult,

دیاریکردنی هۆکاری سییەکان لەوانەیە قورس بێت.

but once it is established, doctors can prescribe antibiotics,

بەڵام کاتێک دامەزرا، دکتۆرەکان دەتوانن دژە بەکتریاکان ببەەن

which may include either antibacterial or antiviral treatments.

کە لەوانەیە یان دژە بەکتریای تێدابێت یان چارەسەری دژە ڤایرۆس.

Treatment with antibiotics helps the body get the infection under control.

چارەسەری لەگەڵ ئەنتی بایوتیک یارمەتی دەدات لەش پەتاتەکە لەژێر کۆنترۆڵدایە.

As the pathogen is cleared out,

هەروەک نەخۆشیەکە پاک بوویەوە،

the body gradually expels or absorbs fluid and dead cells.

جەستەکە بەرەبەرە شلە و خانە مردوەکان لەرێگەی هەڵمژینەوە دەردەکات.

The worst symptoms typically fade out in about a week,

خراپترین نیشانەکان بەشێوەیەکی ئاسایی کاڵ دەبێت لە هەفتەیەکدا،

though full recovery may take as long as a month.

هەرچەندە چاکبوونەوەی تەواو لەوانەیە هەتا مانگێک بێت.

Otherwise healthy adults can often manage pneumonia at home.

ئەگەرنا زۆر جار کەسانی تەندروست دەتوانن لە ماڵەوە نەخۆشی سییەکان چارەسەر بکەن.

But for some groups, pneumonia can be a lot more severe,

بەڵام بۆ هەندێک گرووپ، سییەکان لەوانەیە زۆر سەختتر بێت.

requiring hospitalization and oxygen, artificial ventilation,

پێویستی بە نەخۆشخانە و ئۆکسجین هەیە، هەوای دەستکرد،

or other supportive measures while the body fights the infection.

یان پێوانەکانی تری پشتگیری لە کاتێکدا کە لەش شەڕ لەگەڵ تووشبون دەکات.

Smoking damages the cilia,

جگەرەکێشان زیانی بە سیلیا گەیاند،

making them less able to clear even the normal amount of mucus and secretions,

کەمتر توانایان هەیە بۆ ئەوەی تەنانەت ڕێژەی ئاسایی لە لینجەکان و نهێنیەکان،

let alone the increased volume associated with pneumonia.

رێدەدات بەتەنیا قەبارەی زیادکراو پەیوەندی بە سییەکانەوە هەیە.

Genetic and autoimmune disorders

نەخۆشیەکانی بۆماوەیی و خودبەرگری

can make someone more susceptible to pathogens that can cause pneumonia.

دەتوانێت کەسێک زیاتر بە خۆڕاڕا بکات بۆ نەخۆشیکەکان کە دەبێتە هۆی سییەکان.

Young children and the elderly also have impaired clearance

منداڵانی گەنج و بەساڵاچو هەروەها هیچ لە لێکردنەوەیان.

and weaker immune systems.

وە سیستەمی بەرگری لاوازتر.

And if someone has viral pneumonia,

ئەگەر کەسێک نەخۆشی سی ڤایرۆسی هەبووبێت،

their risk of bacterial respiratory infection is higher.

مەترسیان لە هەناسەدانی بەکتریا توشبوون زیاترە.

Many of the deaths from pneumonia are due to lack of access to healthcare.

زۆربەی مردنەکان لە سییەکانەوە بەهۆی نەبوونی توانای تەندروستیەوە.

But sometimes, even with appropriate care,

بەڵام هەندێک جار، تەنانەت بە چاودێرییەکی گونجاو،

the body enters a sustained fight against the infection it can’t maintain,

جەستەکە دەچێتە ناو شەرێکی بەردەوام لە دژی ئەو نەخۆشیەی کە ناتوانێت بیپارێزێت،

activating inflammatory pathways throughout the body,

چالاککردنی ڕێڕەوی هەڵاوسان لە هەموو جەستەدا،

not just in the lungs.

نەک تەنها لە سییەکاندا.

This is actually a protective mechanism,

ئەمە لە ڕاستیدا میکانیزمێکی پاراستنە،

but after too long in this state organs start shutting down,

بەڵام دوای ماوەیەکی زۆر لە ئۆرگانەکانی ئەم ناوچەیە دەست بە لەناوچون دەکات.

causing shock and sometimes death.

کە دەبێتە هۆی شۆک و هەندێک جار مردن.

So how can we prevent pneumonia?

کەواتە چۆن دەتوانین ڕێگر لە سییەکان بکەین؟

Eating well and getting enough sleep and exercise

خواردنی باش و خەوی پێویست وە وەرزش کردنە

helps your body fight off infections.

یارمەتی لەشتان دەدات بۆ شەڕکردن لە تووشبوون.

Vaccines can protect against common pneumonia-causing pathogens,

ڤاکسینەکان دەتوانن پارێزگاری بکەن لە دژی باو نەخۆشی سییەکان،

while washing your hands regularly helps prevent the spread of these pathogens—

لە کاتی شوشتنی دەست ٮەبەردەوامی رێگرە لە بڵاونەبونەوەی ئەم نەخۆشیانە.

and protect those most vulnerable to severe pneumonia.

وە پارێزگاری لەو لاوازترین بۆ نەخۆشی سییەکان.