Edi Rama: Take back your city with paint

Edi Rama: Lấy lại thành phố cũa bạn bằng những màu sơn.

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Translator: Natalie Ho Reviewer: Giang Pham

In my previous life, I was an artist.

Tôi là một nghệ sĩ trong kiếp trước.

I still paint. I love art.

Tôi vẫn vẽ. Tôi yêu nghệ thuật.

I love the joy that color can give to our lives

Tôi yêu niềm vui mà màu sắc đem lại cho cuộc sống chúng ta

and to our communities,

và cho cộng đồng chúng ta,

and I try to bring something of the artist in me

và tôi cố gắng đem một phần nghệ sĩ trong tôi

in my politics,

vào chính trị,

and I see

và tôi thấy rằng

part of my job today, the reason for being here,

một phần công việc của tôi hôm nay, lý do mà tôi đứng đây,

not just to campaign for my party,

không chỉ vận động cho đảng của tôi,

but for politics, and the role it can play

mà còn cho chính trị, và vai trò mà nó có thể làm

for the better in our lives.

cho cuộc sống chúng ta tốt hơn

For 11 years, I was mayor of Tirana, our capital.

Trong 11 năm, tôi là thị trưởng của thủ đô Tirana

We faced many challenges.

Chúng tôi gặp nhiều khó khăn.

Art was part of the answer,

Nghệ thuật là môt phần của câu trả lời,

and my name, in the very beginning,

và tên tôi, ngay từ ban đầu,

was linked with two things:

nối kết với 2 việc:

demolition of illegal constructions

sự đánh đổ xậy dựng bất hợp pháp

in order to get public space back,

nhằm lấy lại không gian công cộng,

and use of colors in order to revive the hope

và dùng màu sắc để làm khêu dậy hy vọng

that had been lost in my city.

đã bị mất của thành phố tôi.

But this use of colors was not just an artistic act.

Nhưng việc dùng màu sắc không chỉ là mộy hoạt động nghệ thuật

Rather, it was a form of political action

Thật ra, nó là một dạng hoạt động chính trị

in a context when the city budget I had available

trong bối cảnh khi ngân sách thành phố mà tôi có

after being elected amounted to zero comma something.

sau khi được bầu tổng cộng là 0. gì đó

When we painted the first building,

Khi chúng tôi sơn tòa nhà đầu tiên,

by splashing a radiant orange on the somber gray

bằng cách đổ một màu cam rạng rỡ lên màu xám tối tăm

of a facade,

của môt mặt tiền,

something unimaginable happened.

một việc không thể tưởng tượng được xảy ra.

There was a traffic jam

Giao thông bị tắc nghẽn

and a crowd of people gathered

và rất đông người tụ tập

as if it were the location of some spectacular accident,

như thể đó là nơi xảy ra tai nạn nghiêm trọng

or the sudden sighting of a visiting pop star.

hay có người nổi tiếng đến thăm bất ngờ.

The French E.U. official in charge of the funding

Chính quyền Liên hiệp châu Âu của Pháp đảm nhiệm cho quỹ này

rushed to block the painting.

vội vàng tới cấm tòa nhà này.

He screeched that he would block the financing.

Ông ta la rằng sẽ ngưng cung cấp tài chính.

"But why?" I asked him.

Tôi hỏi ông: "Nhưng tại sao?"

"Because the colors you have ordered

"Bởi vì màu sắc ông dùng

do not meet European standards," he replied.

không đạt tiêu chuẩn châu Âu" - ông ta đáp.

"Well," I told him,

Tôi nói rằng: "Thật ra,

"the surroundings do not meet European standards,

những thứ chung quanh khộng đạt tiêu chuẩn châu Âu,

even though this is not what we want,

mặc dù chúng tôi không muốn vậy,

but we will choose the colors ourselves,

nhưng chúng ta sẽ tự chọn màu sắc,

because this is exactly what we want.

bởi vì đây chính là màu chúng tôi mong muốn.

And if you do not let us continue with our work,

Và nếu các người không cho chúng tôi tiếp tục công việc của chúng tôi,

I will hold a press conference here,

tôi sẽ mở một cuộc họp báo ở đây,

right now, right in this road,

ngay lúc này, ngay trên con đường này,

and we will tell people that you look to me

và chúng tôi sẽ nói với mọi người rằng ông nhìn tôi

just like the censors of the socialist realism era."

như là người giám nghiệm của thời xã hội chủ nghĩa thực tế."

Then he was kind of troubled,

Lúc đó ông ta nhìn cũng hoang mang,

and asked me for a compromise.

và hỏi tôi có thể thỏa hiệp được không.

But I told him no, I'm sorry,

Nhưng tôi nói không, tôi rất tiếc,

compromise in colors is gray,

thỏa hiệp là màu xám trong màu sắc

and we have enough gray to last us a lifetime.

và chúng tôi có đủ màu xám cho cả đời rồi.

(Applause)

(vỗ tay)

So it's time for change.

Vì vậy đây là thời điểm để thay đổi.

The rehabilitation of public spaces

Sự phục hồi của những nơi công cộng

revived the feeling of belonging

đã dậy lại cảm giác thuộc về

to a city that people lost.

một thành phố mà con người đã mất.

The pride of people about their own place of living,

Niềm tự hào của con người về nơi sống của họ,

and there were feelings that had been buried

và có những cảm giác đã bị chôn sâu kín

deep for years under the fury of the illegal,

nhiều năm dưới sự giận dữ của công trình xây dựng bất hợp pháp,

barbaric constructions that sprang up in the public space.

tàn phá ở những nơi công cộng.

And when colors came out everywhere,

Và khi màu sắc xuất hiện ở mọi nơi,

a mood of change started transforming the spirit of people.

việc biến đổi bắt đầu

Big noise raised up: "What is this? What is happening?

Tiếng ồn ào hỏi lớn: "Đây là gì? Chuyện gì đang xảy ra?

What are colors doing to us?"

Màu sắc đang làm gì chúng ta vậy?"

And we made a poll,

Và chúng tôi thăm dò ý kiến,

the most fascinating poll I've seen in my life.

cuộc thăm dò tuyệt nhất mà tôi từng chứng kiến trong đời.

We asked people, "Do you want this action,

Chúng tôi hỏi mọi người, "Bạn có thích hoạt động này khộng,

and to have buildings painted like that?"

và có những tòa nhà được sơn như thế?"

And then the second question was,

Và câu hỏi thứ hai là,

"Do you want it to stop or do you want it to continue?"

"Bạn muốn ngưng việc này hay là muốn nó tiếp tục?"

To the first question,

Câu hỏi đầu tiên,

63 percent of people said yes, we like it.

63% người đồng ý, họ thích nó.

Thirty-seven said no, we don't like it.

37% không đồng ý, họ không thích.

But to the second question, half of them that didn't like it,

Nhưng tới câu hỏi thứ hai, một nửa số người không thích nó,

they wanted it to continue. (Laughter)

họ vẫn muốn nó được tiếp tục. (cười)

So we noticed change.

Chúng tôi nhận thấy sự thay đổi.

People started to drop less litter in the streets, for example,

Người dân bắt đầu xả rác trên đường ít hơn, ví dụ như,

started to pay taxes,

bắt đầu trả tax,

started to feel something they had forgotten,

bắt đầu cảm thấy được những thứ mà họ đã quên lãng đi,

and beauty was acting as a guardsman

và cái đẹp đó như là người giám sát,

where municipal police, or the state itself, were missing.

khi mà cảnh sát thành phố, hoặc của bang đó không có mặt ở đó.

One day I remember walking along a street

Một ngày kia, tôi đang đi trên con đường

that had just been colored,

đã được sơn,

and where we were in the process of planting trees,

và là nơi chúng tôi đang tiến hành việc trồng cây,

when I saw a shopkeeper and his wife

khi tôi nhìn thấy chủ cửa hàng và vợ của ông ấy

putting a glass facade to their shop.

dựng lên một cửa chính làm bằng kính cho cửa hàng của họ.

They had thrown the old shutter

Họ đã bỏ đi cánh cửa chớp cũ kĩ

in the garbage collection place.

vào nơi đổ rác.

"Why did you throw away the shutters?" I asked him.

Tôi hỏi ông: "Tại sao ông lại thẩy đi cánh cửa chớp?"

"Well, because the street is safer now," they answered.

"Vì thành phố giờ đã an toàn hơn,"

"Safer? Why? They have posted more policemen here?"

"An toàn hơn? Tại sao? Họ tăng thêm cảnh sát ở đây à?"

"Come on, man! What policemen?

"Thôi nào ông! Cảnh sát gì?

You can see it for yourself. There are colors,

Ông có thể thấy đấy. Có thêm màu sắc,

streetlights, new pavement with no potholes,

đèn đường, vỉa hè mới không có ổ gà,

trees. So it's beautiful; it's safe."

cây cối. Vì thế nó rất đẹp; nó an toàn."

And indeed, it was beauty that was giving people

Và thật vậy, vì vẻ đẹp đã mang lại cho người dân

this feeling of being protected.

một cảm giác như được bảo vệ.

And this was not a misplaced feeling.

Và đây không phải là cảm giác sai lầm

Crime did fall.

Tệ nạn giảm dần.

The freedom that was won in 1990

Tự do dành được từ năm 1990

brought about a state of anarchy in the city,

đem lại sự hỗn loạn cho thành phố,

while the barbarism of the '90s

khi mà tình trạng phá hoại những năm thập niên 90.

brought about a loss of hope for the city.

đem lại sự thiếu hụt hy vọng đến thanh phố

The paint on the walls did not feed children,

Việc sơn tường không thể cung cấp thức ăn cho trẻ em,

nor did it tend the sick or educate the ignorant,

hoặc giúp đỡ người bị bệnh hoặc giáo dục người vô học,

but it gave hope and light,

nhưng nó mang đến hy vọng và ánh sáng,

and helped to make people see

và giúp người ta nhận ra rằng

there could be a different way of doing things,

có rất nhiều cách để làm điều gì,

a different spirit, a different feel to our lives,

một tinh thần khác, một cảm giác khác với cuộc sống của chúng ta,

and that if we brought the same energy and hope

và nếu chúng ta có thể đem lại năng lượng và hy vọng

to our politics, we could build a better life

tới chính trị của chúng ta, chúng ta có thể xây dựng một cuộc sống tốt đẹp hơn,

for each other and for our country.

cho mọi người và cho đất nước chúng ta.

We removed 123,000 tons of concrete

Chúng tôi tháo bỏ 123.000 tấn bê tông

only from the riverbanks.

từ chỉ bờ sông.

We demolished more than 5,000 illegal buildings

Chúng tôi phá hủy 5000 tòa nhà bất hợp pháp

all over the city,

toàn thành phố,

up to eight stories high, the tallest of them.

toà nhà cao nhất cao tới 8 tầng lầu.

We planted 55,000 trees and bushes in the streets.

Chúng tôi trồng 55000 cây xanh và bụi cây.

We established a green tax,

Chúng tôi thiết lập thuế môi trường,

and then everybody accepted it

và rồi mọi người đều bằng lòng

and all businessmen paid it regularly.

và tất cả doanh nhân trả thuế đều đặn.

By means of open competitions,

Bằng cách mở rộng sự cạnh tranh,

we managed to recruit in our administration

chúng tôi đã tuyển dụng vào bộ phận hành chánh

many young people,

nhiều người trẻ tuổi,

and we thus managed to build

và chúng tôi đã lập nên

a de-politicized public institution

một cơ sở cộng đồng không bị ảnh hưởng chính trị

where men and women were equally represented.

nơi mà nam nữ được bình đẳng.

International organizations

Tổ chức quốc tế

have invested a lot in Albania during these 20 years,

đầu tư rất nhiều ở Albania suốt 20 năm gần đây,

not all of it well spent.

nhưng không được sử dụng hợp lý.

When I told the World Bank directors

Khi tôi nói với chủ tịch ngân hàng thế giới

that I wanted them to finance a project to build

rằng tôi muốn họ giúp đỡ tài chính cho dự án để thiết lập

a model reception hall for citizens

một mô hình đại sảnh để tiếp đón người dân

precisely in order to fight endemic daily corruption,

chính xác là để đấu tranh với tham nhũng ở địa phương hằng ngày,

they did not understand me.

nhưng họ không hiểu được.

But people were waiting in long queues

Nhưng người dân phải xếp hàng đợi

under sun and under rain

dưới trời mưa nắng

in order to get a certificate or just a simple answer

để chứng nhận hoặc chỉ cần một câu trả lời đơn giản

from two tiny windows of two metal kiosks.

từ hai cánh cửa sổ nhỏ của hai văn phòng.

They were paying in order to skip the queue,

Họ sẵn sàng trả tiền để tránh xếp hàng,

the long queue.

hàng dài.

The reply to their requests was met

Câu trả lời cho những yêu cầu của họ được đáp lại

by a voice coming from this dark hole,

bằng một giọng nói từ một lỗ đen

and, on the other hand,

và, bên phía khác,

a mysterious hand coming out to take their documents

một cánh tay bí ẩn lấy hồ sơ của họ

while searching through old documents for the bribe.

trong lúc tìm kiếm hồ sơ cũ để hối lộ.

We could change the invisible clerks within the kiosks,

Chúng tôi có thể thay những nhân viên vô hình từ ki-ốt,

every week, but we could not change this corrupt practice.

mỗi tuần, nhưng chúng tôi không thể thay đổi sự thói quen đồi bại này.

"I'm convinced," I told a German official

Tôi nói với một công chất Đức ở ngân hàng thế giới,

with the World Bank,

"Tôi tin rằng

"that it would be impossible for them to be bribed

việc hối lộ sẽ không xảy ra được

if they worked in Germany,

nếu họ làm việc ở Đức,

in a German administration,

trong một hệ thống hành chánh ở Đức,

just as I am convinced that if you put German officials

và tôi cũng tin rằng nếu ông cho công chức Đức

from the German administration in those holes,

từ hệ thống hành chánh Đức vào những lỗ hổng này,

they would be bribed just the same."

họ cũng sẽ bị hối lộ như vậy."

(Applause)

(vỗ tay)

It's not about genes.

Vì đó không phải từ gen của bạn,

It's not about some being with a high conscience

không phải vì có người có lương tâm tốt

and some others having not a conscience.

và một số người không có lương tâm.

It's about system, it's about organization.

Nó là vì hệ thống, vì tổ chức.

It's also about environment and respect.

Đó cũng là vì môi trường và phương diện.

We removed the kiosks.

Chúng tôi bỏ đi các ki-ốt.

We built the bright new reception hall

Chúng tôi đã dựng lên đại sảnh tiếp đón mới sáng sủa

that made people, Tirana citizens,

làm cho người dân Tirana

think they had traveled abroad when they entered

nghĩ rằng họ vừa tới nước khác khi họ bước vào sảnh

to make their requests.

để gửi lên yêu cầu của họ.

We created an online system of control

Chúng tôi tạo ra hệ thống điều hành online

and so speeded up all the processes.

và vì vậy tiến triển tất cả quá trình.

We put the citizen first, and not the clerks.

Chúng tôi đặt người dân lên hàng đầu, và không phải là nhân viên.

The corruption in the state administration

Việc hối lộ trong bang hành chánh

of countries like Albania --

ở những đất nước như Albania --

it's not up to me to say also like Greece --

Điều đó không dựa vào tôi để nói như Hy lạp --

can be fought only by modernization.

có thể chỉ đấu tranh bằng sự hiện đại hóa.

Reinventing the government by reinventing politics itself

Cải tạo lại chính phủ bằng cách cải tạo lại chính trị

is the answer, and not reinventing people

là câu trả lời, và không phải cải tạo lại con người

based on a ready-made formula

bằng công thức có sẵn

that the developed world often tries in vain to impose

mà những nước phát triển thường cố ép buộc

to people like us.

những người như chúng tôi một cách vô hiệu quả.

(Applause)

(vỗ tay)

Things have come to this point

Mọi thứ phải tới điểm này

because politicians in general,

vì nói chung các chính trị gia,

but especially in our countries, let's face it,

nhưng đặc biệt là trong đất nước của chúng tôi, thật sự này,

think people are stupid.

nghĩ rằng người dân là người ngu ngốc.

They take it for granted that, come what may,

Họ không biết ơn, vì dù gì đi nữa,

people have to follow them,

người dân phải theo lời họ,

while politics, more and more, fails to offer answers

trong khi đó, chính trị càng gặp nhiều thất bại trong việc trả lời

for their public concerns

sự lo lắng của công chúng

or the exigencies of the common people.

hay nhu cầu cấp bách của phần đông người.

Politics has come to resemble

Chính trị hiện tại giống như

a cynical team game played by politicians,

một trò chơi hoài nghi bởi những chính trị gia,

while the public has been pushed aside

trong khi công chúng bị đẩy ra một bên

as if sitting on the seats of a stadium

như ngồi trên những chiếc ghế trong sân vận động

in which passion for politics

mà sự say mê cho chính trị

is gradually making room for blindness and desperation.

dần phải nhường chỗ cho sự mù lòa và tuyệt vọng.

Seen from those stairs, all politicians today

Nhìn từ những bậc thang đó, những chính trị gia hôm nay

seem the same,

đều giống nhau,

and politics has come to resemble

và chính trị hiện tại giống như

a sport that inspires more aggressiveness

một môn thể thao thúc đẩy sự hung hăng

and pessimism than social cohesion

và sự bi quan hơn là gắn bó trong xã hội

and the desire for civic protaganism.

và kì vọng cho quyền làm chủ của công dân

Barack Obama won

Barack Obama thắng bầu cử

— (Applause) —

(vỗ tay)

because he mobilized people as never before

vì ông ấy huy động người dân như chưa từng biết

through the use of social networks.

qua cách dùng mạng lưới xã hội.

He did not know each and every one of them,

Ông ấy không biết mỗi người,

but with an admirable ingenuity,

nhưng với tài khéo léo rất đáng phục,

he managed to transform them into activists

ông ấy đã biến mọi người thành người hoạt động

by giving them all the possibility to hold in their hands

bằng cách cho họ khả năng kiểm soát

the arguments and the instruments that each would need

những tranh luận và những dụng cụ mà mỗi người cần

to campaign in his name by making his own campaign.

để vận động dưới tên của ông bằng cách tạo ra chiến dịch riêng của ông.

I tweet. I love it.

Tôi "tweet". Tôi rất thích nó.

I love it because it lets me get the message out,

Tôi thích nó vì nó gửi thông điệp của tôi ra,

but it also lets people get their messages to me.

nhưng mà nó cũng để tôi thấy thông điệp của mọi người cho tôi.

This is politics, not from top down,

Đây là chính trị, không phải từ trên xuống,

but from the bottom up, and sideways,

và từ dưới lên, và ngang qua,

and allowing everybody's voice to be heard

và cho phép tiếng nói của mọi người được nghe thấy

is exactly what we need.

chính là điều chúng ta cần.

Politics is not just about leaders.

Chính trị không phải chỉ là lãnh đạo.

It's not just about politicians and laws.

Không phải chỉ giữa chính trị gia và luật pháp.

It is about how people think,

Đây là cách mà con người suy nghĩ,

how they view the world around them,

cách mà họ nhìn thế giới chung quanh họ,

how they use their time and their energy.

cách họ dùng thời gian và năng lượng của họ.

When people say all politicians are the same,

Khi mọi người nói rằng các chính trị gia đều như nhau,

ask yourself if Obama was the same as Bush,

tự hỏi bạn nếu Obama và Bush có như nhau không,

if François Hollande is the same as Sarkozy.

nếu François Hollande (thủ tướng thứ 24, hiện tại của Pháp) giống như Sarkozy (thủ tướng thứ 23)

They are not. They are human beings with different views

Họ không như nhau. Họ là con người với những quan điểm khác nhau

and different visions for the world.

và cách nhìn khác nhau về thế giới.

When people say nothing can change,

Khi mọi người nói rằng chẳng thứ gì thay đổi cả,

just stop and think what the world was like

hãy ngừng và suy nghĩ thế giới như thế nào

10, 20, 50, 100 years ago.

10, 20, 50, 100 năm về trước.

Our world is defined by the pace of change.

Thế giới chúng ta được định nghĩa bằng tốc độ của sự biến chuyển.

We can all change the world.

Tất cả chúng ta có thể thay đổi thế giới.

I gave you a very small example

Tôi cho bạn một ví dụ rất nhỏ

of how one thing, the use of color,

của một thứ, cách dùng màu sắc,

can make change happen.

có thể tạo ra thay đổi.

I want to make more change

Tôi muốn tạo ra nhiều thay đổi nữa

as Prime Minister of my country,

như tổng thống của nước tôi,

but every single one of you can make change happen

nhưng mỗi các bạn có thể tạo ra sự thay đổi

if you want to.

nếu các bạn muốn.

President Roosevelt, he said,

Thủ tướng Mỹ (thứ 32) Rossevelt, nói rằng,

"Believe you can, and you are halfway there."

"Tin là bạn có thể làm được, thế là bạn đã tới nửa con đường rồi."

Efharisto and kalinihta.

Cảm ơn và chúc buổi tối tốt lành (tiếng Hy Lạp).

(Applause)

vỗ tay