Cristina Domenech: Poetry that frees the soul (with English subtitles) | TED

Translator: Sebastian Betti Reviewer: Gisela Giardino

Tłumaczenie: Eliasz Chmiel Korekta: Rysia Wand

It's said that to be a poet

Powiadają, że żeby zostać poetą, trzeba kiedyś zejść do piekła.

you have to go to hell and back.

Gdy po raz pierwszy weszłam do więzienia,

The first time I visited the prison,

I was not surprised by the noise of the padlocks,

nie zaskoczył mnie szczęk kłódek,

or the closing doors, or the cell bars,

ani zamknięte drzwi, ani kraty

or by any of the things I had imagined.

ani zupełnie nic, co już wcześniej sobie wyobrażałam.

Maybe because the prison is in a quite open space.

Być może dlatego, że więzienie to dość otwarta przestrzeń.

You can see the sky.

Widać niebo.

Seagulls fly overhead, and you feel like you're next to the sea,

Dookoła latają mewy i wydaje się, że morze jest tuż obok

that you're really close to the beach.

i że jest się przy samej plaży.

But in fact, the gulls are looking for food in the dump near the prison.

Ale tak naprawdę, mewy lecą żerować na pobliskim wysypisku.

I went farther inside and I suddenly saw inmates moving across the corridors.

Potem zobaczyłam więźniów na korytarzach.

Then it was as if I stepped back and thought

Przeszło mi przez myśl,

that I could have very well been one of them.

że mogłabym równie dobrze być jednym z nich.

If I had another story, another context, different luck.

Mieć inną historię, mniej szczęścia, żyć w innych realiach

Because nobody - nobody - can choose where they're born.

Bo przecież nikt nie wybiera miejsca, w którym przychodzi na świat.

In 2009, I was invited to join a project

W 2009 roku zaproszono mnie do udziału w projekcie

that San Martín National University conducted at the Unit 48 penitentiary,

Uniwersytetu Narodowego z San Martin, prowadzonego w więzieniu numer 48.

to coordinate a writing workshop.

Miałam koordynować warsztaty pisarskie.

The prison service ceded some land at the end of the prison,

Służby więzienne przydzieliły uniwersytetowi działkę wewnątrz więzienia,

which is where they constructed the University Center building.

na której zbudowano ośrodek uniwersytecki.

Na pierwszym spotkaniu z więźniami zapytałam,

The first time I met with the prisoners,

I asked them why they were asking for a writing workshop

dlaczego prosili o warsztaty pisarskie.

and they told me they wanted to put on paper

Powiedzieli, że chcieliby umieć przelać na papier

all that they couldn't say and do.

wszystko, czego nie mogli powiedzieć, ani zrobić.

Zdecydowałam, że chcę wprowadzić poezję do więzienia.

Right then I decided that I wanted poetry to enter the prison.

So I said to them why don't we work with poetry,

Zaproponowałam, że zajmiemy się poezją,

if they knew what poetry was.

i czy wiedzą, co to w ogóle jest.

But nobody had a clue what poetry really was.

Nie mieli zielonego pojęcia, czym właściwie jest poezja.

They also suggested to me

Zasugerowali też, żeby warsztaty nie były wyłącznie

that the workshop should be not just for the inmates

dla więźniów zapisanych na studia,

taking university classes, but for all the inmates.

ale dla wszystkich.

And so I said that to start this workshop,

Powiedziałam im, że aby zacząć warsztaty,

I needed to find a tool that we all had in common.

potrzebuję jakiegoś narzędzia, które miałby każdy z nas.

That tool was language.

Tym narzędziem był język.

We had language, we had the workshop. We could have poetry.

Mieliśmy już język i warsztaty. Mogliśmy zacząć tworzyć poezję.

But what I hadn't considered was that inequality exists in prison, too.

Nie wzięłam jednak pod uwagę, że w więzieniu też są nierówności,

Many of the prisoners hadn't even completed grammar school.

i że wielu z nich nie ukończyło nawet podstawówki.

Many couldn't use cursive, could barely print.

Wielu znało tylko drukowane litery.

They didn't write fluently, either.

Nie pisali zbyt płynnie.

So we started looking for short poems.

Dlatego zaczęliśmy od wierszy krótkich, ale wymownych.

Very short, but very powerful.

And we started to read, and we'd read one author, then another author,

Najpierw jednego autora, potem kolejnego...

and by reading such short poems, they all began to realize

Czytając te króciutkie wiersze, więźniowie zaczęli rozumieć,

that what the poetic language did was to break a certain logic,

że język poetycki

to zerwanie z pewną ustaloną logiką i tworzenie innego systemu.

and create another system.

Breaking the logic of language also breaks the logic of the system

Złamanie logiki języka to także złamanie logiki systemu,

under which they've learned to respond.

do którego oni przywykli.

So a new system appeared,

Powstał nowy system, nowe zasady,

new rules that made them understand very quickly,

dzięki którym zrozumieli, naprawdę błyskawicznie,

- very quickly -

that with poetic language

że przez język poetycki będą mogli wyrazić, cokolwiek zechcą.

they would be able to say absolutely whatever they wanted.

It's said that to be a poet you have to go to hell and back.

Powiadają, że żeby zostać poetą, trzeba kiedyś zejść do piekła.

And they have plenty of hell. Plenty of hell.

A oni piekła mają pod dostatkiem.

One of them once said: "In prison you never sleep.

Raz któryś powiedział: "W więzieniu nigdy się nie śpi.

You can never sleep in jail. You can never close your eyelids."

Nie da się spać w więzieniu. Nigdy nie zmrużysz nawet powiek".

And so, like I’m doing now, I gave them a moment of silence,

Zamilkłam tak, jak teraz,

then said, “That's what poetry is, you guys.

po czym powiedziałam: "To jest właśnie poezja, chłopaki.

It's in this prison universe that you have all around you.

Więzienny makrokosmos został zaprezentowany, macie go w garści.

Everything you say about how you never sleep,

To, co mówicie o braku snu, ocieka strachem.

it exudes fear.

All the things that go unwritten -- all of that is poetry."

Wszystko niezapisane to poezja".

So we started appropriating that hell;

Zaczęliśmy czuć się panami tego piekła.

we plunged ourselves, headfirst, into the seventh circle.

Rzuciliśmy się w nie na oślep, bezpośrednio do siódmego kręgu.

And in that seventh circle of hell, our very own, beloved circle,

I w tym naszym siódmym, upragnionym kręgu,

they learned that they could make the walls invisible,

nauczyli się, że ściany mogą znikać,

that they could make the windows yell,

okna krzyczeć, a my chować się w cieniach.

and that we could hide inside the shadows.

When the first year of the workshop had ended,

Po pierwszym roku warsztatów

we organized a little closing party,

zorganizowaliśmy małe końcowe przyjęcie,

like you do when a job is done with so much love,

jak po skończeniu ukochanej pracy.

and you want to celebrate with a party.

Chce się celebrować i świętować.

We called family, friends, the university authorities.

Zwołaliśmy krewnych, kolegów, władze uczelni.

The only thing the inmates had to do was read a poem,

Mieli tylko odczytać wiersz,

and receive their diplomas and applause.

odebrać dyplom i oklaski, ot i całe przyjęcie.

That was our simple party.

The only thing I want to leave you with

Chcę wam tylko zostawić ten moment,

is the moment in which those men,

w którym ci mężczyźni,

czasem przy mnie ogromni,

some of them just huge when standing next to me,

or the young boys - so young, but with an enormous pride,

czasem młodzi chłopcy pełni dumy,

held their papers and trembled like little kids and sweated,

trzymali kartki i, spoceni, trzęśli się jak dzieci,

and read their poems with their voices completely broken.

odczytywali swój wiersz drżącym głosem.

Ten moment dał mi wiele do myślenia.

That moment made me think a lot

that for most of them, it was surely the very first time

Pewnie dla wielu z nich był to pierwszy raz,

kiedy ktoś oklaskiwał ich za coś, co zrobili.

that someone applauded them for something they had done.

In prison there are things that can't be done.

W więzieniu są rzeczy, których robić nie można.

In prison, you can't dream. In prison, you can't cry.

W więzieniu nie można marzyć, nie można płakać.

There are words that are virtually forbidden, like the word "time,"

Są słowa, które są praktycznie zakazane, takie jak słowo "czas",

the word "future," the word "wish".

słowo "przyszłość", "pragnienie",

But we dared to dream, and to dream a lot.

ale my ośmieliliśmy się marzyć, i to intensywnie.

We decided that they were going to write a book.

Zdecydowaliśmy, że napiszą książkę.

Not only did they write a book, but they also bound it themselves.

Nie tylko napisali książkę, ale również ją oprawili.

That was at the end of 2010.

Było to pod koniec 2010 roku.

Then, we doubled the bet and wrote another book.

Zrobiliśmy kolejny zakład i napisaliśmy drugą książkę.

Oprawili również i ją.

And we bound that one, too.

That was a short time ago, at the end of last year.

Było to niedawno, pod koniec zeszłego roku.

What I see week after week,

Widzę każdego tygodnia, jak przeobrażają się

is how they're turning into different people;

w inne osoby, jak się zmieniają,

how they're being transformed.

How words are empowering them with a dignity they had never known,

jak słowo daje im godność, której nie znali,

that they couldn't even imagine.

której sobie nawet nie wyobrażali.

They had no idea such dignity could come from them.

Nie wiedzieli, że ta godność istnieje, ani że może być ich.

At the workshop, in that beloved hell we share, we all give something.

Podczas warsztatów, w tym naszym ukochanym piekle, wszyscy dajemy.

We open our hands and hearts and give what we have, what we can.

Otwieramy ręce i serce

i dajemy to, co mamy, to, co możemy.

All of us; all of us equally.

Wszyscy. Wszyscy jednakowo.

And so you feel that at least in a small way

W ten sposób mogą poczuć, że choć trochę zmniejszają

you're repairing that huge social fracture

ogromne podziały społeczne, przez które dla wielu takich, jak oni,

which makes it so that for many of them,

prison is their only destination.

więzienie jest jedynym przeznaczeniem.

Pamiętam wiersz pewnego wielkiego poety

I remember a verse by a tremendous poet, a great poet,

from our Unit 48 workshop, Nicolás Dorado:

z więzienia 48, z naszych warsztatów, Nicolása Dorado:

"I will need an infinite thread to sew up this huge wound."

"Potrzebna mi nieskończona nić, by zaszyć tę ogromną ranę".

Poetry does that; it sews up the wounds of exclusion.

Właśnie to robi poezja. Zaszywa rany wykluczenia.

Otwiera wszystkie bramy. Służy za lustro.

It opens doors. Poetry works as a mirror.

It creates a mirror, which is the poem.

Tworzy lustro, którym jest wiersz.

They recognize themselves, they look at themselves in the poem

Oni się w nim rozpoznają, przeglądają się w nim.

and write from who they are, and are from what they write.

Piszą, o czym są, i są, o czym piszą.

In order to write,

Aby móc pisać, muszą przywłaszczyć sobie chwilę pisania,

they need to appropriate the moment of writing

which is a moment of extraordinary freedom.

która jest nadzwyczajną chwilą wolności.

Muszą wejść we własną głowę i poszukać tego kawałka wolności,

They have to get into their heads, search for that bit of freedom

that can never be taken away when they write

którego w momencie pisania nikt i nic im nie odbierze,

and that is also useful to realize that freedom is possible

i który da im udowonić, że wolność jest możliwa,

even inside a prison,

nawet w więzieniu, i że jedyna krata, jaką mamy

and that the only bars we have in our wonderful space

w naszej cudnej przestrzeni, to słowo "krata",

is the word "bars,"

and that all of us in our hell burn with happiness

i że wszyscy w naszym piekle płoniemy ze szczęścia

when we light the wick of the word.

kiedy zapala się lont słowa.

(Applause)

(Brawa)

Opowiedziałam wam sporo o więzieniu,

I told you a lot about the prison, a lot about what I experience

o tym, co przeżywam każdego tygodnia,

every week, and how I enjoy it and transform myself with the inmates.

co mnie cieszy, jak się przeobrażam razem z nimi,

But you don't know how much I'd like it

lecz nie wiecie, jak bardzo bym chciała, żebyście mogli to poczuć, przeżyć,

if you could feel, live, experience, even for a few seconds,

chociażby przez parę sekund,

what I enjoy every week and what makes me who I am.

to, co daje mi radość każdego tygodnia i sprawia, że jestem, kim jestem.

(Brawa)

(Applause)

Martin Bustamante: "Serce przeżuwa łzy czasu,

Martín Bustamante: The heart chews tears of time;

blinded by that light,

oślepione światłem,

it hides the speed of existence

ukryta prędkość egzystencji,

where the images go rowing by.

gdzie mozolą się obrazy,

It fights; it hangs on.

walczy, nie poddaje się.

The heart cracks under sad gazes,

Pęka Serce pod smutnymi spojrzeniami,

rides on storms that spread fire,

galopuje przez burze siejące ogień,

wypina wychudłą ze wstydu pierś,

lifts chests lowered by shame,

knows that it's not just reading and going on,

wie, że metodą jest nie tylko czytanie i naśladowanie.

it also wishes to see the infinite blue.

Pragnie również widzieć nieskończony błękit.

The heart sits down to think about things,

Siada Serce, by przemyśleć sprawy,

walczy, by nie popaść w pospolitość,

fights to avoid being ordinary,

tries to love without hurting,

usiłuje nauczyć się kochać, nie raniąc,

breathes the sun, giving courage to itself,

wdycha słońce, dodając sobie odwagi,

podejmuje się podróży ku rozsądkowi.

surrenders, travels toward reason.

The heart fights among the swamps,

Bojuje Serce wśród mokradeł,

skirts the edge of the underworld,

ociera się o margines półświatka,

falls exhausted, but won't give in to what's easy,

upada bezsilne, ale łatwo się nie poddaje.

while irregular steps of intoxication

Podczas, gdy nierówne kroki upojenia

wake up,

otrzeźwiają,

wake the stillness.

otrzeźwiają bezczynność".

I'm Martín Bustamante,

Nazywam się Martín Bustamante,

I'm a prisoner in Unit 48 of San Martín,

Jestem więźniem Zakładu 48 w San Martín,

today is my day of temporary release.

Dzisiaj jestem na przepustce.

And for me, poetry and literature have changed my life.

Poezja i literatura

zmieniły mi życie

Thank you very much!

Dziękuję bardzo!

Cristina Domenech: Thank you!

Dziękuję!

Brawai

(Applause)