Cristina Domenech: Poetry that frees the soul (with English subtitles) | TED

Translator: Sebastian Betti Reviewer: Gisela Giardino

Translator: Hien Lam Reviewer: Phuong Thanh Le Phan

It's said that to be a poet

Người ta nói rằng để trở thành thi sĩ ta phải có một lần đi địa ngục.

you have to go to hell and back.

Lần đầu tiên tôi thăm nhà tù, tôi không thấy kinh ngạc

The first time I visited the prison,

I was not surprised by the noise of the padlocks,

bởi tiếng ồn ào của khóa móc hay tiếng sập cửa, hay chấn song sắt,

or the closing doors, or the cell bars,

hoặc bất cứ điều gì tôi tưởng tượng ra.

or by any of the things I had imagined.

Maybe because the prison is in a quite open space.

Có lẽ bởi nhà tù nằm trong một không gian mở.

Ta có thể thấy bầu trời.

You can see the sky.

Seagulls fly overhead, and you feel like you're next to the sea,

Hải âu bay lượn trên cao, và bạn thấy như đang ở bên biển,

that you're really close to the beach.

Như bạn đang ở rất gần trên bãi cát.

But in fact, the gulls are looking for food in the dump near the prison.

Nhưng thực ra, hải âu đang tìm thức ăn ở bãi rác gần nhà tù.

I went farther inside and I suddenly saw inmates moving across the corridors.

Đi sâu vào trong, tôi bất ngờ thấy tù nhân đi lại trên hành lang.

Then it was as if I stepped back and thought

Khi ấy tôi dừng lại và nghĩ rằng

that I could have very well been one of them.

tôi cũng rất có thề là một trong những người nầy.

If I had another story, another context, different luck.

Nếu tôi có cuộc sống khác, hoàn cảnh khác, may mắn khác.

Because nobody - nobody - can choose where they're born.

Bởi không ai - không ai - có thể chọn nơi mình sinh ra.

In 2009, I was invited to join a project

Vào năm 2009, tôi được mời tham gia một dự án

that San Martín National University conducted at the Unit 48 penitentiary,

của trường Đai Hoc Quốc Gia San Martin tổ chức ở trại giam số 48,

to coordinate a writing workshop.

để hợp tác một hội thực tập viết văn.

The prison service ceded some land at the end of the prison,

Ban quản ngục đã nhượng lại một số đất ở cuối nhà tù,

which is where they constructed the University Center building.

để xây tòa nhà trung tâm đại học.

Lần đầu tiên tôi gặp các tù nhân,

The first time I met with the prisoners,

I asked them why they were asking for a writing workshop

tôi hỏi họ tại sao lại đề nghị buổi thực tập này

và họ đáp rằng họ muốn trải lòng trên giấy

and they told me they wanted to put on paper

all that they couldn't say and do.

tất cả những gì họ không thể nói và làm.

Ngay lúc đó tôi quyết định đưa thơ ca vào nhà tù.

Right then I decided that I wanted poetry to enter the prison.

So I said to them why don't we work with poetry,

Vì thế tôi nói với họ tại sao không chọn thơ ca,

if they knew what poetry was.

khi chúng ta đã biết về nó.

Nhưng không ai biết thơ ca thực sự là gì.

But nobody had a clue what poetry really was.

Vá họ còn đề xuất với tôi rằng buổi tập viết văn này

They also suggested to me

that the workshop should be not just for the inmates

không nên chỉ cho tù nhân đang theo các lớp học,

taking university classes, but for all the inmates.

mà phải cho tất cả tù nhân.

And so I said that to start this workshop,

Và tôi nói rằng đề có thể bắt đầu buồi tập viết nầy

I needed to find a tool that we all had in common.

tôi cần một công cụ, mà chúng ta đều sỡ hữu.

That tool was language.

Công cụ ấy chính là ngôn ngữ.

We had language, we had the workshop. We could have poetry.

Nếu chúng ta có tiếng nói, có buổi thực tập, thơ ca chỉ trong tầm tay.

But what I hadn't considered was that inequality exists in prison, too.

Nhưng điều mà tôi vẫn chưa cân nhắc là sự bất công cũng tồn tại ở đó.

Many of the prisoners hadn't even completed grammar school.

Có nhiều tù nhân thậm chí chưa học hết tiểu học.

Many couldn't use cursive, could barely print.

Họ không biết viết chữ kiểu, chữ in thì mặc may.

They didn't write fluently, either.

Họ cũng chẳng giỏi chính tả.

Nên chúng tôi bắt đầu tìm những đoạn thơ nho nhỏ. Rất ngắn nhưng mãnh liệt.

So we started looking for short poems.

Very short, but very powerful.

And we started to read, and we'd read one author, then another author,

and by reading such short poems, they all began to realize

Và chúng tôi cùng nhau đọc, hết thi sĩ nầy rồi đến thi sĩ́ khác,

đọc những bài thơ nho nhỏ và bằng cách đó, họ dần nhận thức được rằng

that what the poetic language did was to break a certain logic,

thi ngôn đã phá bỏ được lí lẽ thông thường,

và tái tạo một hệ thống khác.

and create another system.

Breaking the logic of language also breaks the logic of the system

Phá vỡ luận lý của ngôn ngữ cũng như luận lý của hệ thống

under which they've learned to respond.

mà họ đã quen trong cách xử sự.

So a new system appeared,

Thế là một hệ thống mới mở ra, những nguyên tắc mới

new rules that made them understand very quickly,

mà họ hiểu rất nhanh chóng,

- very quickly -

that with poetic language

they would be able to say absolutely whatever they wanted.

và từ những bài thư ấy, họ nói lên được ý muốn của mình.

Đúng như câu nói để trở thành thi sĩ ta phải có một lần đi địa ngục.

It's said that to be a poet you have to go to hell and back.

Họ đã trải qua rất nhiều đày ải. Rất nhiều địa ngục.

And they have plenty of hell. Plenty of hell.

One of them once said: "In prison you never sleep.

Một người tù từng nói: "Ở trong tù bạn không thể ngủ.

You can never sleep in jail. You can never close your eyelids."

Bạn không bao giờ ngủ trong tù. Bạn không thể nhắm mắt được."

And so, like I’m doing now, I gave them a moment of silence,

Và tôi cho họ một khoảng yên lặng, như thường lệ,

rồi nói với họ Đó chính là thơ ca, các cậu ạ.

then said, “That's what poetry is, you guys.

Nó hữu hình cả trong cảnh ngục tù mà họ đang lâm vào.

It's in this prison universe that you have all around you.

Moị thứ họ bộc bạch vì những đêm trằng trọc,

Everything you say about how you never sleep,

it exudes fear.

Những nỗi sợ hãi. Tất cả những gì không viết thẳng lời. Tất cả là thơ ca.

All the things that go unwritten -- all of that is poetry."

Và rồi chúng tôi bắt đầu đi xuống địa ngục.

So we started appropriating that hell;

Và chúng tôi đi thẳng xuống tầng thứ bảy.

we plunged ourselves, headfirst, into the seventh circle.

Và trong tầng thứ bảy rât đáng yêu nầy của chúng tôi

And in that seventh circle of hell, our very own, beloved circle,

họ đã học được rằng những bức tường vô hình làm họ gào thét lên

they learned that they could make the walls invisible,

những cánh cừa sổ, dấu ta trong bóng tối.

that they could make the windows yell,

and that we could hide inside the shadows.

Khi năm học đầu tiên kết thúc chúng tôi tồ chức

When the first year of the workshop had ended,

một buồi tiệc nhỏ cuối năm

we organized a little closing party,

like you do when a job is done with so much love,

đế mừng sự hoàn thành của công việc yêu thương.

and you want to celebrate with a party.

Một người đứng ra tồ chức tiệc mừng.

We called family, friends, the university authorities.

The only thing the inmates had to do was read a poem,

Chúng tôi triệu tập gia đình, bạn bè, những nhà chức trách trường đại học.

and receive their diplomas and applause.

That was our simple party.

The only thing I want to leave you with

Họ chỉ đọc một bài thơ,

nhận bằng ra trường. và tiếng vồ tay trong buổi tiệc đơn giản nầy.

is the moment in which those men,

Tôi chỉ muốn viết về thời gian mà những người đàn ông

some of them just huge when standing next to me,

or the young boys - so young, but with an enormous pride,

đôi khi rất to tướng đứng bên cạnh tôi.

Những thanh niên rất trẻ, nhưng với vẻ cực kỳ kiêu ngạo,

họ duy trì vai trò và tâm tính như những đứa bé trai, toát mồ hôi

held their papers and trembled like little kids and sweated,

khi đọc bài thơ với giọng đọc như những dòng suối chảy.

and read their poems with their voices completely broken.

Giây phút đó làm cho tôi nghĩ rắng chắc chắn đây là lần đầu tiên

That moment made me think a lot

that for most of them, it was surely the very first time

mà nhiều người trong họ nhận được sự khen thưởng bỏi nhửng gì họ sáng tác.

that someone applauded them for something they had done.

In prison there are things that can't be done.

Ờ trong tù có những điều mà họ không thể làm được.

Trong nhà tù họ không thể mơ ước. Trong nhà tù họ không thể khóc lóc.

In prison, you can't dream. In prison, you can't cry.

Có những từ ngữ hầu như bị cấm đoán chằng hạn như từ thời gian,

There are words that are virtually forbidden, like the word "time,"

từ tương lai, từ mong muốn.

the word "future," the word "wish".

Nhưng chúng tôi đã dám mơ ước và ước mơ rất nhiều

But we dared to dream, and to dream a lot.

ví chúng tôi quyết định sẽ viết một cuốn sách.

We decided that they were going to write a book.

Chẳng những họ viết mà còn đóng lại thành sách.

Not only did they write a book, but they also bound it themselves.

Việc nầy xãy ra cuối 2010

That was at the end of 2010.

Then, we doubled the bet and wrote another book.

Chúng tôi lại đánh cuộc lần thứ hai và đã viết một cuốn sách khác.

Và họ lại đóng thành sách.

And we bound that one, too.

That was a short time ago, at the end of last year.

Việc nầy xãy ra gần cuối năm vừa rồi.

Tôi thấy rằng tuần nầy sang tuần kia họ biến thành

What I see week after week,

is how they're turning into different people;

những con người khác, họ hoàn toàn thay đổi

how they're being transformed.

Chử nghĩa đã cho họ nhâm phẩm mà họ chưa từng biết,

How words are empowering them with a dignity they had never known,

hoặc tưởng tượng ra.

that they couldn't even imagine.

They had no idea such dignity could come from them.

Họ biết được nhân phẩm có thể sỡ hữu được.

Lúc bấy giờ trong buồi thực tập, trong địa ngục mà chúng tôi yêu thích, chúng tôi cho tất cả.

At the workshop, in that beloved hell we share, we all give something.

Chúng tôi mở đôi tay và trái tim và chúng tôi cho

We open our hands and hearts and give what we have, what we can.

những gì mình có. Tất cả.

All of us; all of us equally.

Tất cả mọi người như nhau.

Do đó ta cảm thấy một điều nhỏ xíu

And so you feel that at least in a small way

you're repairing that huge social fracture

lại sửa chửa được sự rạn nứt to lớn của xã hội

which makes it so that for many of them,

là làm cho nhiều người như họ tin rằng nhà tù là điểm đến duy nhất.

prison is their only destination.

Tôi nhớ một bài thơ của một thi sỉ cao lớn, một thi sĩ tuyệt vời,

I remember a verse by a tremendous poet, a great poet,

của Nhóm 48 của lớp tập sự, Nicolas Dorado:

from our Unit 48 workshop, Nicolás Dorado:

"Tôi phải tìm một chủ đề vô tận để khâu lại vết thương tuyệt vời nầy".

"I will need an infinite thread to sew up this huge wound."

Thơ ca là thế đó. Nó khâu lại vết thương bởi sự ruồng bỏ.

Poetry does that; it sews up the wounds of exclusion.

Mở toan những cánh cửa. Thơ ca làm tấm gương

It opens doors. Poetry works as a mirror.

Phát minh một tấm gương, đó là một bài thơ.

It creates a mirror, which is the poem.

Họ nhận thấy, tìm trong bài thơ và họ viết từ những gì họ đang có

They recognize themselves, they look at themselves in the poem

and write from who they are, and are from what they write.

và là từ những gì họ viết.

Để viết, ta không cần chiếm đoạt một thời điểm

In order to write,

they need to appropriate the moment of writing

để viết văn vì đó là một khoảng thời gian tự do phi thường.

which is a moment of extraordinary freedom.

Họ phải đi vào đầu và tìm ra một mảnh tự do

They have to get into their heads, search for that bit of freedom

mà không bất cứ một ai có thể lấy mất khoảng khắc để viết

that can never be taken away when they write

và cũng cho phép họ kiểm lại sự tự do có được

and that is also useful to realize that freedom is possible

trong nhà tù và cánh cửa duy nhất chúng tôi

even inside a prison,

and that the only bars we have in our wonderful space

có trong không gian tuyệt vời là cánh cửa từ ngữ và là tất cả,

is the word "bars,"

trong địa ngục, chúng tôi được đốt cháy với hạnh phúc

and that all of us in our hell burn with happiness

khi học được sợi tim đốt của từ ngữ

when we light the wick of the word.

(Tiếng vồ tay)

(Applause)

Tôi đã nói rất nhiều về nhà tù, rất nhiều về những gì tôi trải nghiệm

I told you a lot about the prison, a lot about what I experience

mổi tuần và thưởng thức sự biến đổi giữa tôi vả họ.

every week, and how I enjoy it and transform myself with the inmates.

Nhưng họ không biết những gì mà tôi ước rằng bạn có thề

But you don't know how much I'd like it

if you could feel, live, experience, even for a few seconds,

cảm nhận được, trải qua mặc dù trong vài phút

what I enjoy every week and what makes me who I am.

sự yêu thích tôi nhận được mổi tuần và làm cho tôi thành người hôm nay.

(Applause)

(Tiếng vồ tay)

"Trái tim nhai lại nước mắt thời gian

Martín Bustamante: The heart chews tears of time;

blinded by that light,

mù không thấy ánh sáng

it hides the speed of existence

che đậy tốc độ của tồn tại

where the images go rowing by.

nơi hình ảnh chiến đấu chèo qua

It fights; it hangs on.

không cho đi.

The heart cracks under sad gazes,

Trái tim bề nát dưới ánh nhìn buồn bả

cởi trên cơn bảo của lửa tưới

rides on storms that spread fire,

nâng lên ngực những làn xấu hổ,

lifts chests lowered by shame,

knows that it's not just reading and going on,

biết là phương pháp không chỉ đọc và theo

it also wishes to see the infinite blue.

mà còn mong muốn màu xanh bất tận.

Trái tim ngồi suy nghĩ những chuyện,

The heart sits down to think about things,

đấu tranh để không rơi vào bình thường,

fights to avoid being ordinary,

tries to love without hurting,

ráng học cách yêu mà không làm tổn thương,

breathes the sun, giving courage to itself,

Mặt trời thở ra cho ta sự dũng càm

cung cấp, cho ta đi về lẻ phải.

surrenders, travels toward reason.

Trái tim đấu tranh giữa đầm lầy,

The heart fights among the swamps,

gần sát biên giới trần thế,

skirts the edge of the underworld,

falls exhausted, but won't give in to what's easy,

rơi ẻo lả và không dể xuống

những bước không đồng đều của kẻ say

while irregular steps of intoxication

hãy đánh thức,

wake up,

wake the stillness.

đánh thức sự yên lặng".

I'm Martín Bustamante,

Tôi là Martin Bustamante,

I'm a prisoner in Unit 48 of San Martín,

tôi hiện đang ở Đơn vị 48 của San Martin

Hôm nay là ngày tôi được tạm thời tha bổng.

today is my day of temporary release.

Và với tôi thơ ca và văn chương

And for me, poetry and literature have changed my life.

đã thay đổi cuộc đời tôi.

Thank you very much!

Cám ơn rất nhiều! ̣̣(Tiếng vồ tay)

Cristina Domenech: Thank you!

CD: Cám ơn!

(Tiếng vổ tay)

(Applause)