Marlene Zuk: What we learn from insects’ kinky sex lives

Translator: Hong-Hanh Tran Reviewer: Bảo Hân Lại

So, people are more afraid of insects than they are of dying.

Vậy là con người sợ côn trùng hơn là cái chết.

(Laughter)

Ít nhất, theo như khảo sát năm 1973 "Cuốn sách các danh sách"

At least, according to a 1973 "Book of Lists" survey

which preceded all those online best, worst, funniest lists that you see today.

giới thiệu danh sách trực tuyến điều tốt nhất, tệ nhất và hài hước nhất mà bạn gặp.

Only heights and public speaking

Chỉ có nỗi sợ về độ cao và nói trước đám đông

exceeded the six-legged as sources of fear.

xếp trên nỗi sợ về côn trùng sáu chân.

And I suspect if you had put spiders in there,

Và tôi đoán nếu bạn đặt loài nhện vào danh sách này

the combinations of insects and spiders would have just topped the chart.

thì tập hợp côn trùng và nhện sẽ nằm đầu danh sách.

Now, I am not one of those people.

Tôi không phải là một trong những người này.

I really love insects.

Tôi thực sự rất yêu thích côn trùng.

I think they're interesting and beautiful,

Tôi nghĩ chúng là nhưng sinh vật thú vị và xinh đẹp.

and sometimes even cute.

và đôi khi còn đáng yêu nữa.

(Laughter)

(Tiếng cười).

And I'm not alone.

Và tôi không một mình.

For centuries, some of the greatest minds in science,

Nhiều thế kỉ qua, nhiều bộ óc vĩ đại của các nhà khoa học,

from Charles Darwin to E.O. Wilson,

từ Charles Darwin đến E.O. Wilson,

have drawn inspiration from studying some of the smallest minds on Earth.

đã lấy nguồn cảm hứng từ việc nghiên cứu những bộ não nhỏ nhất trên Trái Đất.

Well, why is that?

Vậy, tại sao lại như vậy?

What is that keeps us coming back to insects?

Điều gì làm chúng ta cứ tiếp tục tìm hiểu về loài côn trùng?

Some of it, of course, is just the sheer magnitude of almost everything about them.

Những điều đó, đương nhiên, chỉ là tầm quan trọng chênh vênh của hầu hết về chúng.

They're more numerous than any other kind of animal.

Chúng nhiều hơn bất cứ loài động vật nào.

We don't even know how many species of insects there are,

Chúng ta cũng không biết có bao nhiêu loài côn trùng

because new ones are being discovered all the time.

bời vì những loài mới liên tục được phát hiện

There are at least a million, maybe as many as 10 million.

Có ít nhất một triệu loài, và có khi lên tới 10 triệu loài.

This means that you could have an insect-of-the-month calendar

Điều này có nghĩa là bạn có thể có một cuốn lịch về loài côn trùng trong tháng

and not have to reuse a species for over 80,000 years.

và không bị lặp lại loài nào trong vòng hơn 80,000 năm.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Take that, pandas and kittens!

Nghe chưa, gấu trúc và mèo!

(Laughter)

(Tiếng cười)

More seriously, insects are essential.

Quan trọng hơn, côn trùng là điều thiết yếu.

We need them.

Chúng ta cần chúng.

It's been estimated that 1 out of every 3 bites of food

Có một ước tính rằng cứ 1 trong 3 miếng thức ăn

is made possible by a pollinator.

có thể được tạo từ sự thụ phấn.

Scientist use insects to make fundamental discoveries

Nhà khoa học dùng côn trùng để tìm những khám phá nền tảng

about everything from the structure of our nervous systems

về mọi thứ từ cấu trúc của hệ thần kinh của chúng ta

to how our genes and DNA work.

đến cách gen và DNA làm việc.

But what I love most about insects

Nhưng điều tôi thích nhất về côn trùng

is what they can tell us about our own behavior.

là chúng có thể nói cho chúng ta về hành vi của chúng ta.

Insects seem like they do everything that people do.

Côn trùng dường như làm mọi thứ con người làm

They meet, they mate, they fight, they break up.

Chúng hẹn hò, làm tình, đánh nhau, rồi chia tay.

And they do so with what looks like love or animosity.

Chúng làm như vậy với thứ giống như là tình yêu hay sự thù hận.

But what drives their behaviors is really different than what drives our own,

Nhưng điều khiến hành vi của chúng khác với thứ điều khiển hành vi của chúng ta,

and that difference can be really illuminating.

và sự khác biệt đó có thể được làm sáng tỏ.

There's nowhere where that's more true

Không ở đâu mà thật hơn là điểm

than when it comes to one of our most consuming interests -- sex.

xuất phát một trong những sở thích chi phối chúng ta nhất - tình dục.

Now, I will maintain. and I think I can defend,

Bây giờ, tôi sẽ tiếp tục và tôi nghĩ tôi có thể biện hộ,

what may seem like a surprising statement.

điều mà dường như là một phát biểu gây ngạc nhiên.

I think sex in insects is more interesting than sex in people.

Tôi nghĩ tình dục ở côn trùng thú vị hơn ở con người.

(Laughter)

(Tiếng cười)

And the wild variety that we see

Và sự đa dạng tự nhiên mà chúng ta thấy

makes us challenge some of our own assumptions

làm chúng ta vật lộn với những giả thuyết của chúng ta

about what it means to be male and female.

về đàn ông và phụ nữ có nghĩa gì.

Of course, to start with,

Để bắt đầu,

a lot of insects don't need to have sex at all to reproduce.

nhiều loài côn trùng không cần giao phối tí nào để sinh sản.

Female aphids can make little, tiny clones of themselves without ever mating.

Bọ chét cái sao chép thành những con bọ nhỏ chút xíu mà không bao giờ cần giao phối.

Virgin birth, right there.

Sinh khi còn trinh, ngay đây.

On your rose bushes.

Ngay trong bụi hồng nhà bạn.

(Laughter)

(Tiếng cười)

When they do have sex,

Khi chúng giao phối,

even their sperm is more interesting than human sperm.

thậm chí tinh trùng của chúng thú vị hơn tinh trùng con người

There are some kinds of fruit flies

Có nhiều loại ruồi trái cây

whose sperm is longer than the male's own body.

mà tinh trùng dài hơn chiều dài của con đực.

And that's important because the males use their sperm to compete.

Điều đó quan trọng bởi vì những con đực dùng tinh trùng để cạnh tranh.

Now, male insects do compete with weapons, like the horns on these beetles.

Côn trùng đực đánh nhau bằng vũ khí, như là sừng ở những con bọ cứng.

But they also compete after mating with their sperm.

Nhưng chúng lại cạnh tranh sau khi giao phối, bằng tinh trùng.

Dragonflies and damselflies have penises that look kind of like Swiss Army knives

Chuồn chuồn và chuồn chuồn kim có dương vật giống như dao quân đội Thuỵ Sĩ

with all of the attachments pulled out.

với tất cả những gì dính vào đều bị kéo ra.

(Laughter)

(Tiếng cười)

They use these formidable devices like scoops,

Chúng dùng những công cụ ghê gớm như những cái xúc

to remove the sperm from previous males that the female has mated with.

để lấy tinh trùng của những con đực trước vừa giao phối với con cái.

(Laughter)

(Tiếng cười)

So, what can we learn from this?

Thế thì chúng ta học được gì từ đó?

(Laughter)

(Tiếng cười)

All right, it is not a lesson in the sense of us imitating them

Đây không là một bài học theo cách chúng ta bắt chước chúng.

or of them setting an example for us to follow.

hay chúng là ví dụ để chúng ta noi theo.

Which, given this, is probably just as well.

Cho dù vây, dĩ nhiên là vậy.

And also, did I mention sexual cannibalism is rampant among insects?

Tôi có nói ăn thịt bạn tình là phổ biến ở côn trùng chưa?

So, no, that's not the point.

Không, đó không phải là điều mấu chốt.

But what I think insects do,

Nhưng điều tôi nghĩ côn trùng làm,

is break a lot of the rules that we humans have about the sex roles.

là phá bỏ rất nhiều luật lệ mà ccon người chúng ta có về vai trò của tình dục.

So, people have this idea that nature dictates kind of a 1950s sitcom version

Có người cho là tự nhiên áp đặt phiên bản hài kịch những năm 1950

of what males and females are like.

lên vai trò của đàn ông và phụ nữ.

So that males are always supposed to be dominant and aggressive,

Như là đàn ông luôn luôn được cho là chủ động và cuồng nhiệt,

and females are passive and coy.

còn phụ nữ thì thụ động và nhát.

But that's just not the case.

Nhưng đó không phải vậy.

So for example, take katydids,

Ví dụ như loài châu chấu ở Mỹ

which are relatives of crickets and grasshoppers.

có họ hàng với dế và cào cào.

The males are very picky about who they mate with,

Những con đực rất kén chọn đối tượng nó giao phối,

because they not only transfer sperm during mating,

bởi vì nó không chỉ truyền tinh trùng lúc giao phối,

they also give the female something called a nuptial gift.

nó còn cho con cái thứ gọi là quà tặng hôn nhân.

You can see two katydids mating in these photos.

Bạn có thể thấy hai con châu chấu ở Mỹ giao phối trong những hình này.

In both panels, the male's the one on the right,

Trong cả hai bản những bản, con đực ở bên phải,

and that sword-like appendage is the female's egg-laying organ.

và phần nhô ra giống lưỡi kiếm là bộ phận đẻ trứng của con cái.

The white blob is the sperm,

giọt trắng là tinh trùng,

the green blob is the nuptial gift,

giọt xanh lá là quà tặng hôn nhân,

and the male manufactures this from his own body

và con đực tạo ra nó từ chính cơ thể của nó

and it's extremely costly to produce.

và nó cực kỳ đắt giá để làm được.

It can weigh up to a third of his body mass.

Nó có thể nặng đến một phần ba trọng lượng cơ thể con đực.

I will now pause for a moment and let you think about

Tôi ngừng lại chút xíu để bạn suy nghĩ

what it would be like if human men, every time they had sex,

sẽ như thế nào nếu mỗi lần những người đàn ông làm tình,

had to produce something that weighed 50, 60, 70 pounds.

phải sản xuất cái gì đó nặng cỡ 50, 60, 70 pounds.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Okay, they would not be able to do that very often.

Họ sẽ không bao giờ làm điều đó thường xuyên được.

(Laughter)

(Tiếng cười)

And indeed, neither can the katydids.

Cũng vậy, châu chấu Mỹ không làm thường xuyên được.

And so what that means

Vậy điều đó có nghĩa là

is the katydid males are very choosy

con châu chấu Mỹ đực rất là kén chọn

about who they offer these nuptial gifts to.

về ai mà nó tặng món quà hôn nhân này.

Now, the gift is very nutritious,

Món quà này rất bổ dưỡng,

and the female eats it during and after mating.

và con cái ăn trong lúc và sau khi giao phối.

So, the bigger it is, the better off the male is,

Nên quà càng lớn, con đực càng được việc,

because that means more time for his sperm

vì có nghĩa là có nhiều thời gian cho tinh trùng

to drain into her body and fertilize her eggs.

chảy vào cơ thể con cái và thụ tinh với trứng.

But it also means that the males are very passive about mating,

Nó cũng có nghĩa là con đực rất thụ động trong giao phối,

whereas the females are extremely aggressive and competitive,

trong khi đó con cái cực kỳ hung hăng và tranh giành,

in an attempt to get as many of these nutritious nuptial gifts as they can.

trong nỗ lực chiếm lấy càng nhiều quà tặng hôn nhân này càng tốt.

So, it's not exactly a stereotypical set of rules.

Không có một mẫu luật lệ điển hình.

Even more generally though,

Thậm chí chung chung,

males are actually not all that important in the lives of a lot of insects.

con đực thật sự không quá quan trọng trong đời sống của nhiều loài côn trùng.

In the social insects -- the bees and wasps and ants --

Trong đời sống xã hội của côn trùng - ong và ong vò vẽ và kiến

the individuals that you see every day --

những con vật bạn thấy mỗi ngày

the ants going back and forth to your sugar bowl,

những con kiến chạy tới lui trong tô đường của bạn.

the honey bees that are flitting from flower to flower --

những con ong mật chập chờn từ hoa này sang hoa khác

all of those are always female.

tất cả chúng thường là con cái.

People have had a hard time getting their head around that idea for millennia.

Người ta dành hàng thiên niên kỉ điên đầu vì điều đó.

The ancient Greeks knew that there was a class of bees, the drones,

Người Hy Lạp cổ biết là có một lớp ong, những con ăn bám,

that are larger than the workers,

nhiều hơn ong thợ,

although they disapproved of the drones' laziness

dù chúng không thích sự lười biếng của những con ăn bám,

because they could see that the drones just hang around the hive

vì chúng thấy là những con ong lười biếng chỉ lảng vảng quanh tổ

until the mating flight --

đến khi cuộc chiến giao phối.

they're the males.

chúng là những con đực.

They hang around until the mating flight,

Chúng quanh quẩn chờ cuộc đấu giao phối

but they don't participate in gathering nectar or pollen.

nhưng chúng không tham gia việc hút mật và tìm phấn hoa.

The Greeks couldn't figure out the drones' sex,

Người Hy Lạp không tìm ra giới tính con lười biếng,

and part of the confusion was that they were aware of the stinging ability of bees

một phần của sự mơ hồ này là họ biết khả năng chích của loài ong

but they found it difficult to believe

nhưng họ thấy khó tin

that any animals that bore such a weapon could possibly be a female.

là loài động vât sinh ra với một vũ khí như vậy lại là con cái

Aristotle tried to get involved as well.

Aristotle cũng gắng tham gia.

He suggested, "OK, if the stinging individuals are going to be the males ..."

Ông cho là, "Nếu những con có vòi là con đực.."

Then he got confused, because that would have meant

Nhưng ông lại mơ hồ, bởi vì điều đó có nghĩa

the males were also taking care of the young in a colony,

những con đực cũng chăm sóc những con còn nhỏ trong đàn.

and he seemed to think that would be completely impossible.

và ông dường như nghĩ là điều đó hoàn toàn không thể xảy ra.

He then concluded that maybe bees had the organs of both sexes

Nên ông kết luận rằng có lẽ loài ong là lưỡng tính

in the same individual,

trong cùng cá thể,

which is not that far-fetched, some animals do that,

không có gì gượng ép, nhiều loài cũng là vậy,

but he never really did get it figured out.

nhưng ông chưa thật sự đào sâu để biết điều đó.

And you know, even today, my students, for instance,

Thậm chí ngày nay, như bạn thấy đó, ví dụ như sinh viên của tôi,

call every animal they see, including insects, a male.

gọi mọi con vật thấy được kể cả con trùng, là con đực.

And when I tell them that the ferocious army-ant soldiers

Khi tôi nói là những con kiến lửa hung tợn

with their giant jaws, used to defend the colony,

với hàm răng khổng lồ, dùng để bảo vệ cho cả đàn,

are all always female,

luôn là những con cái,

they seem to not quite believe me.

họ dường như không tin tôi lắm.

(Laughter)

(Tiếng cười)

And certainly all of the movies -- Antz, Bee Movie --

Và dĩ nhiên tất cả phim ảnh, phim về Kiến, Ong

portray the main character in the social insects as being male.

khắc hoạ nhân vật chính trong xã hội côn trùng thường là con đực.

Well, what difference does this make?

Vậy điểm khác biệt điều này tạo ra?

These are movies. They're fiction.

Đó là phim ảnh. Nó hư cấu.

They have talking animals in them.

Phim ảnh nói về thú vật.

What difference does it make if they talk like Jerry Seinfeld?

Điểm khác biệt nếu phim ảnh nói chuyện như Jerry Seinfeld?

I think it does matter,

Tôi nghĩ nó thành vấn đề,

and it's a problem that actually is part of a much deeper one

và một vấn đề mà thật sự là một phần sâu hơn

that has implications for medicine and health

là ứng dụng của nó trong y khoa và sức khoẻ

and a lot of other aspects of our lives.

và nhiều lĩnh vực khác của đời sống.

You all know that scientists use what we call model systems,

Ta đều biết là các nhà khoa học dùng cái chúng ta gọi là hệ thống kiểu mẫu

which are creatures -- white rats or fruit flies --

mà mọi sinh vật -- chuột bạch hay ruồi dấm--

that are kind of stand-ins for all other animals, including people.

là những vai đóng thế cho tất cả những động vật khác, kể cả con người.

And the idea is that what's true for a person

Và ý tưởng là điều đó cũng đúng với con người

will also be true for the white rat.

cũng đúng cho chuột bạch.

And by and large, that turns out to be the case.

Theo diện rộng, điều đó thành điều ta quan tâm

But you can take the idea of a model system too far.

Nhưng bạn có thể lấy ý tưởng của hệ thống mẫu

And what I think we've done,

Điều tôi nghĩ chúng ta đã làm,

is use males, in any species, as though they are the model system.

là dùng con đực, trong tất cả các loài như là một hệ thống mẫu.

The norm.

Qui tắc.

The way things are supposed to be.

Cách mọi thứ được định hình

And females as a kind of variant --

Và con cái là sự thay đổi --

something special that you only study after you get the basics down.

thứ gì đó đặc biệt mà bạn chỉ nghiên cứu sau khi bạn có quy tắt cơ bản.

And so, back to the insects.

Trở lại với loài côn trùng.

I think what that means

Tôi nghĩ điều đó có nghĩa

is that people just couldn't see what was in front of them.

là loài người không thể thấy những gì trước mặt họ.

Because they assumed that the world's stage was largely occupied by male players

Vì họ đoán sân chơi thế giới bị chiếm lĩnh phần lớn là người chơi nam

and females would only have minor, walk-on roles.

và người chơi nữ chỉ là thiểu số, vai trò thoáng qua.

But when we do that, we really miss out on a lot of what nature is like.

Nhưng khi chúng ta làm vậy, chúng ta bỏ sót nhiều điều tự nhiên ban cho.

And we can also miss out on the way natural, living things, including people,

Và chúng ta có thể cũng bỏ sót cách tự nhiên, vật tự nhiên, kể cả con người.

can vary.

có thể thay đổi.

And I think that's why we've used males as models in a lot of medical research,

Tôi nghĩ đó là lý do chúng ta dùng con đực làm mẫu trong nhiều nghiên cứu y khoa,

something that we know now to be a problem

điều mà bây giờ chúng ta biết là có vấn đề

if we want the results to apply to both men and women.

nếu chúng ta muốn kết quả ứng dụng cho cả nam lẫn nữ.

Well, the last thing I really love about insects

Điều cuối cùng tôi thật sự thích côn trùng

is something that a lot of people find unnerving about them.

là thứ gì đó mà nhiều người thấy đáng sợ.

They have little, tiny brains

Chúng có bộ não cực kỳ nhỏ

with very little cognitive ability, the way we normally think of it.

với khả năng tư duy rất hạn hẹp là cách chúng ta thường nghĩ về chúng.

They have complicated behavior, but they lack complicated brains.

Chúng có hành động phức tạp, nhưng không có bộ não phức tạp.

And so, we can't just think of them as though they're little people

Vì vậy, chúng ta không thể nghĩ đến chúng như thể những người bé nhỏ

because they don't do things the way that we do.

bởi vì chúng không làm theo cách mà chúng ta làm.

I really love that it's difficult to anthropomorphize insects,

Tôi thật sự thích việc rất khó để nhân chủng côn trùng,

to look at them and just think of them like they're little people

để nhìn chúng và nghĩ chúng như những con người bé nhỏ

in exoskeletons, with six legs.

trong bộ xương đa dạng, với sáu chân.

(Laughter)

(Tiếng cười)

Instead, you really have to accept them on their own terms,

Thay vào đó, bạn thật sự chấp nhận chúng theo cách của chúng,

because insects make us question what's normal and what's natural.

bởi vì côn trùng làm ta suy nghĩ điều gì là bình thường và điều gì là tự nhiên.

Now, you know, people write fiction and talk about parallel universes.

Bạn thấy đấy, người ta viết truyện và nói về hành tinh song song

They speculate about the supernatural,

Họ ngưỡng mộ siêu tự nhiên,

maybe the spirits of the departed walking among us.

những linh hồn của người đã khuất đi ngang qua chúng ta

The allure of another world

Sự thu hút của một thế giới khác

is something that people say is part of why they want to dabble in the paranormal.

là cái gì đó mà người ta nói tại sao họ muốn khuấy lên trong siêu nhiên.

But as far as I'm concerned,

Nhưng cũng như điều tôi quan tâm,

who needs to be able to see dead people,

ai cần khả năng thấy người chết,

when you can see live insects?

khi có thể thấy con côn trùng sống?

Thank you.

Cảm ơn các bạn.

(Applause)

(Vỗ tay)